THE PLACE OF THE CENSUS BOOKS IN THE OTTOMAN HISTORY WRITING: AN EXAMPLE OF THE CENSUS BOOK WITH AN ACCIDENTS OF ELMALI IN TEKE REGION DATED IN 1831

Yıl 2021, Sayı: 49, 205 - 225, 30.03.2021

Tevfik Evci

https://doi.org/10.17498/kdeniz.872895

Cited By: 3

Öz

There were no censuses in the Ottoman Empire until the 19th century with the exception of some records, . During the reign of Mahmud II (1808-1839), it was necessary to create financial resources both for the implementation of the planned reforms and for the creation of the necessary modern army. For this reason, first of all, it was necessary to determine the current income sources in the country in a "complete" manner and at the same time to determine the population that could be recruited into the army. The empire began a census for this purpose in 1830, covering only the male population. The Muslim and non-Muslim male population living in the country was recorded by the people in charge of the census.
In this study, the general information about the censuses and censuses made in the Ottoman Empire was giveb, and the importance of the population registers in the Ottoman historiography was tried to be explained from the example of the census made in the Elmalı District of Teke Region in 1831. Since the districts, villages and the population living in the administrative unit are registered in these censuses, their age, occupation, nicknames, physical disabilities, etc. are written with an indication of the problems. Thus, the notebooks provide very valuable data for determining the number of the population -male- living in a village, in the county, the average age, common occupations, business lines and thus the socio-economic history of the Ottoman Empire. Moreover, the names of villages and neighborhoods and the change of these names over time can be followed, which is valuable data in terms of administrative history. In this study, this change was tried to be demonstrated through the example notebook.

Anahtar Kelimeler

Elmalı District, Census Book, Ottoman History, XIX. Century

МЕСТО НАЛОГОВЫХ ВЕДОМОСТЕЙ В ИСТОРИОГРАФИИ ОСМАНСКОГО ГОСУДАРСТВА: НА ПРИМЕРЕ НАЛОГОВОЙ ВЕДОМОСТИ ЭЛМАЛИЙСКОЙ КАЗЫ ТЕКЕИЙСКОЙ ЛИВЫ

Öz

До XIX-го века в османской империи кроме налоговых ведомостей не встречаются другие документы по переписи населения. В эпоху Махмуда II. –го (1808-1839 гг.) было необходимо создать финансовые ресурсы как для реализации задуманных реформ, так и для создания необходимой современной армии. По этой причине необходимо было “полностью” определить текущие источники доходов в стране и в то же время определить население, которое можно было бы призвать в армию. С этой целью в 1830 году империя начала перепись, охватив только мужское население. Мусульманское и немусульманское мужское население, проживающее в стране, регистрировалось лицами, проводившими перепись. В этом исследовании, после предоставления общей информации о переписи населения и налоговых веломостей в Османской империи, указывается на важность регистрации населения с точки зрения османской историографии и на примере налоговой ведомости 1831-го года района Элмалы Текейской ливы, которая содержит и перепись населения. Поскольку в этих переписях зарегистрированы районы, села и население, проживающее в административной единице, их возраст, род занятий, прозвища, физические недостатки и т. д. то налоговые ведомости деревень, районов и т.д., которые содержат информацию по поводу мужского населения, их среднего возраста, общих профессии и занятости, предоставляют очень ценные данные для определения социально-экономической истории Османской империи. Наряду с этим, можно отслеживать названия деревень и кварталов, а также изменение этих названий с течением времени, что является ценными данными с точки зрения административной истории. В нижеследующем исследовании мы попытались продемонстрировать эти изменение на примере указанной налоговой ведомости.

Anahtar Kelimeler

район Элмалы, реестры населения, история Османской империи, XIX в.

OSMANLI TARİHİ YAZIMINDA NÜFUS DEFTERLERİNİN YERİ: 1831 TARİHLİ TEKE LİVASINA BAĞLI ELMALI KAZASI NÜFUS DEFTERİ ÖRNEĞİ

Öz

Özet
Tahrirler dışında Osmanlı İmparatorluğunda XIX. yüzyıla gelinceye kadar herhangi bir nüfus sayımına rastlanmamaktadır. II. Mahmud Devrinde (1808-1839) hem tasarlanan reformların gerçekleştirilmesi hem de ihtiyaç duyulan modern bir ordunun tesis edilmesi için mali kaynak yaratılması gerekiyordu. Bu sebeple de öncelikle ülkedeki mevcut gelir kaynaklarının “eksiksiz” bir biçimde belirlenmesi ve de aynı zamanda askere alınabilecek nüfusun tespiti gerekmekteydi. İmparatorlukta 1830 senesinde bu amaca yönelik yalnızca erkek nüfusu kapsayan sayıma başlanmıştı. Sayımda görevli kimselerce ülkede yaşayan Müslim, gayrimüslim erkek nüfus kayıt altına alınmıştı.
Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğunda yapılan tahrirler ve nüfus sayımları hakkında genel bilgiler verildikten sonra Teke Livasına bağlı Elmalı Kazası’nda 1831’de yapılan nüfus sayımının kayıt altına alındığı defter örneğinden nüfus defterlerinin Osmanlı tarihi yazımındaki önemi açıklanmaya çalışılmıştır. Zira bu sayımlarda kayıt altına alınan idari birimdeki mahalleler, köyler ve burada yaşayan nüfus, yaşları, meslekleri, varsa lakapları, fiziksel özürleri vb. hususlar belirtilerek yazılmıştır. Böylece defterler bir köyde, kazada vs. yaşayan -erkek- nüfusun sayısı, yaş ortalaması, yaygın olan meslekler, iş kollarının tespit edilmesini ve böylece Osmanlı İmparatorluğunun sosyo-ekonomik tarihinin yazılmasında çok kıymetli veriler sağlamaktadır. Gene köy, mahalle isimleri ve bu isimlerin zaman içerisindeki değişimi takip edilebilmektedir ki bu ise idari tarih bakımından değerli verilerdir. Çalışmamızda yine örnek defter üzerinden bu değişim gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

