ORHON YAZITLARINDA KİŞİ ADI VE UNVAN ÜZERİNE

Yıl 2020, Sayı: 48, 261 - 273, 15.12.2020

Osman Türk

https://doi.org/10.17498/kdeniz.804780

Öz

Türk dilinin takip edilebilen en eski yazılı belgelerinden olan Orhon Yazıtları; Türk edebiyatı, tarihi, kültürü ve sosyal yaşantısı hakkında bilgi veren yazıtlardır. Türklük biliminin bilimsel olarak kabul edilip ve yayılması temel olarak Moğolistan’da yer alan Göktürk yazıtların keşfi ile başlamıştır. Yazıtların çözümlenmesinden sonra Türk kültürü hakkındaki bilgilere varılmıştır. Bu yazılı belgeler özellikle Türk dilinin değerlerini ve yaşadığı dönemlerini belgeleme bakımından değerlidir. Bu sebeple yazıtların keşfedilişinden günümüze kadar yazıtlarla ile ilgili yüzlerce çalışma yapılmıştır. Çalışmada, Orhon yazıtlarında yer alan kişi adı ve unvanlar incelenmeye alınmıştır. Yapılan araştırma, Orhon yazıtlarından (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor) oluşmaktadır. Çalışmada, yaklaşık olarak bin üç yüz yıllık tarihi derinliği olan yazıtlardaki söz varlığının ortak unsurlarını incelenmiştir. Böylece Türk dilinin ilk yazılı örneklerinden yola çıkarak eserde kullanılan kişi adı, unvan ve unvan niteleyicilerin kullanımına dair cümle içerisinde tespiti yapılıp belirtilmeye çalışılmıştır. Temel kaynak olarak Prof. Dr. Erhan Aydın’ın Orhon Yazıtları kitabı esas alınarak bu çalışma yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Orhon yazıtları, Eski Türkçe, Unvan, Kişi adı

Destekleyen Kurum

Harran Üniversitesi

WRITING THE NAMES OF PEOPLE AND TITLES BASED ON ORHON’S WRITINGS

Öz

Orhon inscriptions, which constitute the basic sources of Old Turkish, XVIII. Köktürk inscriptions, which were first coincided in Siberia at the beginning of the century and determined in different parts of Eurasia in the following years and formed the main sources of Old Turkish, XIX. With the analysis towards the end of the century, a lot of information was brought to light. Orhon Inscriptions, one of the oldest written documents of the Turkish language, are inscriptions that provide information about Turkish literature, history, culture and social life. Scientific acceptance and dissemination of the science of Turkishness began with the discovery of the Göktürk inscriptions in Mongolia. After analyzing the inscriptions, information about Turkish culture was reached. These written documents are especially valuable in terms of documenting the values of the Turkish language and the periods in which it lived. For this reason, hundreds of studies have been carried out about the stones since the discovery of the inscriptions. In the study, the names and titles of the Orhon inscriptions were examined. The research consists of Orhon inscriptions (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). In the study, the common elements of vocabulary in inscriptions with a historical depth of approximately one thousand three hundred years will be examined. Thus, by using the first written examples of the Turkish language, the use of the names and titles used in the work was determined by analyzing them in the sentence. Professor as the main source Dr. This study was conducted based on Erhan Aydın's book titled Orhon Inscriptions.

Anahtar Kelimeler

Turcology, Köktürk, Orhon inscriptions, Old Turkish, Title, Person name

ОБ ИМЕНИ И ТИТУЛЕ ЧЕЛОВЕКА В ОРХОНСКИХ НАДПИСЯХ

Öz

Орхонские надписи, составляющие основные источники древнетюркского XVIII в. Надписи Köktürk, которые впервые совпали в Сибири в начале века, а в последующие годы были определены в разных частях Евразии и составили основные источники древнетюркского языка XIX в. В ходе анализа, проведенного ближе к концу века, было обнаружено много информации. Орхонские надписи, один из старейших письменных документов на турецком языке, которому можно следовать; Это надписи, которые дают информацию о турецкой литературе, истории, культуре и общественной жизни. Научное признание и распространение науки о тюркском языке в основном началось с открытия надписей Göktürk в Монголии. После анализа надписей были получены сведения о турецкой культуре. Эти письменные документы особенно ценны с точки зрения документирования ценностей турецкого языка и периодов, в которые он жил. По этой причине с момента открытия надписей до сегодняшнего дня были проведены сотни исследований надписей. В ходе исследования были изучены имя человека и титулы в надписях Орхона. Проведенное исследование состоит из орхонских надписей (Köl Tegin, Bilge Kaan, Tonyukuk, Ongi, Küli or). В ходе исследования были изучены общие элементы словарного запаса в надписях с исторической глубиной примерно одна тысяча триста лет. Таким образом, на основе первых письменных примеров турецкого языка имя человека, титул и титул, использованные в произведении, были определены и указаны в предложении об использовании квалификаторов. Проф. Доктор Это исследование было проведено на основе книги Эрхана Айдына «Орхонские надписи».

Anahtar Kelimeler

Тюркология, Коктюрк, Орхонские надписи, древнетюркский, титул, имя

Kaynakça

• Aksan, D. (2018). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Alyılmaz, C. (1996). Köktürk Yazıtları Ve Köktürk Yazıtlarında Atlar. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4, ss. 155-163.
• Aydın, E. (2011). Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvanlar Ve Unvan Niteleyicileri. Türk Dil Kurumu Belleten. 2, 5-26.
• Aydın, E. (2018). Orhon Yazıtları. İstanbul: Bilge Yayınevi.
• Aydın, E. (2019). Sibirya’da Türk izleri. İstanbul: Kronik Yayınevi.
• Ayverdi, İ. (2005) Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı. İstanbul: Neşriyat Yayınevi.
• Batur. Z. ve Yıldırım, G. (2013). Orhun Yazıtlarında Anlama Ve Anlatma Becerileri. Turkısh Studies. 8/4, ss. 313-333.
• Çelebi, İ. (1998). Klasik Bir Kelâm Problemi Olarak İsim-Müsemmâ Meselesi”, İLAM Araştırma Dergisi, C. III, S.1, ss.103-114
• Caferoğlu, A. (1984). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Enderun Yayınları
• Durmuş, İ. (2019) Bilge Tonyukuk. Asya Araştırmaları Dergisi, 3/1, ss. 2667-6419
• Ercilasun, A. B. (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları
• Ergin, M. (2002). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (1993) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları