A SOCIO-POLITICAL OVERVIEW OF THE CONCEPT OF IDEOLOGY: BEGINNINGS, COMPARISONS AND ENDINGS

Yıl 2021, Sayı: 50, 159 - 187, 22.06.2021

Ali Rıza Savaş , Ender Akyol

https://doi.org/10.17498/kdeniz.942207

Öz

The concept of ideology, first used by Destutt de Tracy as a science of thought, has been used by thinkers and different social segments in the process of historical development in such a way that it has different meanings and often has negative connotations along with Marx's evaluations. The word ideology is derived from two ancient Greek words. The words "idea" and "logie" were initially fused and the new conceptualization (defined as ideology, the science of thought) was questioned. When ideology appeared, it was understood as "the scientific investigation of thought." However, soon after, the object of study took over the administrative work in a dominant way, and due to the rapid change of meaning, it began to be used for the meaning of the ideological system itself. Ideology plays a role in determining how people live in the world and the process of their social relationships. Briefly, ideology determines the process of people's understanding of the world and conscious actions toward individuals. Issues such as ideology can publish statements about human nature and society and make various judgments, and can draw conclusions that this is a concept that contains value.. In the period after the Second World War, the existence of the concept, which marked the period of two hundred years since its emergence into the world political system, became debatable and many theses on the end of ideologies were put forward.
In our study on ideology, we tried to define a concept that is difficult to define and varies, and after the historical development process was put forward, some assessments were made on the end of ideologies.

Anahtar Kelimeler

İdeology, Destutt de Tracy, Marx, II. World War, The End of İdeologies

СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКИЙ ОБЗОР КОНЦЕПЦИИ ИДЕОЛОГИИ: НАЧАЛА, СРАВНЕНИЯ И КОНЕЦ

Öz

Концепция идеологии была впервые использована как наука о мышлении Дестутом де Трейси. Она стала иметь разные значения как для философов, так и для разных социальных слоев в процессе исторического развития. Надо отметить, что в оценках Маркса она часто используется с негативным подтекстом. Идеология рассматривается как сочетание двух греческих слов “идея” и “логика”. Слиянием этих слов и возникла новая концепция, которая заимела смысл как идеология, то есть в первую очередь наука о мысли. Когда идеология только зародилась, она понималась как “научное исследование идей”. Но, через некоторое время идеология стала одним из доминирующих факторов в управдении общественного мышления. Идеология играет ключевую роль в определении жизни людей и в ходе их социальных отношений. Короче говоря, процесс осмысления мира людьми и соответственно, процесс сознательных действий людей формируются идеологией. В некотором смысле идеология, со своими разными суждениями управляет человеческую природу и общество, в которых внушаются разные концепции, включающие убеждения, идеалы и ценности. Концепция идеологии, оставившая свой след в мировой политической системе в течении двухсот лет с момента ее возникновения, после Второй мировой войны его влияние стало уже спорным и было выдвинуто множество тезисов по поводу конца идеологий. 

Anahtar Kelimeler

идеология, Дестют де Трейси, Маркс, Вторая мировая война, конец идеологий

İDEOLOJİ KAVRAMINA SOSYO-POLİTİK BİR BAKIŞ: BAŞLANGIÇLAR, KARŞILAŞTIRMALAR VE SONLAR

Öz

İlk olarak Destutt de Tracy tarafından düşünce bilimi olarak kullanılan ideoloji kavramı, tarihsel gelişim süreci içerisinde gerek düşünürler gerekse farklı toplumsal kesimler tarafından değişik anlamlara gelecek ve Marx’ın değerlendirmeleri ile birlikte çoğu zaman negatif çağrışımlar yapacak şekilde kullanılmıştır. İdeoloji, yunanca iki kelimenin bir araya gelmesinden oluştuğunu görülür. “idea” ve “logy” kelimeleri bir araya gelmiş ilk etapta ideoloji yani düşünce bilim olarak nitelendirilen yeni bir kavramsallaştırma söz konusu olmuştur. İdeoloji, ilk ortaya çıktığında “fikirler ile ilgili bilimsel araştırma” olarak anlamlandırılmıştı; fakat bir süre sonra araştırılan nesne dominant bir şekilde idareyi ele almış ve hızlı bir anlam değişikliği sonucu düşünce sistemlerinin kendisi anlamında kullanılmaya başlamıştır. İdeolojiler insanların dünyada hangi şekilde yaşayacaklarının belirlenmesi ve toplumsal ilişkilerinin seyri konusunda temel belirleyici pozisyonunda görev üstlenirler. Kısaca insanlar için dünyanın anlamlandırılma süreci ve buna bağlı olarak bireylerin bilinçli eylem süreci ideoloji tarafından şekillendirilir. İdeolojilerin, insan doğası ve toplumsala ilişkin açıklamalarda bulunması ve çeşitli yargılara varması gibi konular, onların inanç, ideal ve değerleri içinde barındıran bir kavram olması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Dünya siyasal sistemine ortaya çıktığı andan itibaren geçen iki yüz yıllık dönem süresince damgasını vuran kavramın II. Dünya Savaşından sonraki dönemde etkisi tartışılır hale gelmiş ve ideolojilerin sonu üzerine birçok tez ortaya atılmıştır. İdeoloji ile ilgili olarak çalışmamızda tanımlanması zor ve değişkenlik gösteren kavram tanımlanmaya çalışılmış ve tarihsel gelişim süreci ortaya konulduktan sonra ideolojilerin sonu üzerine bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, Destutt de Tracy, Marx, II. Dünya Savaşı, İdeolojilerin Sonu

