CENGİZ AYTMATOV’UN ESERLERİNDE KIRGIZ GÖRGÜ KURALLARININ YANSIMASI

Yıl 2019, Sayı: 44, 187 - 208, 15.12.2019

Çolpon Sıdıkova

https://doi.org/10.17498/kdeniz.620018

Öz

Çalışmada
Çengiz Aytmatov’un “Selvi Boylum Al yazmalım”, “Elveda Gülsarı” ve “Beyaz Gemi”
eserlerinde yansıtılan Kırgız konuşma âdabı ele alınmıştır. Konuşma âdabı,
toplum üyelereinin arasında iletişim sağlayan sözlü ve sözsüz unsurlar
sistemidir.  Konuşma kültürü geniş
anlamda evrensel ve ulusal özelliğe sahiptir. 
Bir halka ait gelenek ve davranış kuralları, milî konuşma âdabını ve
iletişim kuralalrını oluştrumaktadır. Bizim araştırmamızda ünlü yazarın
eserindeki Rusçanın dil unsurları aracılığıyla anlatılan Kırgızca konuşma
âdabının millî özellikleri ele alınmıştır.

Bilindiği
gibi Çengiz Aytmatov’un “Beyaz Gemi” ve “Elveda Gülsarı” eserleri Rusça
yazılmıştır. “Selvi Boylum Al yazmalım” adlı eserini ize yazar kendisi
çevirmiştir. Dolayısıyla adı geçen eserlerde Kırgız konuşma âdabı daha net
yansıtılmıştır.  Yazar, Kırgızça konuşma
kültürünün taşıyıcısı olarak eserlerinde kendisinin daha küçük yaşından itibaren
şahit olduğu Kırgızların günlük hayatı ve ana diliyle birlikte edindiği Kırgız
kültürünü anlatmıştır. Çalışmamızda biz Kırgızların dil dünya görüşünün millî
özelliklerini, mentalite ve iletişim esnasında gerçekleşip, kültürel
özellikleri taşıyan unsurları üzerinde duracağız. İncelemeye aldığımız
eserlerde selamlaşma ve misafir ağırlamada iletişim sağlayan kültürel unsurlar
ve iletişim ortamında öncelik tanınması gereken akrabalık durum ve yaş
özelikleri üzerinde durulmuştur. Ünlü yazar Çengiz Aytmatov’un söz konusu
eserlerinde Kırgız konuşma âdabına göre kuralların doğru uygulanması ve aynı
anda iletişim kuranlar tarafından yapılan hatalar da net olarak anlatılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

konuşma görgü kurallarının işlevi, selamlaşmada Kırgız konuşma görgü kuralları, misafirperverlik, akrabalık ınancı, büyüklüğün yaş göstergesi

KYRGYZ SPEECH ETIQUETTE IN CHINGIZ AYTMATOV STORIES

Öz

This article is devoted to the study of Kyrgyz speech etiquette, reflected
in the stories of Chingiz Aitmatov "To have and to lose ", "Farewell to Gulsary" and
"White Ship". Speech etiquette is aset of verbal and non-verbal means
and methods of communication between communicants established in society.
Etiquette norms in a broad sense can be universal and national-specific. The
combination of national traditions and behavior norms forms the etiquette of
national speech behavior. Our study is exactly devoted to the national-specific
forms consideration of the Kyrgyz speech etiquette, which are transmitted by means of the Russian language. The analyzed Chingiz Aitmatov’s works as “The White Steamship”
and “Farewell to Gulsary” were written in Russian, and the story  "To have and to lose "is the
author’s translation. Kyrgyz speech etiquette is presented most clearly in them. The author, being a bearer of the Kyrgyz
linguistic culture,  he reflected in his
works the Kyrgyz life, described the Kyrgyz culture, which he absorbed since his early childhood,
along with his native language. In the study, was done a trial to describe the national-cultural characteristics of the linguistic
consciousness of the Kyrgyz people and their mentality, and
indicators of cultural value in communication. In the analyzed stories,
national-specific contact developing etiquette means of communication which are used and identified in
greeting and hospitality situation,also were
observed family related and age indicators, which are focused on
the communication situation. The stories of
Chingiz Aitmatov show situations of compliance and violation of Kyrgyz speech
etiquette.

