ПО ПОВОДУ ГЛАГОЛА (SANÇMAK) ВОНЗАТЬ

Yıl 2015, Sayı: 27, 42 - 48, 17.09.2015

Nesrin Güllüdağ

https://doi.org/10.17498/kdeniz.63302

Öz

Слова являются основными элементами языка, как живого существа. Как язык,
так и слова, как живые существа, современем меняются. Турецкий язык, по своей
структуре один из подходящиих языков для образования новых слов. Однако,
словообразующие некоторые корни современем стали исчезать, а некоторые
сохранились по сей день. Слово “batmak” и “saplamak” означает как вонзатся. Глагол
“sançmak”, тоже является древним тюркоязычным корнем. В лексике анатолийского
турецкого языка имеются много непродуктивных корней от имён и глаголов.
Некоторые из них, не смотря на свою непродуктивность, продолжают существовать
вместе со словами образоваными ими. В статье рассматривается значение глагола
”sançmak”со времён древнетурецких текстов, который непродуктивен в
анатолийском терецком языке, однако часто используется в диалектах этого языка. 

Anahtar Kelimeler

вонзатся, резь, намя, этимологоя

ON THE VERB ‘SANÇMAK’

Öz

The basic elements of a living language are words. Like the language, the living words
change, develop or decease in time. Turkish is one of the most appropriate languages for
producing words as part of its structure. Our language enables many new words to be
produced because of derivational affixes added into the roots of nouns and verbs. Yet, when
some of them disappear through the historical periods, others manage to reach up to the
present. 'Sançmak', meaning to stab is a very old root from Old Turkish in our language.
However, there are some roots of verbs and nouns, being non-functional now in Turkish
tongue. Although some of them have lost their functions, their lives go on with the words
that are derived from them.
In this study, the development of the verb ‘sançmak’, which has been alive in the
mouths of Anatolia and has not been used actively in the written language of Turkish
among todays modern Turkish dialects and accents through the former texts of Turkish
language, will be analyzed. The word ‘sançmak’ is derived from the verb stem, and in this study, it will be revealed that this verb stem has been alive in some words used in the
written language of Turkish actively; yet, in written language, it has lost its function.

Anahtar Kelimeler

Sançmak, Pain, Flag, Etymology

SANÇMAK FİİLİ ÜZERİNE

Öz

Canlı bir varlık olan dilin temel öğeleri, sözcüklerdir. Tıpkı dil gibi canlı olan sözcükler de zaman içinde değişir, gelişir ya da ölür. Türkçe, yapısı itibarıyla sözcük türetmeye en uygun dillerden biridir. Dilimiz, isim ve fiil köklerine getirilen yapım ekleri sayesinde yüzlerce yeni sözcüğün türetilmesine imkân sunmaktadır. Fakat bu köklerden bazıları tarihî dönemler içerisinde yok olup kaybolurken, bazıları ise günümüze ulaşmayı başarmıştır. Batmak, saplamak anlamına gelen, sançmak fiili de dilimizde, Eski Türkçe döneminden itibaren var olan çok eski bir köktür. Ancak Türkiye Türkçesinin sözvarlığında artık işlek olarak kullanılmayan bazı isim veya fiil kökleri vardır. Bu köklerden bir kısmı işlekliğini yitirmiş olsa da kendisinden türetilmiş olan sözcüklerde yaşamlarını devam ettirirler. Bu çalışmada Türkiye Türkçesi yazı dilinde pek işlek olarak kullanılmayan, ancak Türkiye Türkçesi ağızlarında canlı olarak yaşayan sançmak fiili üzerinde durulacaktır. Bu fiilin, Türk dilinin en eski metinlerinden yola çıkılarak, bugünkü Çağdaş Türk lehçe ve şiveleri ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki kullanımı ele alınacaktır. Türkiye Türkçesi yazı dilinde işlek olarak kullanılan bazı sözcüklerde bu fiil kökünün yaşadığı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

