YEREL KAYNAKLAR IŞIĞINDA ARAPLARIN AZERBAYCAN’NIN DİNİ-KÜLTÜREL HAYATINA ETKİLERİ

Yıl 2020, Sayı: 46, 220 - 234, 10.06.2020

Vesile Şemşek

https://doi.org/10.17498/kdeniz.672933

Öz

Arap fütuhatı ile birlikte, Azerbaycan, uzun süren Arap hakimiyeti sürecine girdi. Yakın ve Orta Doğunun diğer ülkelerinde olduğu gibi, Azerbaycan’da da, din, dil, edebiyat, tarih alanlarında bir takım gelişmeler sağlandı. Yerel kaynaklarlar da ise, Arapların bölgeye gelmesiyle birlikte, ülkenin ilmi ve medeni hayatında, genel olarak uygulanan ‘’Araplaştırma’’ politikası sürecinde, dini- etnik ve kültürel yapının bozulduğu ve gelişmelerin durduğunu hatta bölgede meydana gelen savaşlar birlikte, sosyo-ekonomik anlamda bir takım gerilemelerin yaşandığı ifade edilmektedir. Oysaki, İslam dinin gelişiyle birlikte, fetih olunan bütün bölgelerde, İslam Medeniyeti yaygınlaşarak dünya tarihinin dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, İslam Medeniyeti, Orta çağ medeniyet tarihinin temelini teşkil etmektedir.
Bu çalışmanın nihai hedefi, genel olarak, dönemin temel dinamiklerini oluşturan başlıca olay ve olguları merkeze alan bir yaklaşım sergileyerek bunları, sebep-sonuç ilişkileri bağlamında açıklanmaktadır. Böylece, Araplar döneminde meydana gelen siyasi kültürel yaklaşımların arka planını aydınlatarak olayların gerçek analizini yapmaktır. Bu bağlamda, Arapların fütuhatı ile Azerbaycan’da meydana gelen siyasi gelişmelerin yanı sıra, sosyal ve kültürel hayatı hakkında yerel kaynaklarda geçen bilgileri ortaya çıkarmak ve bunu Türk İslam Medeniyet Tarihi açısından değerlendirerek okuyuculara sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

dini-kültürel hayat, , Azerbaycan, tarh, Araplar dönemi

Teşekkür

sn: Erdoğan Altınkaynak hocama Türk dünyasına gösterdiği ilgiden dolayı teşekkür ederim

EFFECTS OF ARABS ON THE RELIGIOUS CULTURAL LIFE OF AZERBAIJAN IN LIGHT OF LOCAL SOURCES

Öz

Azerbaijan,
which has an important place in Turkish-Islamic history, has always been at the
center of attention since the beginning of the Middle Ages in political and
cultural terms. The region, which is surrounded by Lands from the North to
Derbent, Zanjan in the south, the Caspian Sea in the East and the Caucasus
Mountains in the West, has been of great importance in political and cultural
terms throughout the historical process due to its settlement on the historical
Silk Road.

Along
with the Arab futuhat, Azerbaijan entered into a long process of Arab
domination. As in other countries of the near and Middle East, Azerbaijan has
achieved a number of achievements in the field of religion, language,
literature, and history. Local sources also noted that with the arrival of the
Arabs in the region, scientific and civil life of the country, in the process of
conventional policy of ‘arabization’, ethno - religious and cultural structure
is deteriorating, and growth stops even when the region wars in socio-economic
terms, there is a series of failures. However, with the advent of the Islamic
religion, in all the conquered regions, Islamic civilization becomes a widely
recognized landmark in world history. However Islamic civilization is the basis
of the history of medieval civilization

Islamic
conguest began with the period of the "Arabs", in particular, VIII.-
XI. In an era when centuries were considered a process of development of Islam,
Islamic civilization experienced a "Golden age’ and a "scientific
Renaissance of Muslims". Thus, it is also Known that in the General policy
of conquest of Islam, in all geographical regions under the rule of the
Caliphate, development is achieved in the political-economic or socio-cultural
context. Indeed, historical data show that the geography of Azerbaijan, having
become part of the Islamic civilization in the course of the historical
process, has experienced a number of events and has made a significant
contribution to the overall Islamic civilization.The ultimate goal of this
study is to explain them in the context of cause-and-effect relationships,
taking an approach that generally focuses on the main events and phenomena that
make up the main dynamics of the period. 
Thus, it should make a real analysis of events, highlighting the
background of political cultural approaches that occurred in the Arab era.  In this regard, it is necessary to disclose
the information transmitted in local sources about the social and cultural
ayats, as well as about the political events taking place in Azerbaijan and
futuh of the Arabs, and present it to readers, evaluating it from the point of
view of the history of Turkish Islamic civilization.

