ŞAKARİM KUDAYBERDİOĞLU VE KLASİK DOĞU ŞİİRİ

Yıl 2021, Sayı: 49, 179 - 189, 30.03.2021

Baltabay Abdigaziulı

https://doi.org/10.17498/kdeniz.875937

Öz

Yakın geçmişimize ait manevi mirasımıza baktığımızda yaşadığımız devrin izlerini görmeden geçmek mümkün değildir. O dönem, Sovyetler Birliği zamanıydı. Dönemin siyasi konjoktürü gereği bazı sorumluluklar toplumsal ve güncel yaşamımıza hatta hafızamızda o derece yerleşmiş ki, birçok alışkanlıklardan vazgeçmek oldukça zaman almıştır. Bunların arasında duya duya alışageldiğimiz Doğu kelimesinin özel yeri vardır. Bu kelime gerek anlam, gerekse de algı bakımından biraz abartılmıştır. Makalemizde, Doğu kelimesi etrafında toplanan kelime, deyim ve anlamlar üzerinde duracağız. Bu deyim Sovyet dönemi bilimsel literatürde Türkoloji, Sinoloji, Japonbilim, Farsbilim, Korebilim gibi sahaya göre yayılan ve son derece geniş anlama sahip olan bilimsel çalışma alanlarını da kapsaması bakımından dikkat çekmektedir. Avrupa kökenli milletlerin dışındakileri dikkate alacak olursak bunu yine Doğu sözüyle karşılamak icap eder. Böyle bir durum tesadüfi değildir, Türk adını ve Türk milletiyle ilgili ne varsa tamamını ‘Doğu’ kavramı etrafında yok etmek amaçlanmıştır. Bu sayede Türk kültürü ve diliyle ilgili anlamsal ağırlığı geniş sahalara yayarak zayıflatmak esas amaç olmuştur. Ahmet Yesevi, Dede Korkut, Nevai, Fuzuli, Yunus Emre gibi ediplerin hepsi Doğu şairleridir. Benzer şekilde bunların arasında dünyaca ünlü Çin düşünürü Konfüçyus veya Tibetli Dalay Lama da yer alabilir, çünkü onlar da Doğu’lu olarak anılmaktadır. Makalemizde Sovyetler devri, hatta günümüzde de geçerliliğini koruyan ‘Doğu’ kavramının Türk büyükleriyle ilgili yönü ele alınacak, Kazakların tanınmış şair ve düşünürü Şakarim Kudayberdioğlu’nun eserleri üzerinde durulacaktır. Şakarim çalışmaları Fuzuli ve Orta Asır devri ünlü Türk sanatkârlarının eserleriyle karşılaştırılıp ortak noktalar üzerinde durulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fuzuli,, Abay, Şakarim, Türk kültürü, Yesevi, Doğu düşünürleri

Destekleyen Kurum

Abay Kazak Millî Pedagoji Üniversitesi

SHAKARİM KUDAYBERDİULY AND CLASSIC EASTERN POETRY

Öz

When we look at our spiritual heritage of the recent past, it is impossible to pass by without seeing the traces of the era in which we lived. This was the period of the Soviet Union. Due to the political conjuncture of the era, some responsibilities are so ingrained in our social and current lives, or even in our memories, that it took quite a long time to give up many habits. Among them, a special place is occupied by the concept of the East, which we are used to hearing. This word is a little exaggerated both in meaning and perception. In this article, we will focus on the words, phrases, and meanings gathered around the concept of East. This statement attracts attention in the scientific literature of the Soviet period in terms of covering such areas of scientific research as Turkology, Sinology, Japanese science, Persian science, and Korean science, which have a wide range of meanings. If we take into account people other than nations of European origin, it is necessary to interpret this again with the word East. This situation is not accidental, it is aimed at destroying the Turkic name and everything connected with the Turkic world around the concept of "East". Thus, the main goal was to weaken the semantic weight of the Turkic culture and language, spreading it over large territories. Ahmed Yassawi, Korkyt-Ata, Navai, Fuzuli, YunusEmre – all Eastern poets. Similarly, they may include the world-famous Chinese thinker Confucius or the Tibetan Dalai Lama, because they are also called Oriental. Our article will consider the aspect of the concept of "East", referring to the Turkic Great personalities, who retained their reality in the Soviet era, even today, and will be devoted to the works of the famous poet and thinker of the Kazakhs ShakarimKudaiberdiuly. Shakarim's works will be compared with the works of Fuzuli and famous Turkish thinkers of the Middle Ages, and we will try to focus on the general features.