sançmak, sancı, sancak, etimoloji

Kaynakça

• ALTAYLI S. (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II, MEB Yay. İstanbul.
• ARAT R. R. (1992) Atabetü’l Hakayık, TDK Yay. Ankara.
• ARAT R. R. (1999), Kutadgu Bilig I Metin, TDK Yay. Ankara.
• ARAT R. R. (2003), Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig, TTK Yay. Ankara.
• ARIKOĞLU E. - Kuular K. (2003), Tuva Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.
• ATA A. (1997), Kısasü’l Enbiyâ, TDK Yay. C. 1, Ankara.
• ATA A. (1998), Nehcü’l-Ferâdìs, Uştmahlarnıñ Açug Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) III Dizin-Sözlük, TDK Yay. Ankara.
• ATALAY B. (1991), Divanü Lûgat-it Türk Dizini “Endeks”, TDK Yay. Ankara.
• ATALAY B. (1992), Divanü Lûgat-it Türk, C. II, III. TDK Yay. Ankara.
• CAFEROĞLU A. (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• CLAUSON S. G. (1972), An Etymological Dictionary Of Pre- Thirteenth-Century Turkish, Oxford, At The Clarendon Press.
• DERLEME SÖZLÜĞÜ (1993), C. X, TDK Yay. Ankara.
• DİLÇİN C. (1991), Süheyl ü Nev-bahâr, TDK Yay. Ankara.
• DOĞAN İ. - USTA Z. (2014) Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı, Sözlük-Gramatikal Dizin, Altınpost Yay. Ankara.
• ECKMANN J (2004), Nehcü’l-Ferâdìs, Uştmahlarıñ Açuq Yolı, Yay: Semih Tezcan-Hamza Zülfikar, I.Metin, II. Tıpkı Basım Ankara.
• EREN H. (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Yay, Ankara.
• ERGİN M. (1994), Dede Korkut Kitabı I, TDK Yay. Ankara.
• ERGİN M. (1997), Dede Korkut Kitabı II, İndeks-Gramer, TDK Yay. Ankara 1997.
• ERTEN M. (1994), Diyarbakır Ağzı, (İnceleme- Metinler- Sözlük), TDK Yay. Ankara.
• EYÜPOĞLU İ. Z. (1988), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Bizim Büro Yay. İstanbul.
• GABAİN A. Von (1988), Eski Türkçenin Grameri, Çev: Mehmet Akalın, TDK Yay., s.270
• GÜLENSOY T. (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.
• GÜNŞEN A. (2000), Kırşehir ve Yöresi Ağızları, (İnceleme- Metinler- Sözlük), TDK Yay. Ankara.
• HAMİLTON J. R. (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Çev: Vedat Köken, TDK Yay.Ankara.
• KARAAĞAÇ G. (2008), Türkçenin Verintiler Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.
• KARASOY Y. (2000), Şiban Han Dîvânı, İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, TDK Yay, Ankara.
• KARŞILAŞTIRMALI TÜRK LEHÇELERİ SÖZLÜĞÜ I (1991), Kültür Bak. Ankara.
• KORKMAZ Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri, (Şekil Bilgisi), Ankara.
• NECİP E. N. (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Çev: Yrd. Doç. Dr. İklil Kurban, TDK Yay. Ankara.
• NİŞANYAN S. (2009), Sözlerin Soyağacı, Everest Yay. İstanbul.
• PAŞA A. V. (2000), Lehçe-i Osmânî, Haz: Recep Toparlı, TDK Yay. Ankara.
• SOLHA T. (2006), Karaycanın Kısa Sözvarlığı, Karayca-Türkçe Kısa Sözlük, Kebikeç Yay. İstanbul.
• ŞAHİN İ. (2012), The Term Sanjak and Sanjak in Ottoman, International Journal of Central Asian Studies Volume 16. Editor in Chief Choi Han-Woo, s. 21-38.
• TARAMA SÖZLÜĞÜ V (1996), TDK Yay. Ankara.
• TAVKUL U. (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.
• TEKCAN M. (2007), Bayram Han’ın Türkçe Divanı, Beşir Kitabevi, İstanbul.
• TEKİN T. (2008), Orhon Yazıtları, TDK Yay. Ankara.
• TOPARLI R.- ÇÖGENLİ S. - YANIK N. H. (1999), El-Kavânînü’l Külliye Li- Zabti’l-Lügati’t Türkiye, TDK Yay. Ankara.
• TOPARLI R. - Vural H. – Karaatlı R. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.
• TOPARLI R. (1992), İrşâdü’l –Mülûk Ve’s Selâtin, TDK Yay. Ankara.
• TÜRK V. (2006), Ali Şir Nevâyî, Nazmü’l Cevâhir (Hz. Ali’nin Hikmetleri), TDAV Yay. İstanbul.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2005), TDK Yay. Ankara.
• ÜNLÜ S. (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yay, Konya.
• YAMAN E. – Mahmud N. (1998), Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu, TDK Yay. Ankara.
• YUDAHİN K. K. – Taymas A. (1998), Kırgız Sözlüğü, TDK Yay. C.2, Ankara.
• YÜCE N. (1993), Mukaddimetü’l Edeb, Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks, TDK Yay. Ankara.
• YÜCEL B. (1995), Bâbür Dîvânı, AKM Yay. Ankara.