TÜRKİYE’DE HAZİNE BORÇLANMA LİMİTİ

Yıl 2020, Sayı: 47, 309 - 326, 20.09.2020

Ahmet Kadıköylü Özay Özpençe

https://doi.org/10.17498/kdeniz.740870

Öz

Borç limiti ya da borç tavanı uygulamaları hükümet borçlarının etkin bir şekilde yönetilmesini ve maliye politikasının kurala dayalı olarak uygulanmasını sağlamaktadır. Özellikle bütçe açıklarının finansmanı ve faiz ödemeleri için yapılan borçlanmaların yıldan yıla artış gösterdiği göz önüne alındığında borç limiti uygulaması bütçe disiplininin sağlanması açısından önem taşımaktadır. Ülkelerin mali sistemlerinde borç limiti uygulamaları farklılık gösterse de genel olarak oran ya da miktar olarak belirli bir limit uygulandığı görülmektedir. Türkiye’de 2002 yılında çıkarılan 4749 sayılı kanun ile borçlanmaya oransal olarak limit getirildiği bilinmektedir. O tarihten günümüze kadar uygulanmakta olan borç limiti, kamuda mali disiplini sağlayıcı bir çıpa görevi görmektedir. Çalışmada 2002-2019 yılları arasında borç limiti uygulamasının değerlendirilmesi ve bazı bütçe verileri ile olan ilişkisi incelenmektedir. Hazine borçlanma verileri ile çalışmada değinilen bütçe verileri grafikler üzerinden betimsel analiz ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yapılan değerlendirmelere göre borç limiti uygulaması, bütçenin temel dayanağı olan vergi gelirlerinin yeteri kadar artırılamadığı dönemlerde, hazinenin mali disiplin içerisinde hareket ederek ve bütçe dengelerini de gözeterek borçlanmasını sağlamaktadır. Borç limiti ile birlikte mali disiplini sağlayıcı diğer bir uygulama faiz dışı fazla uygulamasıdır ve bütçede faiz dışı fazla verilmesi de borç limiti sınırları içerisinde kalınarak borçlanmayı ve net borçlanma uygulamasını kolaylaştırdığı değerlendirilmektedir. Özetle borç limiti uygulaması kamu borçlanmasının istikrarlı bir şekilde sürdürülmesini sağlarken bütçe dengesinin ve faiz dışı fazla uygulamasının da borç limiti üzerinde etkili olduğu değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Borç Limiti, Hazine, Bütçe Açığı, Faiz Dışı Fazla, Borçlanma

TREASURY DEBT LIMIT IN TURKEY

Öz

Debt limit or debt ceiling practices ensure effective management of government debt and the rule-based implementation of fiscal policy. Especially considering that borrowing for financing budget deficits and interest payments has increased from year to year, debt limit implementation is important in terms of ensuring budget discipline. Although debt limit applications in countries ' financial systems differ, it is generally observed that a certain limit is applied as a ratio or quantity. It is known that there is a proportional limit to borrowing in Turkey with the law No. 4749 enacted in 2002. The debt limit, which has been applied since then, serves as a anchor for fiscal discipline in the public sector. The study examines the evaluation of debt limit implementation between 2002 and 2019 and its relationship with some budget data. Treasury borrowing data and the budget data mentioned in the study were evaluated on charts. According to the evaluations, the debt limit application ensures that the Treasury will borrow by acting in fiscal discipline and considering the budget balances during periods when the tax revenues, which are the main basis of the budget, cannot be increased sufficiently. In addition to the debt limit, another application that provides fiscal discipline is the application of primary surplus, and the provision of primary surplus in the budget is considered to facilitate borrowing and net borrowing by staying within the limits of the debt limit. In summary, while the implementation of the debt limit ensures the steady continuation of public borrowing, it is evaluated that the budget balance and the application of primary surplus have an effect on the debt limit.

Anahtar Kelimeler

Debt Limit, Treasury, Budget Deficit, Primary Surplus, Borrowing

ПРЕДЕЛ ЗАДОЛЖЕННОСТИ КАЗНАЧЕЙСТВА В ТУРЦИИ

Öz

Установление предела долга или верхнего предела долга обеспечивает эффективное управление государственным долгом и реализацию налогово-бюджетной политики, основанной на правилах. Учитывая, что заимствования для финансирования дефицита бюджета и выплаты процентов увеличиваются с каждым годом, применение лимита долга важно с точки зрения обеспечения бюджетной дисциплины. Хотя заявки на лимит долга различаются в зависимости от финансовых систем стран, очевидно, что определенный лимит обычно применяется с точки зрения соотношения или суммы. В турции задолженность пропорционально лимитирован законом № 4749 от 2002 года. Лимит долга обеспечивает фискальную дисциплину в государственном секторе. В исследовании изучается оценка применения лимита долга в период с 2002 по 2019 годов и его связь с некоторыми данными бюджета. Данные о казначейских заимствований и бюджетные данные, упомянутые в исследовании, оцениваются с помощью метода описательного анализа ввиде график. Согласно проведенным оценкам, применение лимита долга позволяет Казначейству осуществлять заимствования, действуя в рамках фискальной дисциплины и рассматривая сальдо бюджета в периоды, когда налоговые поступления, которые являются основой бюджета, не могут быть увеличены в достаточной степени. Наряду с лимитом долга другой практикой, обеспечивающей фискальную дисциплину, является применение первичного профицита, и считается, что предоставление первичного профицита в бюджете способствует заимствованию и чистому заимствованию, оставаясь в пределах лимита долга. Таким образом, применение лимита долга считается эффективным в отношении стабильного государственного долга, в то время как сальдо бюджета и применение первичного профицита обеспечивают устойчивое продолжение государственных заимствований.