Kaynakça

• Althusser, L. (2014), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İthaki Yayınları, İstanbul
• Bank, B. (2015), “Gramsci’nin Devlet ve Hegemonya Kavramlarının Kuramsal Çözümlemesi”, Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2), 2-40
• Bell, D. (2013), İdeolojinin Sonu, Çev. Volkan Hacıoğlu, Sentez Yayınları, Ankara
• Bulut, Y. (2011), “İdeolojinin Tarihçesi”, Sosyoloji Dergisi, 3 (23), 183-206
• Cevizci, A. (2000), Felsefe Sözlüğü, 4. Baskı, Paradigma Yayınları, İstanbul
• Çelik, N. B. (2005), İdeolojinin Soy Kütüğü: Marx ve İdeoloji, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara
• Çoban, S. (2012), “Gramsci, Hegemonya ve Kapitalizm”, 1 st. İnternational İnterdisciplinary Social İnquiry Conference-Bursa, https://www.academia.edu/1250610/Gramsci_Hegemonya_ve_Kapitalizm, Erişim Tarihi: 09/09/2020 Demirkan, M. (2005), “Ütopik Bilincin Kutsaldan Profana Önlenemez Özgürleşmesi”, İstanbul Kültür Üniversitesi Dergisi, 2005/1, 41-53
• Dural, B. (2012), “Antonio Gramsci ve Hegemonya”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2012, 11 (39), 309-321
• Eagleton, T. (2015), İdeoloji, 1. Baskı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
• Gramsci, A. (2012). Hapishane Defterleri 2, 1. Baskı, Kalkeodon Yayınları, İstanbul
• Güngör, S. (2001), “Althusser’de İdeoloji Kavramı”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (2), 221-231
• Gürçınar, P. (2015), “Althusser ve Marks’ın İdeoloji Kavramlarının Karşılaştırılması”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (41), 449-457
• Kazancı, M. (2006), “Althusser, İdeoloji ve İdeoloji ile İlgili Son Söz”, https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/E33F3286E3EA41B78126392858A5777A?doi=10.17064/i%C3%BCifhd.16334, Erişim Tarihi: 10/09/2020
• Kazkondu Ş. B., Aydilek, E. (2015), “Antonio Gramsci’nin Marksist Düşünceye Katkıları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, 9, 9-18
• Kaya, A. (2004), “İdeolojiden İdeolojiye Yolculuk: Düşüncebilimden Kimlikbilime”, Doğu Batı Dergisi, Ağustos Eylül Ekim 2004, 7 (28), 67-81
• Lucaks, G. (1978), Birey ve Toplum, Çev. Veysel Ataman, Günebakan Yayınları, İstanbul
• Mannheim, K. (2009), İdeoloji ve Ütopya, Çev. Mehmet Okyayuz, Nika Yayınevi, Ankara
• Mardin, Ş. (2013), İdeoloji, 16. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul
• Örs, B.H. (2009), “Postmodern Dünyada İdeolojinin Dönüşümü” , İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (40), 1-12
• Örs, B.H. (2014), “İdeoloji: Karmaşık Dünyayı anlamlı Kılmak” (19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler Kitabı İçerisinde, Der. H. Birsen Örs), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, s.3-45
• Öz, E. (2017), “Gramsci Felsefesinin Temel Kavramları”, Asos Journal-Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (43), 601-610
• Sucu, İ. (2012), “Althusser’in Gözünden İdeoloji ve İdeolojinin bir Taşıyıcısı olarak Yeni Medya”, Selçuk İletişim Dergisi 7 (3), 30-41.
• Therborn, G. (1989). İktidarın İdeolojisi ve İdeolojinin İktidarı, (Çev. İrfan Cüre). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Topakkaya, A. (2007), “İdeoloji Kavramının Tarihsel Gelişim Sürecine Kısa Bir Bakış”, EÜHFD, 11 (1-2), 163-180
• Yetiş, M. (2011), “Aydınlar ve Sınıflar: Üç Kuramsal Model”, Praksis 8, s. 51-90
• Yurtsever, H. (2015), Alman İdeolojisi, Marksist Klasikleri Okuma Kılavuzu Kitabı içinde, 2. Baskı Yordam Kitap, İstanbul