1835 NÜFUS SAYIMINA GÖRE ARDANUÇ SANCAĞININ DEMOGRAFİK YAPISI

Yıl 2019, Sayı: 42, 116 - 130, 30.06.2019

Faruk Taşkın , Ali İrfan Kaya

https://doi.org/10.17498/kdeniz.529134

Öz

Batıda yeniçağla birlikte toplum bilimcileri nüfusun niteliği üzerinde araştırma ve incelemede bulunmuşlar, hemen hemen her ülkede bunun için nüfus sayımları bilimsel bir biçimde yapılmaya başlanmıştı. Sayım sonuçları üzerine değerlendirmeler yapılarak sorunlara çözümler aranmıştır. Osmanlı Devleti’nde kuruluştan hemen sonra «Memleket Tahriri» adı altında öncelikle fethedilen topraklar üzerindeki halkın gelirlerini ve ellerinde bulundurdukları araziyi saptamak için sayımlar ve yazımlar yapılmıştır. Nüfusla ilgili bilgilerin en önemli kaynağı olan tahrir defterlerinin amaçları ve tutulma usullerine bakarak, günümüz benzeri nüfus hizmetlerinin aynısını buralarda görmeye imkân yoktur.

Osmanlı devletinde 1831 (Hicri 1251) yılında Rumeli ve Anadolu vilayetlerinde modern anlamda yapılan ilk nüfus sayımı olarak değerlendirilmektedir. Bu nüfus sayımı üç-beş yılda tamamlanabilmiştir. Çıldır eyaletine bağlı olan Ardanuç sancağına ait nüfus sayımı Hicri 1251 tarihinde yapılmıştır. 1 Muharrem 1251 Hicri tarihi Miladi olarak 29 Nisan 1835 tarihine denk gelmektedir. Bu sayımda Ardanuç merkez ve köylerinin Müslüman ve Gayrimüslim nüfus sayımları yapılmıştır.

İncelenen 1835 tarihli Ardanuç nüfus defterinde, Ardanuç sancağına bağlı merkez Ardanuç Kal’ası olmak üzere 48yerleşim yerinin erkek nüfusuna yer verilmiştir. Bu köylerde nüfus sayımı yapılırken sayımın genel amaçları olan askere alma ve vergilendirme esasına uygun olarak Müslüman, Ermeni ve Kıptiler ayrı defterlere yazılmıştır. Bu çalışmada nüfus sayımında yer alan verilerden hareketle defterlerde başta hane reisi olmak üzere hanede çalışan veya çalışabilir durumdaki nüfusun mesleği, vergilendirme durumu ve yaşı gibi bazı verilerden yola çıkarak değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ardanuç, Osmanlı, Nüfus, Müslim, Gayrimüslim

Kaynakça

• Arşiv BelgeleriBaşbakanlık Osmanlı Arşivi NFS Nüfus DefterleriNFS.d.02761NFS.d.2778NFS.d.2779KaynakçaARTVİNLİ, Taner, (2013). Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul.AYDIN, Dündar, (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), Türk Tarih Kurumu, Ankara.BARKAN, Ömer Lütfi (1953). “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, Cilt:10, 1-26. BİNGÖL, Sedat (2004). “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 23 Sayı: 36, 43-60. BOLAT, Cahide, (2000). Redif Teşkilatı (1834-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.ÇADIRCI, Musa, (2008). Tanzimat Sürecinde Türkiye Askerlik, Ankara.ÇİMEN, Adnan, (2012). Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 14/3, 183-216.GÜNEŞ, Mehmet, (2014), Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili, Akademik Bakış, cilt:8, sayı: 15, Kış, 221-240.ÖZGER, Yunus, (2006). Tanzimat Öncesi Erzurum Şehrinin Demografik Yapısı (1251/ 1835 Tarihli Nüfus Yoklama Defterine Göre), A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 29 Erzurum, Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı, 239-266.KIRZIOĞLU, Mehmed Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar İlk Kıpçaklar (M. Ö. VIII.-M. S. VI. yy.) ve Son-Kıpçaklar (1118-1195) ile Ortodoks -Kıpçak Atabekler Hükümeti (1267-1578) (Ahıska / Çıldır Eyaleti Tarihi’nden), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.AKYEL-ÖZDEMİR, Salih-Kâmil, (2015). 1835 Tarı̇hlı̇ Nüfus Defterı̇ne Göre Tı̇rebolu’da Gayrı̇müslı̇m Nüfus Yapısı, Türkı̇yat Araştırmaları Dergı̇sı̇, sayı 37, 163-179.SHAW, Stanford J.-Ezel Kural, (1994). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Hannancı), İstanbul.SUBAŞI, Ömer, (2013). XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring, 705-731.https://nisanyanmap.com/?lv=2&y=Ardanu%C3%A7&t=&srt=x&u=1&ua=0 (Erişim Tarihi, 15.01.2019)