Anahtar Kelimeler

лимит долга, казначейство, дефицит бюджета, первичный профицит, заимствования

Kaynakça

• Akdemir, T., & Yeşilyurt, Ş. (2018). “Devlet Borçlarının Kökeni, Gelişimi ve İktisadi Temelleri”, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, ss. 279-305.
• Awadzi, E. A. (2015). “Designing Legal Frameworks for Public Debt Management”, IMF Working Paper, No: 15/147.
• Balıkçıoğlu, N. (2019). 1980-1998 Döneminde Kamu Maliyesinde Yapılan Devlet İç Borçlarının Yapısal Gelişimi ve Enflasyonist Etkileri, 1.baskı, Nobel Bilimsel Eserler Yayınevi: Ankara.
• Cansız, H. (2006). “Türkiye’de Devlet Bütçelerinin Değişen Hedefi: Faiz Dışı Fazla Kavramı”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1, ss. 67-87.
• Eğilmez, M. (2014). Hazine, 11.baskı, Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Ekici, M. S. (2009). “Vergi Gelirlerini Etkileyen Ekonomik ve Sosyal Faktörler”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 30, ss. 200-223.
• Gögül, P. K. (2016). “Türkiye’de Mali Sürdürülebilirliğin Yapısal Değişimler Çerçevesinde Analizi”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, ss. 87-109.
• Hemming, R. ve Kell, M. (2001). "Promoting Fiscal Responsibility: Transparency, Rules and Independent Fiscal Authorities", Banca D'Italia Workshop on Fiscal Rules, 433-460.
• Karayazı, M. (2017). “Mali Kurallar: Türkiye’deki Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 50, ss. 758-769.
• Koç, A. (2009). Kamu açıklarının Ekonomik, Ekolitik ve Sosyal Belirleyicileri: Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir uygulama, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Koğaç, İ. Ç. (1996). “Denk Bütçe Teorisi ve Uygulanabilirliği Üzerine Bir Not”, TCMB Araştırma Genel Müdürlüğü, Tartışma Tebliğ No: 9630, Ekim, ss. 299-308.
• Kopits, G., & Symansky, S. (1998). “Fiscal Policy Rules”. International Money Fund, Washington.
• Kökocak, A. K. (2005). “Kamu Ekonomisinin Hareket Alanı ve Teorik Yaklaşımlar”, Mevzuat Dergisi, Sayı: 91. Erişim adresi: https://www.mevzuatdergisi.com/2005/07a/02.htm
• OECD. (2015). “Achieving Prudent Debt Targets Using Fiscal Rules”, OECD Economics Departments Policy Note, No: 28. Erişim adresi: http://www.oecd.org/economy/Achieving-prudent-debt-targets-using-fiscal-rules-OECD-policy-note-28.pdf. (17.11.2019).
• Pierro, V. M. (2011). National Fiscal Rules: A New Paradigm of Fiscal Discipline in EMU, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Department of Interdisciplinary Studies, College of Europe, Varşova, Polonya.
• Sakal, M. (2002). “Türkiye’de Kamu Açıkları ve Borçlanmanın Sürdürülebilirliği Sorunu: 1988-2000 Dönem Analizi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, ss. 35-40.
• Şeker, M. (2006). “Dış Borçlanmaya Teorik Bir Bakış ve Dış borçların Ekonomik Etkileri”, Sosyo Ekonomi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 3, ss. 74-92.
• Ulusoy, A. (2018). Devlet Borçlanması, 11.baskı, Umuttepe Yayınları: İstanbul
• Yükseler, Z. (2012). Ödenek Üstü Harcamalar, Ek Bütçe Kanunu ve Net Borçlanma Limiti, 1-6.
• Zendi, M., Cheng, X., & Packard, T. (2011). Fiscal Space Special Report, Moody’s Analytics.
• Bazı Vergi Kanunları ile Diğer Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2017, 5, Aralık). Resmi Gazete (30261, (Mükerrer)). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171205-12.htm
• Bütçe Kanunlarında Yer Alan Bazı Hükümlerin İlgili Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelere Eklenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun (2009, 10, Temmuz). Resmi Gazete (27284, (Mükerrer)). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/07/20090710-1.htm
• Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun (2002, 28, Mart) Resmi Gazete, (24721, (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/04/20020409.htm#2.
• T.C Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kamu Mali Yönetim ve Dönüşüm Genel Müdürlüğü, https://www.hmb.gov.tr/, (27.9.2019).
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kamu Finansmanı İstatistikleri, https://www.hmb.gov.tr/, (14.10.2019).
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ödemeler Dengesi ve İlgili İstatistikler, https://www.tcmb.gov.tr/, (29.10.2019).