ERZURUM EFSANELERİNDE TABULARIN ÇİĞNENMESİ VE GÖLGE ARKETİPLERİ

Yıl 2019, Sayı: 41, 92 - 105, 31.03.2019

Ramazan Ergöz

https://doi.org/10.17498/kdeniz.480921

Öz

Sözlü kültür ürünleri, insanlığı açımlayan derin
kodları bünyelerinde barındırır. Bu kodlar, Carl
Gustav Jung’un ortaya koyduğu “arketipsel sembol”ler aracılığı ile anlatım
esasına dayalı metinlerde açığa çıkarlar. Anlatım esasına dayalı türler
içerisinde mit ve masaldan sonra gelen efsaneler de arketipsel sembollerin
yansıdığı anlatılardır. Efsanelerin içerisinde önemli bir yer tutan tabuların
çiğnenmesi, olayların akışına bir yön verir. Efsanelerdeki tabuları çiğneyen
bazı karakterlerin özellikleri, gölge arketiplerinin somutlaşmış yansımaları
olarak dikkati çeker. Gölge arketipi, insani olarak kendimize yakıştırmadığımız
ve bastırılmış duygular olarak bilinçaltına atılan olumsuz özelliklerdir. Ancak
gölge arketipi bu bastırılmışlığa karşın bir şekilde kendisini açığa vurmak
ister. İnsanoğlu, efsanelerde tabuları gölge arketiplerine çiğneterek, hem bu
bastırılmışlığı açığa çıkartır hem de kutsal yasaklar olan tabuları, olumsuz
özellikler gösteren karakterlere çiğnetmiş olur. Bu sayede efsanelerin vermek
istediği temel mesaj olan ülkü değerlere sahip olmanın önemi, daha iyi ortaya
konulmuş olunur. Biz bu çalışmamızda Erzurum efsanelerinde tabuların
çiğnenmesini ve bu tabuları çiğneyen karakterlerin de birer gölge arketipi
olarak yansımalarını inceleyeceğiz. 

Anahtar Kelimeler

Efsane, Erzurum, Gölge Arketipi, Tabu

Kaynakça

• ADLER, Alfred (2010), İnsanı Tanıma Sanatı (Çev. Kâmuran Şipal), Say Yayınları, Ankara.
• ALTINKAYNAK, Erdoğan (2012), “Altay Destanlarında Totem ve Tabu”, 5–8 Temmuz Gorno Altaysk
• BACHELARD, Gaston (2006), Su ve Düşler, Yapı Kredi Yayınları, Ankara.
• ERGUN, Pervin (2011), “Bebekleri Leyleklerin Getirdiğine Dair İnancın Türk Mitolojisindeki Kökleri Üzerine”, Milli Folklor, Yıl 23, Sayı 89, s.133–146.
• ERGÖZ, Ramazan (2014), Anadolu Efsanelerinde Yasaklar ve Cezalar, Ardahan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan.
• FORDHAM, Frieda (2001), Jung Psikolojisinin Ana Hatları (Çev. A. Yakıner), Say Yayınları, İstanbul.
• FREUD, Sigmund (2012), Totem ve Tabu (Çev.Kâmuran Şipal), Say Yayınları, İstanbul.
• GÖKERİ, A. İ. (1979), Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz Ve Türk Edebiyatlarında Bazı Romans Ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara.
• JUNG, Carl Gustav (1997), Bilinç ve Bilinçaltının İşlevi (Çev. Evren Büyükinal), Say Yayınları, İstanbul.
• KALAFAT, Yaşar (2010), Türk Kültürlü Halklarda Tematik Halk İnanmaları, Berikan Yayınevi, Ankara.
• KORKMAZ, Ramazan (1998), “Dede Korkut Hikâyelerindeki Su Kültünün Mitik Yorumu”, Türk Kültürü, S.418, Ankara.
• __________________ (2000), “Fenomenolojik Açıdan Tepegöz Yorumu”, Uluslar arası Dede Korkut Bilgi Şöleni (18-20 Mart 1999),s. 221-226, Elazığ.
• MENGÜŞOĞLU, Takiyettin (1976) Fenomenoloji ve Nicolai Hartmann, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul.
• ÖGEL, Bahaeddin (1989), Türk Mitolojisi, C.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ROUX Jean-Paul (2005), Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar (Çev. Aykut Kazancıgil- Lale Arslan), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• SAKAOĞLU, Saim (1980), Anadolu- Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Dizisi Yayınları: 29, Halk Edebiyatı Dizisi:5, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• ________________(2011), 101 Anadolu Efsanesi, Akçağ Yayınları, Ankara.SEYİDOĞLU, Bilge (2005), Erzurum Efsaneleri, Erzurum Kitaplığı, İstanbul.
• TUNALI, İsmail, (2002), Sanat Ontolojisi, İnkılâp Yay., İstanbul.