ФОРМАЛЬНО-ФУНКЦИОНАЛЬНОЕ СООТНОШЕНИЕ В КАУЗАТИВЕ ДРЕВНЕГРУЗИНСКОГО ЯЗЫКА

Yıl 2020, Sayı: 48, 59 - 68, 15.12.2020

Lamzira Kobaidze

https://doi.org/10.17498/kdeniz.822193

Öz

Акаки Шанидзе, в третьем томе своих сочинений обсуждает вопрос каузатив древнегрузинского языка; он рассматривает морфосинтаксическую типологию каузативов в контексте морфологических категорий и называет их термином “контакт”. (Он не использует термин “каузатив”). По его мнению, это некаузативное производство, а промежуточный контакт, т.е. каузативное производство, когда два субъекта разделены в актантах, один - вербальный (VS - K), а другой реальный (RS - Э), то есть каузатор и экзекутор. Форма прямого контакта подразумевает одно действующее лицо, известное как субъект, и который имеет дело непосредственно с лицом прямого объекта (или лицом, являющимся прямым объектом). Промежуточный контакт относится к двум действующим лицам: один - руководитель (или организатор), другой - исполнитель (экзекутор). Из них руководитель выступает в роли субъекта, а прямой исполнитель действия (экзекутор) в роли косвенного объекта.
Согласно исследованиям Акакия Шанидзе, возникают вопросы об особенностях каузального морфосинтаксиса древнегрузинского языка. Согласно исследованиям, мы можем сделать вывод, что промежуточный контакт (или каузатив) связан с переходностью. У нас есть одна форма (переходного глагола), которая может выражать переходность и в то же время может выражать каузативность.Однако, Ак. Шанидзе такой формулировки не давал. Также не рассматривается древнегрузинское положение каузатива по отношению к другим кавказским языкам. Однако, там можно найти ответ о формальной идентичности и бифункциональности каузатива. Северокавказские языки изначально не различали переходности и каузативности, выражались одной и той же формой. Дело касается объективного спряжения, которое является классовым, и глагол выражает переходность, отмечая прямой объект, он не требует отдельного выражения переходности; Ср. В грузинском языке - переходность не имеет знака, главное для перехода - наличие прямого объекта, сохранены глаголы объективного спряжения - გ - ა- ქ - ებ მე შენ - где объект является приоритетным и, хотя сегодня грузинский язык является языком личного спряжения, это модель классового спряжения, который оставался классовым до расхождения картвельских языков, а затем стал классово-личным и, наконец, личным под влиянием других языковых систем. В отличие от языков индоевропейской семьи, грузинский является языком поливалентной маркировки, что указывает на его прямую связь с иберийско-кавказской языковой системой. Каузатив, в структуре системы - это возможность для поливалентной маркировки (как в языке классового, так и личного спряжения). При обсуждении каузатива акцент делается на двух субъектах: вербальном и реальном, а также на лексических, аналитико-описательных или морфологических средствах их выражения; не делается акцент на маркировке прямого объекта. Хотя, в результате нашего наблюдения, именно маркировка прямого объекта, семантика и формирование глагола, являются решающими причинами, в результате чего, в древнегрузинском языке следует рассматривать категорию каузатива.

Anahtar Kelimeler

причинность, причинный фактор, исполнитель, анализирующая, морфологическая и смешанная причинность, вербальный субъект, реальный субъект

