“YILBIZ” SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE

Yıl 2017, Sayı: 34, 99 - 108, 29.06.2017

Servet Ertekinoğlu

https://doi.org/10.17498/kdeniz.304469

Cited By: 1

Öz

Anlamlandırmakta
güçlük çektiğimiz veya aklımızın kavramakta zorlandığı meseleler hakkında
gizemli bir gücün varlığından sıkça dem vururuz. İlk insanlardan günümüze kadar
bu değişmemiştir. Mitololojier de bu gizemli güçler etrafında şekillenmiştir.
İnançları da bu güçler şekillendirmiştir. Böylece insanlar, güçlerinin
yetmediği veya herhangi bir müdahalede bulunma imkânlarının olmadığı olayları
bu sayede daha rahat anlamlandırır, sebebini açıklar olmuşlardır.

Türklerin
yaşadıkları coğrafya itibariyle pek çok kültürle etkileşim içinde olmaları
doğal olarak o kültürlerin kavramlarının dile yerleşmesi sonucunu doğurmuştur.
İslâmiyet’i Farslar aracılığıyla benimseyen Türklerde namaz, oruç gibi İslâmî
terimlerin de Farsça olması bu etkileşimin açık bir göstergesidir. Ancak
Türklerin İslâmiyet’i kabul ettikleri ilk zamanlarda bu etkileşim zaman
almıştır. Mesela Kutadgu Bilig’de Allah sözcüğünün geçmemesi, bu sözcüğün
yerine Bayat, İdi, Tanrı sözcüklerinin kullanılmasının Karahanlıların
müslümanlığı yeni kabulüyle ilgili bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca Şeytan,
iblis sözcüklerinin yerine de yek sözcüğünün kullanıldığını görürüz.

İslâmiyetin
kabulüyle birlikte Türkler yeni bir inanç sistemini kabul etmekle birlikte
önceki yaşamlarından bazı geleneklerini bu yeni inanç sistemiyle harmanlayarak,
yeni bir biçime dönüştürerek devam ettirmişlerdir. Din tarafından batıl
inanışlar olarak adlandırılan bu tür davranışlar kişiler tarafından dinin bir
parçası kabul edilmiş ve günümüzde de sergilenmeye devam edilmiştir. “Şeytan
kulağına kurşun” deyip tahtaya üç defa vurma bunlardan biridir. Böylece
nazardan sakınılacağı hesap edilmiştir. Bu yazıda Anadolu’da “Yılbız kulağına
kurşun” şeklinde kullanılan bu deyimdeki yılbız sözcüğü üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

yılbız, batıl inanışlar, mitoloji, Anadolu

Kaynakça

• Araz, Rıfat. (1995). Harput’ta eski Türk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını No: 108. Argunşah, Mustafa-Galip Öner. (2015). Codex cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları. Aşık Paşa. (2000). Garipname. (Hazırlayan: Prof. Dr. Kemal Yavuz). Ankara: TDK Yayınları. Ata, Aysu. (2004). Türkçe ilk Kur’an tercümesi (Rylands nüshası), Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yayınları. Ata, Aysu. (1997). Ḳısasü’l-enbiyā (peygamber kıssaları). I. giriş-metin-tıpkıbasım. Ankara: TDK Yayınları. Atalay, Besim. (2006). Divanü lugati't-Türk (Çeviri) I-IV. Ankara: TDK Yayınları. Aydın, Erhan. (2015). Yenisey yazıtları. Konya: Kömen Yayınları. Beydili, Celal. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük (Çeviren: Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayın. Caferoğlu, Ahmet. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Clauson, Sir Gerard. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press. Çoruhlu, Yaşar. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Eraslan, Kemal. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları. Ergin, Muharrem. (2009a). Dede Korkut kitabı-1, Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları. Ergin, Muharrem. (2009b). Dede Korkut kitabı-2, İndeks-Gramer. Ankara: TDK Yayınları,. Ertekinoğlu, Servet. (2017). Ahlat ağzı söz varlığı, (Baskıda). Gökyay, Orhan Şaik. (1973). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Gronbech, K. (1992). Kuman lehçesi sözlüğü, codex cumanicus’un Türkçe sözlük dizini. (Çeviren: Kemal Aytaç). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Gürsoy-Naskali, Emine-Muvaffak Duranlı. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları. İnan, Abdülkadir. (1998). Makaleler ve incelemeler. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kaçalin, Mustafa S. (2006). Oğuzların diliyle Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kitabevi. Kalafat, Yaşar. (1999). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını. Kaya, Ceval. (1994). Uygurca altun yaruk (Giriş, Metin ve Dizin). Ankara: TDK Yayınları. Küçük, Murat. (2014). Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait satır arası ilk Kur’an tercümesi. Ankara: TDK Yayınları. Lane, Edward William. (1968). An Arabic-English lexicon I-VIII. Beirut-Lebanon. Müller, F.W.K. (1945). Uigurica IV. (Türkçesi: Çastani Bey Hikâyesi, S. Himran, İstanbul). Ögel, Bahaeddin. (1993). Türk mitolojisi. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Özbay, Betül. (2014). Huastuanift Manihaist Uygurların tövbe duası. Ankara: TDK Yayınları. Özçelik, Sadettin. (2016). Dede Korkut - Dresden nüshası - metin, dizin. II. Cilt. Ankara: TDK Yayınları. Potapov, L.P. (2012). Altay şamanizmi. (Çeviren: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları. Ruben, Walter. (2000). Eski metinlere göre budizm. (Hazırlayan: Lütfü Bozkurt). İstanbul: Okyanus Yayınları. Tekin, Şinasi. (2015). İştikakçının köşesi Türk dillerinde sözcüklerin ve eklerin hayatı üzerine denemeler. İstanbul: Dergâh Yayınları. Tekin, Talat. (2010). Orhon yazıtları. Ankara: TDK Yayınları. Tietze, Andreas. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Cilt I A-E. İstanbul: Simurg Yayınları. Tietze, Andreas. (2009). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Cilt II F-J. Wien. Toparlı, Recep. (1992). İrşâdü’l-mülûk ve’s-selâtîn. Ankara: TDK Yayınları. Uysal, İdris Nebi. (2012). Karaman’da bir yer adı: elbis. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Cilt: 48. s. 1-8. Erzurum. Üst, Sibel. (2012). Edirneli Nazmî dîvânı. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap). Varlı, M. (2008). Bidat, hurâfe ve bâtıl inançlar. İstanbul: Ensar Neşriyat Yayınları. Vasiliev, Yuriy. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: TDK Yayınları. Yudahin, K. K. (2011). Kırgız sözlüğü. (Türkçeye Çeviren: Abdullah Aymaz). Ankara: TDK Yayınları.