I.DÜNYA SAVAŞI’NDA RUSYA’NIN ZONGULDAK’A YÖNELİK SALDIRILARI (1914-1915)

Yıl 2019, Sayı: 42, 30 - 50, 30.06.2019

Arda Baş

https://doi.org/10.17498/kdeniz.533812

Öz

19.
yüzyılda kömür madenin bulunmasının ardından Osmanlı Devleti için Zonguldak’ın
önemi artmıştır. Sahip olduğu zengin kömür madenleri ile kısa sürede Batılı ülkelerin
de dikkatini çeken Zonguldak’ın önemi I. Dünya Savaşı’nda daha da artmıştır.
Osmanlı Devleti, savaşa girmesinin ardından başkent İstanbul ve donanmasının
kömür ihtiyacının önemli kısmını Zonguldak’tan sağlamak zorunda kalmıştır.
Zonguldak’tan çıkan kömür, Osmanlı Devleti’ni, savaş şartlarında rahatlatan ve
direncini arttıran en önemli faktörlerden biri olmuştur. İtilaf Devletleri,
kısa sürede Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak istedikleri için,
müttefikleri Rusya’ya, Zonguldak’taki kömür üretimi ve nakliyatını hedef
almaları yönünde telkinde bulunmuştur. Rusya, I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz’de
yürüttüğü ilk operasyonda Zonguldak’ı bu nedenle hedef almıştır. 1915 yılında
ise İngiltere ve Fransa, Çanakkale Boğazına yönelik saldırı başlattığında Rusya,
Zonguldak’ı yeniden hedef olarak seçerek Osmanlı Devleti’nin Çanakkale
Cephesi’ndeki direncini kırmayı hedeflemiştir.

Bu
çalışmada 1914 ve 1915 yıllarında Rus donanmasının Zonguldak’a yönelik
stratejik saldırıları ve bu saldırılar esnasında Zonguldak’ta yaşananlar,
Osmanlı Arşivi kayıtlarına dayanarak incelenmiştir. Zonguldak’a yönelik
saldırıların I. Dünya Savaşı içinde genel tablodaki öneminin yanında
Zonguldak’ta yarattığı etki, Osmanlı Devleti’nin İstanbul’a yakın en önemli
enerji kaynaklarından biri olan Zonguldak kömür madenlerini savaş esnasında
korumaya yönelik aldığı önlemler, saldırı sonrası ortaya çıkan zararın
giderilmesine yönelik çabalar, bu çalışmanın başlıca konusudur. 

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Zonguldak, Osmanlı Devleti, Rusya

