M. AVEZOV’UN «ABAY YOLU» ROMANINDAKİ İSİM YÜKLEMLİ CÜMLELERİN KULLANILIŞ BİÇİMLERİ

Yıl 2019, Sayı: 44, 404 - 421, 15.12.2019

Erdoğan Altınkaynak , Safura Boribayeva , Aygerim Smagulova

https://doi.org/10.17498/kdeniz.656231

Öz

ÖZ
Çalışmada, Kazak Türkçesindeki isim cümleleri (isim yüklemli cümleler) M. Avezov’un “Abay Yolu” romanı ışığında incelenmiştir. Fiil yüklemli cümlelerden farklılıkları ortaya konularak isim cümlelerinin iletişimsel kullanımına açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışmada elde edilen veriler tablo halinde gösterilmiştir.
Kazak Dil Biliminin ortaya çıkması ve tarihi gelişiminde çok sayıda sözdizimi uzmanları ve bazı genç araştırmacılar basit ve birleşik cümlelerin çeşitlerini, birbirlerinden farklılıklarını, iç açıdan anlam, dış açıdan kuruluş özelliklerini geniş bir biçimde araştırmışlardır.
Bunlara rağmen günümüzde cümle çeşitlerinin dilimizde mevcut olan, fakat ilmi açıdan daha araştırılmamış türleri, araştırma alanı içine dahil edilmeye başlamıştır. Bunun yanı sıra cümlenin kuruluş özellikleri, sözcük türlerinin ona doğrudan etkisi, onun cümle anlamına tesiri de ele alınan meseleler içindedir. Günümüzdeki Dil biliminin gelişme durumunda dil düzeyleri arasındaki ilişkileri açığa kavuşturmak, Kazak Dilinin gramer yapısındaki önemli yönlerden biri olarak sayılmaktadır.
Türk Dil biliminde ilk olarak A. P. Potseluevskiy, Kazak Dil biliminde ise M.Balakayev tarafından Kazak dilindeki isim cümleler incelenerek, onların fiil cümlelerinden farklılıkları gösterilmiştir. Çalışmada özellikle Muhtar Avezov’un “Abay Yolu” romanının birinci (1942) ve ikinci (1961) baskısında geçen cümlelerin karşılaştırmalarına yer verilmiştir. Birinci baskıda ortaya çıkan fiil cümlelerinin ikinci baskıda isim cümleleriyle değiştirilme nedenini yazar, iletişimsel ve pragmatik işlevi yerine getirirken düşünceyi sadece özlü ve doğru olarak ifade etmenin yanı sıra metnin anlamını güçlendirmek için yapılmıştır diye belirtir. Ayrıca makalede, Kazak edebiyatının klasik yazarı M.O. Avezov’un “Abay Yolu” romanındaki isim cümleleri, onların türleri, kullanılış özellikleri üzerinde durulmuştur. Özellikle çeşitli isim cümlelerinin yazar tarafından kullanılış şekilleri ve onların kuruluş özellikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: İsim cümleleri, , fiil cümleleri, eser, özellikler

Kaynakça

• Akimov, T. (1989). Tüsinikter. Avezov M. Abay Jolı. Almatı: Jazuşı Yay.
• Avezov. M. O (1942). Abay: tarihi roman. Almatı: Qazaqtın Birikken Memlekettik Yay.
• Avezov, M. O (1947). Abay: tarihi roman. Almatı: Qazaqtın Birikken Memlekettik Yay.
• Avezov, M. O. (1961). Abay Jolı: roman-epopeyası. Almatı: Qazaqtın Memlekettik Korkem Adebiyet Yay.
• Balakayev, M. B. (1992). Qazirgi Qazak Tili. Söz Tirkesi men Jay Söylem Sintaksisi. Almatı: Ana Tili Yay. 106-107.
• Bektayev, K. ve Jubanov, A. ve Mırzabekov, S. (1979). M. Avezov’un Abay Yolu Romanının Jiyilik Sözdigi. Almatı:Ğılım yay. 11-12.
• Böribayeva, S. B. (2012). “Abay Jolı” Roman-Epopeyasındağı Esimdi Söylemder. (Monografi). Ukrayina. Simferopol: THY im. V.İ. Vernadskogo. “DIAIPI” yay. 120.
• Kabdolov, Z. (1997). Menin Avezovim. Almatı: Sanat Yay. 294-295.
• Karatayev, M. K. (1987). Qazaktın tunğış epopeyası.Muhtar Avezov Tağılımı: Adebi-Sın makalalar men zertteuler.Almatı: Jazuşu Yay.151-152.
• Onalbayeva, K, K. (2002). Qazirgi Qazaq Tilindegi Esimdi Söylemder. Filologiya Ğılımı Kandidattıq Dissertatsiya Avtoreferatı. Almatı.
• Potseluyevskiy, A. O. (1975). İzbrannıye Trudı. Otv. Red. Kurbanov A.A. Aşhabad: Ilım Yay.
• Sevortiyan, E. V. (1961). O Nekotorıh Voprosah Strukturı Predlojeniya v Turkskih Yazıkah. İssledovaniya Po Sravnitelnoy Grammatike Turkskih Yazıkov. Sistaksis. Pod. Red.
• Sevortiyana E.V. Moskva: Hayka Yay. 21-28.
• Iskakov, A. I. (1991). Qazirgi Qazak Tili. Almatı: Ana Tili Yay.