Anahtar Kelimeler

Fizuli, Abay, Shakarim, Turkic culture, Yassawi, Eastern thinkers

ШАКАРИМ КУДАЙБЕРДИУЛЫ И КЛАССИЧЕСКАЯ ВОСТОЧНАЯ ПОЭЗИЯ

Öz

Обращая внимание на наше духовное наследие недавнего прошлого, невозможно пройти мимо, не увидев следы эпохи, в которой мы жили.Это был период Советского Союза. Из-за политической конъюнктуры того времени, некоторые правила и обязанности настолько укоренились в нашей социальной и текущей жизни или даже в нашей памяти, что потребовалось довольно много времени, чтобы отказаться от многих привычек. Среди них особое место занимает понятие «Восток», которое мы привыкли слышать. Это слово настолько преувеличено, как по смыслу, так и по восприятию, что неподготовленным читателям очень легко запутатся в общих чертах смысловой нагрузки этого слова. В статье сосредоточимся на словах, словосочетаниях и значениях вокруг понятия «Восток». Это слово привлекает внимание в научной литературе советского периода с точки зрения охвата таких областей научных исследований, как тюркология, китаеведение, японистика, иранистика, корееведение и даже индология, которые имеют широкий диапазон значений. Если мы примем во внимание народов, отличных от неевропейского происхождения, необходимо снова интерпретировать это словом, как «Восток». Такая ситуация не случайна, она направлена на рассеиваний тюркского названия и всего того, что связано с тюркским миром вокруг понятия «Восток». Таким образом, основная цель состояла в том, чтобы ослабить смысловую нагрузку тюркской культуры и языка, распыляя его на огромные пространства. Ахмед Яссауи, КоркытАта, Навои, Физули, Юнус Эмре – все восточные поэты. Точно так же среди них могут быть всемирно известный китайский мыслитель Конфуций или тибетский Далай-Лама, потому что их также называют восточными. В статье рассмотрены аспекты понятия "Восток", применительно к тюркским знаменитостям, которые сохранили свою научную привлекательность и в советскую эпоху. Дана характеристика произведениям известного казахского поэта и мыслителя Шакарима Кудайбердиулы. Сделана попытка наити общие черты между казахским поэтом и великими тюрксими мыслителями среденевековья, как Физули и другие поэты Центральной Азии в рамках словосочетания «Восток».

Anahtar Kelimeler

Физули, Абай, Шакарим, тюркская культура, Яссауи, восточные мыслители

Kaynakça

• Abay (1995), Şıgarmalarının Eki Tomdık Tolık Jıynagı.T.1.Almatı, Jazuşı.
• Auezov, M. (1934), Abay Akındıgının Aynalası. Adebiyat maydanı, № 11-12.
• Auezov, M. (1985), Jıyırma Tomdık Şıgarmalar Jinagı. T.18. Almatı, Jazuşı.
• Auezov, M. (1959), Ar Jıldar Oyları. Almatı, KMKAB.
• Balasagun, J. (1986), Kuttı Bilik (Kutadgu Bilig). Almatı, Jazuşı.
• Derbisalin, A. (1976), Dastur Men Jalgastık. Almatı, Gılım.
• El Farabi, (1975), Aleumettik-Etikalık Traktattar. Almatı, Gılım.
• Kudayberdiyev Şıgarmaları (1988). Almatı, Jazuşı.
• Kümisbayev, Ö. (1994), Teren Tamırlar. Almatı, Gılım.
• Narmanbet Şıgarmaları, (1998). Karagandı, Bolaşak-Baspa.
• Sagdi. Gülstan (çev. M.Alimbayev) (1991). Almatı, Jazuşı.
• Şakarim. (1988), Jolsız Jaza. Almatı, Jalın.
• Yesevi, K.A. (1993). Divan-ı Hikmet (Akıl Kitabı). Almatı, Murattas.