Kaynakça

• a) Arşiv Belgeleri• BOA, BEO, 4343-325692, H. 28-04-1333.• BOA, MV., 197-13, H. 01-05-1333.• BOA, BEO. 4311-323292, H.01-11-1332. • BOA, BEO. 4313-323432, H. 09-11-1332.• BOA, DH. EUM. 5. Şb. 3-40, H.19-12-1332.• BOA, DH. EUM. 5. Şb. 13-34, H. 25-07-1333. • BOA, DH.EUM. 2.Şb, 5-96, H. 30-05-1333.• BOA, DH.EUM. 3.Şb, 4-39, H. 05-05-1333. • BOA, DH.EUM. 5. Şb, 3-14, H. 19-12-1332.• BOA, DH.EUM. 5.ŞB, 3-9, H. 17-12-1332.• BOA, DH.EUM. 5.Şb, 4-43, H. 09-01-1333. • BOA, DH.EUM. 5.ŞB, 7-28, H. 13-02-1333.• BOA, DH.EUM. 6.Şb, 2-3, H. 04-01-1333. • BOA, DH.EUM.5.Şb. 16-1, H. 02-10-1333.• BOA, DH.EUM.5.Şb. 17-31, H. 22-11-1333.• BOA, DH.EUM.5.Şb. 3-13, H. 18-12-1332.• BOA, DH.İ.UM.EK. 72-44, H. 29-10-1332.• BOA, DH.ŞFR, 449-23, R. 05-09-1330.• BOA, DH.ŞFR, 449-61, R. 07-09-1330.• BOA, DH.ŞFR, 452-30, R. 23-09-1330. • BOA, DH.ŞFR. 44-138. H.22-10-1332. • BOA, DH.ŞFR. 46-216, H. 18-12-1332.• BOA, HR.SFR. 04, 405-11, M. 5-5-1915.
• b) Gazeteler• Tanin, 10 Mart 1915.
• c) Telif ve Tetkik Eserler• AGATA, M. (1993). The Eastern Question in Russian Politics: Interplay of Diplomacy, Opinion and İnterest, 1905-1917. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Connecticut: Yale University. • AKSAKAL, M. (2003). Defending the Nation: The German-Ottoman Alliance of 1914 and the Ottoman Decision for War. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Princeton University.• AYDIN, M. (2009). Rusya’nın Çanakkale İntikamı Karadeniz Bombardımanı. Uluslararası Giresun ve Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu (9-11 Ekim 2008), c. I, Ankara: Giresun Belediyesi.• BAL, A. K. (2011). Trabzon’un Rus Donanmasınca Bombardımanı ve Bombardımanın Trabzon’a Etkileri (1914-1916). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXVII (81), 545-576. • BAŞKAYA, M. (2014). İngiliz Basınına Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon’da Rus İşgali. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 9 (17), 85-100.• BOBROFF, R. (2000) Roads to Glory? Sergei D. Sazonov, the Turkish Straits, and Russian Foreign Policy, 1910-1916. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Duke University.• ÇATMA, E. (2017). Zonguldak Taşkömürü Havzası Tarihi Ereğli Maden-i Hümayun İkinci Kitap (1865-1908). Ankara: Yorum Matbaacılık.• ÇAVDAR, N. (2014). Birinci Dünya Harbi Sonunda İstanbul’da Kömür Kıtlığı ve Buna Bağlı Sıkıntılara Çözüm Arayışları. Atatürk araştırma Merkezi Dergisi, 30 (289), 95-130.• ÇAVDAR, T. (1970). Osmanlıların Yarı Sömürge Oluşu. Ankara: Ant Yayınları.• ÇELİK, R.(2016). Karadeniz’de Casusluk Faaliyetleri (1914-1918). Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (50), 125-138.• Çelik, R.(2016). Karadeniz’de Casusluk Faaliyetleri (1914-1918). Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (50), 125-138.• ÇILADIR, S. (1970). Zonguldak Havzasında Emperyalizm 1848–1940. Ankara: Aydınlık Yayınları.• DARR, K. W. A. (1998). The Ottoman Navy 1900-1918 A Study of the Material Personnel and Professional Development of the Ottoman Navy From 1900 Through the Italian, Balkan and First World Wars . (Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi). Kentucky: University of Louisville.• DEMCHAK, T. E., (2016). Reform, Foreing Technology and Leadership in the Russian Impreial and Soviet navies 1881-1941. (Yayımlanmamış Doktara Tezi). Kansas. Kansas State University.• DOĞAN, Ş. (2017). I. Dünya Savaşı’nda Rusya’nın Karadeniz Politikası ve Rus Karadeniz Filosu. M. Okur, B. Güneş, Ü. Köksal (Ed.) I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya Askeri, Siyasi ve Sosyal Gelişmeler (s.62-98) içinde. Trabzon: KTÜ Yayınları.• ELDEM, V. (1970). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: İş Bankası. • GAFAROV, V. (2016). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Rus Esirlerin Tutuldukları Osmanlı Kampları Ve Yozgat Üsera Garnizonu. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı C.2, 5-7 Mayıs 2016, Yozgat: ss.122-131• GENÇ, H. (2012). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Zonguldak’ta Nüfus, Ticaret ve Sanayi (1920–1932). Uluslararası Yönetim İktisat Ve İşletme Dergisi, 6(12), 137-152.• GÜVEN, C., Zenginbaş, M. (2015). Kafkas Cephesi’nin Karadeniz’den Takviyesine İlk Darbe: Rus Filosu Tarafından Zonguldak Bombardımanı ve Askerî Nakliye Gemilerinin Batırılması Hadisesi. Yeni Türkiye, 21 (73). 745-755. s. 747-748.• GÜVEN, T. (2014). Zonguldak Kozlu’da Kömür Madenciliği: İşletmecilik ve Çalışma Hayatı (1848-1921). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Zonguldak, Bülent Ecevit Üniversitesi.• KÖSE, O. (1998). Rusların Samsun'u Bombardımanı (1915). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), 142-159.• ÖKSÜZ, Öksüz, H. (2008). I. Dünya Savaşı Sırasında Rus Donanmasının Karadeniz Limanlarını Bombalaması. E. CauSevic, N. Moacanin, V. Kursar (Ed.). Perspectives on Ottoman Studies Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO) at the University of Zagreb 2008, Münster: LİT.• ÖZEKEN, A. A. (1943). Ereğli Kömür Havzası Tarihi Üzerine Bir Deneme. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 9 (3-4), 516-563. • ÖZTÜRK, M. (2017). Petrograd Basını’nda Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na Katılması. M. Okur, B. Güneş, Ü. Köksal (Ed.) I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya Askeri, Siyasi ve Sosyal Gelişmeler (s.99-129) içinde. Trabzon: KTÜ Yayınları. • PAMUK, Şevket (2008). Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserleri-II. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları• SANTAMARÍA, R.T. (2016). The Imperial Russian Navy in the First World War: The Myth and the Reality. (Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi). Brandeis University.• SARIKOYUNCU, A . (1993). Emperyalizm ve Zonguldak Kömür Havzası. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 4 (04).• TAK, İ. (2001). Osmanlı Döneminde Ereğli Kömür Madenlerinde Faaliyet Gösteren Şirketler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 18. s. 253-257.• TUNA, O., Ünlü, M. (2017). I.Dünya Savaşı’nın Başlarında Batum Limanı’nın Stratejik Önemi ve Osmanlı Donanmasının Batum Limanı’nı Bombalaması. M. Okur, B. Güneş, Ü. Köksal (Ed.) I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya Askeri, Siyasi ve Sosyal Gelişmeler (s.263-283) içinde. Trabzon: KTÜ Yayınları. s.267-269• TUNABOYLU, İ. (2015). Tarihin Son Dretnotu: Yavuz (Goeben). Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (1), p. 771-802.• ÜNAL, T. ve Özdemir, D. (2014). Ekonomik Coğrafya Açısından Bir Araştırma: Zonguldak Maden Kömürü Havzasında Yabancı İşçiler. NWSA-Nature Sciences, 9 (4), 1-20.