Anahtar Kelimeler

religious-cultural life, art, Azerbaijan, history, Arab period, influence, literature

ВЛИЯНИЕ АРАБОВ НА РЕЛИГИОЗНУЮ КУЛЬТУРНУЮ ЖИЗНЬ АЗЕРБАЙДЖАНА В СВЕТЕ МЕСТНЫХ ИСТОЧНИКОВ

Öz

Азербайджан,
который занимает важное место в истории турецкого Ислама, всегда был в центре внимания
с началом Средневековья в политическом и культурном смысле. По географическому
положению территория, окруженная территориями с севера Дербент, Зенджан на юге,
Каспийское море на востоке и Кавказские горы на Западе, приобрела большое
значение в политическом и культурном смысле на протяжении всего исторического
процесса с его поселением на историческом Шелковом пути.

Наряду
с арабским футухатом Азербайджан вступил в продолжительный процесс арабского
господства. Как и в других странах ближнего и Среднего Востока, в Азербайджане
был достигнут ряд  достижений в области
религии, языка, литературы, истории. Местные источники также отмечают, что с
приходом арабов в регион, в научной и гражданской жизни страны, в процессе
общепринятой политики ‘арабизации’, религиозно - этническая и культурная
структура ухудшается, и развитие прекращается, даже когда в регионе происходят
войны, в социально-экономическом смысле наблюдается ряд неудач. Тем не менее, с
появлением исламской религии, во всех завоеванных регионах, исламская
цивилизация становится широко признанной вехой в мировой истории. Однако
исламская цивилизация является основой истории средневековой цивилизации.

Конечная
цель этого исследования состоит в том, чтобы объяснить их в контексте
причинно-следственных связей, принимая подход, который в целом фокусирует
основные события и явления, которые составляют основную динамику периода.  Таким образом, он должен сделать реальный
анализ событий, освещая фон политических культурных подходов, которые произошли
в эпоху арабов.  В связи с этим
необходимо раскрыть информацию, передаваемую в местных источниках о социальных
и культурных аятах, а также о политических событиях, происходящих в
Азербайджане и футухе арабов, и представить его читателям, оценивая его с точки
зрения истории Турецкой исламской цивилизации.

Anahtar Kelimeler

религиозно-культурная жизнь, Азербайджан, история, период Aрабов, искусство, литература, влияния

Kaynakça

• Aşurbeyli, Sara,(1964). Oçerki İstoriya Srednevekovogo, Bakü.
• Alizade, Samet, (1988).Kitabi Dede Korkut, (sadeleştiren Ferhat Zeynalov, Süleyman Aliyarov), Bakü.
• Artamonov, M. L.(1962). İstoriya Xazar, Leningrad.
• Heyet,(1988), Azerbaycan Etnografyası, c. I, Bakü.
• Agafengelya, N.Y. Kreşeniya (1905). Armyan i Gruzin, Abhazov i Alanov, XVI, ZBO, Erevan.
• Ahmet bin Lutfullah, (1957).Cami Duval, Bakü.
• Amman Morcellin, (1969). İstoriya, (çev: Y. A. Kulakova), Kiyev.
• Bartold, V.V. Turki, (1968). Soçineniya, Moskova.
• ………….(1966).Rabotı Po İstoriiİslama i Arapsogo Xalifata, Soçineniya, Moskova.
• …………, (1968).Hazarı, Soçineniya, Moskova.
• Barhudanyar, M.(1893).Albanyaİ Ee Sosedi, Tiflis.
• Belayev,E.A.(1965).Arabı, İslam İ Arapskiy Xalifat V Rannee Srednevekovye, Moskova.
• El-Baladzori, (1927).Kniga Zavoevaniya Stran, çev: P.K. Juze, Materyalı Po İstoriiAzerbaycana, Baku.
• Belazuri, (1866).Kitabu’lFutuhu’l Buldan, Liber Exrugnations Regionum Lugduni Batavorum, Leningrad.
• Balansakuklu Yusuf, (1994). Kutadgu Biliğ, Bakü.
• Bünyatov, Ziya, (1964). Obzor, İstoçnikov Po İstorii Azerbaycana. Baku.
• Belyayev, E. A.(1965). Arabı, İslam i Arabskiy Xalifat v Rannee Srednevekove, Moskova.
• Bolşakov, O.G.(1989). İstoriya Halifata, Moskova.
• Bozkurt, Nahide, (2018). Abbasiler, Ankara.
• Çerevskiy,V.I.(1901). Mir İslama İ Ego Pobujdeniya, St. Petersburg.
• Felshtinskiy, İ. (1977). Arabskaya Literatura v SrednieVeka, Nauka yay. Moskova.
• Petruşevskiy, İ.P. (1966). İslam v İrane, v VII-X veka, Leningrad.
• Osmanov, F. L. (1982). Kafkas Albanya’sının Maddi Medeniyeti, Bakü.
• Sarıçam, İ.Erşahin, S.(2018). İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara.
• Ünlü, N.(1984), Anahatlarıyla İslam Tarihi, (Başlangıçtan 1918’e Kadar), İstanbul.
• Vahidov, R. M. (1985). Etnografiçeskie Pamyatniki Kafkaskoy Albanii, Bakü
• …………, (1980).Toprak Kalenin Dulus Küreleri, Bakü.
• Yakubovskiy, A.Y. (1926). İbn Miskeveyh O Pohode Rusov v Barda’a v X. (943-944 g.) B.B. c. XXIV. Moskova.