Anahtar Kelimeler

speech etiquette, courtesy principle, greeting etiquette, hospitality, kinship, communication situation

КЫРГЫЗСКИЙ РЕЧЕВОЙ ЭТИКЕТ В ПОВЕСТЯХ ЧИНГИЗА АЙТМАТОВА

Öz

Данная
статья посвящена исследованию кыргызского речевого этикета, отраженного в
повестях Чингиза Айтматова «Тополек мой в красной косынке», «Прощай, Гульсары»
и «Белый пароход». Речевой этикет представляет собой
систему установленных в обществе вербальных и невербальных средств и способов
общения между коммуникантами. Этикетные нормы в широком смысле могут
быть универсальными и национально-специфичными. Совокупность национальных
традиций и норм поведения образует этикетное национальное речевое поведение. Наше
исследование посвящено рассмотрению именно национально-специфичных форм
кыргызского речевого этикета, переданных средствами русского языка. Как
известно, анализируемые произведения Чингиза Айтматова «Белый пароход» и
«Прощай, Гульсары» были написаны на русском языке, а повесть «Тополек мой в
красной косынке» является авторским переводом. В них кыргызский речевой этикет
представлен наиболее ярко. Автор, являясь носителем кыргызской лингвокультуры,
в своих произведениях отразил кыргызский быт, описал кыргызскую культуру,
которую он впитал в себя с самого раннего детства вместе с родным языком. В
исследовании мы попытались описать национально-культурные особенности языкового
сознания кыргызов, менталитет народа, показатели, представляющие культурную
ценность при общении. В анализируемых повестях были выявлены
национально-специфичные контактоустанавливающие этикетные средства
коммуникации, применяемые в ситуации приветствия и гостеприимства, а также
рассмотрены родственные и возрастные показатели, которым уделяется основное
внимание в ситуации общения. Кроме того, Чингиз Айтматов в своих произведениях
выразительно изобразил ситуации  не
только соблюдения, но и нарушения кыргызского речевого этикета. 

Anahtar Kelimeler

речевой этикет, принцип вежливости, этикет приветствия, гостеприимство, родство, ситуация общения

Kaynakça

• Referans 1 Aytmatov, Ch. (1974), Povesti i rasskazy, Odnotomnik, Bishkek: Kırgızstan, 620 s.Referans 2 Aytmatov Ch. (1988), Statyi, vıstupleniya, dialogi, intervyu, Moskva: Agentstvo pechati i novostey, 384 s.Referans 3 Aytmatov, Ch. T. (1985), Eho mira. Povesti. Rasskazy. Publitsistika (Sost. V.F. Korkina. İl. V.V. Lukashova), Moskva: Pravda, 528 s. Referans 4 Balakay, A.G. (2007), Slovar russkogo rechevogo etiketa: ok. 6000 etiketnyh slov i vyrajeniy, Moskva: Astrel, AST: Hranitel, 767 s.Referans 5 Bahtikireeva, U. M. (2009), Fenomen hudojestvennogo bilingvizma Aytmatova («Russkiye pisateli pisali by drugim yazykom»). Aytmatov i sovremennost. Mejdunarodnıy forum: Doklady. Statyi. Materialy, Bishkek: Madaniyat, 272 s.Referans 6 Bgajnokov, B. H. (1962), Psihologiya i tehnika kommunikativnogo povedeniya adygov, Natsionalno-kulturnaya spetsifika rechevogo obsheniya narodov SSSR, Moskva, s. 52.Referans 7 Bulyko, A.N. (2008), Bolshoy slovar inostrannyh slov: 35 tysach slov., Moskva: Martin, 704 s.Referans 8 Vasilyeva, A.N. (1976), Kurs lektsiy po stilistike russkogo yazyka: obshee ponyatiye stilistiki, Moskva: Nauka, c. 57.Referans 9 Kajgalıeva, K. Sh. (1991), Natsionalno-kulturnaya spetsifika faticheskoy rechevoy kommunikatsii v kazahskom yazyke: Diss... kand. filol. nauk, Alma-Ata, 198 s. Referans 10 Karasik, V. İ. (1993), Kommunikativnaya lichnost kak lingvisticheskiy kontsept. Problemy formirovaniya yazykovoy lichnosti uchitelya-rusista, Volgograd, 2011 s. Referans 11 Muratov, A. (2008), Atalar sozu – akyldyn kozu. Adep angemeleri. 1-kitep, Bishkek: Uchkun, 152 b.Referans 12 Musaev, S. С. (1999), Kep madaniyaty jana norma, Bishkek, 241 b.Referans 13 Pazılov, A. (2017), Chingiz Aytmatov – publitsist. http://www.literatura.kg/articles/?aid=2349 (06. 06. 2017) годаReferans 14 Prohorov, Y. E. (1996), Natsionalniye sotsyokulturniye stereotipy rechevogo obsheniya i ih rol v obuchenıı russkomu yazyku inostrantsev, Moskva: Pedagogşka-Press, 216 s.Referans 15 Sydykova, Ch. T. (2012), Lingvokulturologicheskaya spetsifika kyrgyzskogo i russkogo rechevogo i nerechevogo povedeniya, Monografiya, Bishkek, 160 s. Referans 16 Formanovskaya, N. İ. (1989), Rechevoy etiket i kultura obsheniya, Moskva: Nauka, 178 s.