FORM AND FUNCTION CORRELATION OF OLD GEORGIAN CAUSATION

Öz

Akaki Shanidze discusses the category of causation in the old Georgian in its third volume of his works; He considers the causation morphosyntax number in the context of the morphological category and names it as “Contact” (he did not apply the term “Causation”). As for direct contact he discusses it as a non-causative formation, while intermediary causation is the causative one, when in the act there are two objects one verbal (VS-K) and another real (RS – Э) or a Causator and an Executor. As for the function, there is a great difference, the form of a direct contact means one actor, which is known as a subject and it acts directly with a direct objective person (or a direct object). Intermediary contact means two actors, one is a leader (or an organizer), and the second is an implementer (an executor). The leader is a subject, while the direct implementer (an executor) is an indirect object.
According to the study by Akaki Shanidze there are some questions raised regarding the causation morpho-syntactic peculiarities in the Old Georgian language. Based on the study, it seems that the intermediary contact (or causation) is linked with the transitiveness. There is one form (of a transitive verb), which can express transitiveness and at the same time express causation. Though Ak. Shanidze did not formulate it this way. He did not discuss the causation in reference with other Caucasian languages. Regardless we can find the answer regarding identity in terms of form and bi-functional causation in it.
The languages of the northern Caucasus have no transition and causation, they express them by the same form. It refers to the objective conjugation which is performed based on class and the verb expresses transition by means of a direct object marking, it does not require to express transition separately; while in Georgian, transition has no mark, while availability of a direct object is important for the transition, the objective conjugation marks, the verbs of an objective conjugations are remained, like I “g-a-k-eb” (გაქებ - praise) you, where the priority is an object and regardless Georgian is the language expressing the personal conjugation, this is the pattern of the class conjugation, remained in Georgian, which was characterized as a class conjugation language before divergence from Kartvelian languages, later on it became class-person and finally person conjugation one by the influence of other systems of languages having the person conjugation.
Unlike Indo-European languages, Georgia is a polyvalent marking language, it indicates on its direct linkage to Iberian-Caucasian language system. In the causation initial system-structure this is the possibility to mark polyvalence marking (for both class, as well as person conjugation languages). During discussion of the Causation the focus is made on two subjects, verbal and real one and on the means of lexical, analytical – descriptive or morphological expression and not on the direct object marking. Though according to our observation, the key issue is marking of the direct object and reference to the semantic and form of the verb, what can be discussed as the category of causation in the Old Georgian language.

Anahtar Kelimeler

Causation, a Causator, an Executor, Analyzing, morphological and mixed causations, verbal subject, real subject