XIX. Yüzyıl, XIX. Yüzyıl, Osmanlı Tarihi, Nüfus Defterleri, Elmalı Kazası

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri (NFS. d), Numara 3193.
• ACUN, Fatma, “Osmanlı Tarih Araştırmalarının Genişleyen Sınırları: Defteroloji”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 1, İstanbul 1999, s. 319-332.
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, 2-3, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• AKBAL, Fazıla, “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus”, Belleten, C. XV, S. 60, Ankara 1951, s. 617-628.
• AKBAYAR, Nuri, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti Nüfusu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1238-1246.
• ATILGAN, A. Kerim- ATİK, Adnan- ÇOBANOĞLU, Aysun, “Elmalı”, Dünden Bugüne Antalya, Antalya Valiliği Yayınları, C. 1, Antalya 2010.
• AYDIN, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri (28-30 Haziran 1989), İstanbul Üniversitesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 1990, s. 81-97.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Türkiye’de İmparatorluk Devrinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (I)”, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 2, S. 1, İstanbul 1941, s. 20-59.
• _______“Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul 1951-1953, s. 1-26.
• BEHAR, Cem, “Osmanlı Nüfus İstatistikleri 1831 Sonrası Modernleşmesi”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Der. Halil İnalcık, Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000, s. 61-72. BİLGİ, Nejdet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları Hakkında”, Türk Yurdu, C. 19/20, S. 148-149, Ankara 1999-2000, s. 117-124.
• BİNGÖL, Sedat, “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 23 (36), 2004, s. 43-60.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat’a Girerken Türkiye’de Şehir İdaresi, Ankara Üniversitesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Yakınçağ Kürsüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1972.
• _______, “1830 Genel Sayımına Göre Ankara Şehir Merkezi Nüfusu Üzerine Bir Araştırma” Tanzimat Sürecinde Türkiye Anadolu Kentleri, İmge Kitabevi, Ankara 2011, s. 119-142.
• ÇELİK, Şenol, “Teke-ili”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul 2011, s. 344-347.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2003.
• DOĞRU, Halime, “Osmanlı Devletinde Toprak Yazımından Nüfus Sayımına Geçiş ve Bir Nüfus Yoklama Defteri Örneği”, Anadolu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, I/2, Eskişehir 1989, s. 233-269.
• DURGUN, Hatice, XIX. Yüzyılda Teke Sancağına Bağlı Elmalı Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Antalya 2014.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 32, İstanbul 1979, s. 331-348.
• GÜNEŞ, Ahmet, “Osmanlı Tahrir Defterleri ve Bunların Tarih Yazıcılığında Kullanımı Hakkında Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 150, Haziran 2004, s. 165-184. GÜNEŞ, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Akademik Bakış, C. 8, S. 15, Kış 2014, s. 221-240.
• İNALCIK, Halil, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1954.
• ________, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-I (1300-1600), Çev. Halil Berktay Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• ________,“Osmanlı’da İstatistik Metodu Kullanıldı mı?”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Der. Halil İnalcık- Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000, s. 1-13.
• KARACA, Behset, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Samsun 1997.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1995.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• KODAY, Saliha - AYDIN Taner, “Elmalı’da (Antalya) Geçmişten Günümüze Yerleşme Adları Üzerine Bir İnceleme”, TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu 13-14 Ekim 2016, Ankara, s. 448-468.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• ÖZ, Mehmet, “Tahrir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul 2010, s. 425-429. ________, “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, Vakıflar Dergisi, S. XXII, Ankara 1991, s. 429-439.
• ÖZEL, Oktay, “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Der. Halil İnalcık, Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000, s. 33-50.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, M.E.B., İstanbul 1993.
• SHAW, Stanford J., “The Ottoman Census System And Population, 1831-1914”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 9, No 3, 1978, s. 325-338.
• YÜCEL, Talip, “Teke Yöresi Orta Bölümünün Mevziî Coğrafyası”, Ankara Üniversitesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XVI, S. 1-2, Ankara 1958, s. 143-204.