ESKİ GÜRCÜ DİLİNDE ETTİRGENLİK, BİÇİM VE İŞLEVSEL KORELASYONU

Öz

Akaki Şanidze, eserlerinin üçüncü cildinde eski Gürcü dilinin ettirgeni üzerine durmuştur. Ettirgenlerin morfosentaks tipolojisini morfolojik kategoriler bağlamında ele alır ve onları "temas" terimi olarak adlandırır (Şanidze tarafından “Ettirgen" terimi kullanmamıştır). Ona göre, bu ettirgensel bir sonuç değil de bir ara temas terimidir, yani bu durumda ettirgensel sonuç iki özne konunun birbirinden ayrıldığı anlamına gelmektedir. Bunlardan biri sözlü (VS - K) ve diğeri ise reeldir (RS - E) yani ettirgensel ve uygulayıcılar. Ettirgenlik özne- nesnel şahısla ilişkilendirip eylem gerçekleştiren şahıs olarak karşımıza çıkmaktadır. Ettirgen ise iki eylem oluşturan şahıs anlamını taşımaktadır: biri yöneten diğeri ise eylemi uygulayan. Bunlardan özne yöneten vasfını, asıl eylemi yapan ise dolaylı nesne vasfını taşımaktadır. Biri özne olarak bilinen doğrudan iletişim formu, konu olarak bilinen tek bir aktörü ima eder ve bunun da nesne ile doğrudan alakası vardır (veya doğrudan bir nesnedir). Ara temas iki aktöre atıfta bulunur: biri yönetici (veya organizatör), diğeri ise uygulayıcıdır. Bunlardan yönetici bir özne olarak hareket eder, doğrudan uygulayıcı ise dolaylı bir nesne rolündeki eylemini gösterir. Biri özne olarak bilinen tek eylemi yapan şahıs doğrudan iletişiminde nesne ile dolaysız şahısla alakası veya doğrudan bir nesne oluşturan şahısdır.
Akaki Şanidze'nin araştırmasına göre, eski Gürcü Dilin’in ettirgenliği morfosentaksın özellikleri hakkında belli başlı soru işaretleri ortaya koymaktadır. Araştırmaya göre, ara temasın (veya ettirgen) geçişli fiille ilişkili olduğu sonucuna varabiliriz. Fiil gerek geçişliliği aynı zamanda gerekse ettirgenlik ifade edebilir. Ancak Ak. Shanidze bu tür tanımlamayı vermemektedir. Bununla birlikte, ettirgenin diğer Kafkas dilleriyle ilişkisini ve eski Gürcücedeki konumu da dikkate almamıştır. Fakat adı geçen tanımlamada ettirgenin biçimsel kimliği ve çift işlevliliği hakkında buradan yola çıkarak bir yanıt bulabilirdik. Kuzey Kafkasya dillerinde geçişlilik ve ettirgenlik arasında ayrım olmadığı için, her ikisi de aynı şekilde ifade edebilmektedir. Ele aldığımız konu, nesne çekimlemesi fiilin geçişliliği direk dolaysız nesne vasfıyla gösterilmektedir. Kıyaslamak gerekirse Gürcüce’de geçişlilik belirtisi bulunmayıp geçişlilik için en önemli unsur dolaysız nesnenin bulunmasıdır. Nesnel çekim fiillerinde - გ - ა- ქ - ებ მე შენ korunmuştur. Burada nesnenin öncelik sırada olduğu belli olmaktadır. Gürcü Dili şahıslı çekimli olmasına rağmensöz konusu çekimleme modeli Kartvel Dillerinin farklılaşmasına dek hep sınıfsal olup sonrasında sınıfsal-şahıslı ve sonunda ise diğer dil sistemlerinin etkisi ile şahıslı çekimli karşımıza çıkmaktadır. Hint-Avrupa ailesi dillerinden farklı olarak, Gürcüce çok değerleri sahibi olan bir dildir. Bu durum ise İberiya-Kafkas dil sistemi ile doğrudan bağlantısını gösterir. Sistemin yapısındaki ettirgen, çok değerlikli etiketleme için bir imkândır (hem sınıf hem de şahıslı çekim dillerinde). Ettirgen tartışırken, aslında iki özneye -sözlü ve reel olan konulara, bunlarla birlikte sözlü, analitik-tanımlayıcı veya morfolojik ifadelere değinmek gerek. Doğrudan bir dolaysız nesneyi işaretlemek için hiçbir vurgu yapılmamıştır. Gözlemimizin bir sonucu olarak, doğrudan nesnenin etiketlenmesi, fiilin anlambilim ve fiilin oluşumu göz önünde bulundurmakla beraber bu belirleyicinin bir neden olduğu gösterilmiştir. Bu durumda ise eski Gürcü Dili’ndeki ettirgen kategorisinin dikkate alınması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

nedensellik, nedensel faktör, uygulayıcı, analizci, morfolojik ve karışık nedensellik, verbal özne, reel özne

Kaynakça

• Gogolashvili G .(2011): Tanamedrove Qartuli Enis Morpologia (salitertauro ena) gamomcemloba “Meridiani”, Tbilisi.
• Saghinadze R. (2008): Dzveli Qartuli Ena (V-XI centuries), Tbilisi
• Peikrishvili Zh. (2002): Qartuli Enis Morpologia, saleqcio kursi, (meore gamocema), Kutaisi
• Shanidze Ak. (1980): Txzulebata mesame krebuli, Qartuli Enis Gramatikis Sapudzvlebi, Tbilisi.
• Jorbenadze B. (1980):Qartuli zmnis pormobrivi da punqciuri analizis principebi, Tbilisis universitetis gamocema.
• Grigol Khantstelis Cxovreba (1986): (School Edition)Tbilisi.
• Locvani, sruli krebuli (2013): Locvani, Yovladwmida Gvtismshoblis paraklisi, sagmrto liturgia. Tbilisi
• Dzveli Qartulis Qsrestomatia , I (1946): Tbilisi.
• ShuSHanikis Wameba , „saskolo gamocema“(1985): Tbilisi