ARTISTIC-PHILOSOPHICAL AND SCIENTIFIC-THEORETICAL ISSUES OF THE CONCEPT OF TIME IN THE AZERBAIJANI POETIC LANGUAGE

Yıl 2021, Sayı: 51, 234 - 252, 30.09.2021

Fərid İbrahimli

https://doi.org/10.17498/kdeniz.963492

Öz

The stylistic features of the concept of time in the Azerbaijani poetic language, the expressions of the time in text constructions in the expression of artistic philosophical thought, the issues of understanding time as a cognitive category in the process of artistic creativity have been studied. At all stages of the history of artistic thought - from ancient folklore to modern art - we encounter the stylistic and semantic possibilities of time in the aesthetic, emotional-expressive, figurative language layer of artistic thought. Observation of the means of expression of the concept of time on specific artistic examples, the study of functional stylistic possibilities of the means of expression of time, along with identifying aspects of time as a cognitive category, creates trends in the development of Azerbaijani poetry, ethnopsychological factors, cognitive-psychological development. As the direction of research is multifaceted, the directions of application of the obtained results are different, and these directions are not outside of life, nature and society. Categories such as time, space and motion carry the information burden of all spheres of concept and thought in the semantic context. In the process of transforming perception into a concept, the conceptual understanding of time is a separate direction in scientific creativity. In the process of scientific creativity, the understanding of the philosophical content of time plays a leading role, rather than the linguistic content of time. In fact, the perception of time as a cognitive category begins with the philosophical perception of time. The means of expression in the language layer of the time create conditions for its linguistic research. From this we can conclude that the study of time as a cognitive category is a more general issue, which includes the study of time in a philosophical and linguistic direction.

Anahtar Kelimeler

language of poetry, the concept of time, grammatical structure, cognitive category, figurative concept, lexical-semantic system

AZERBAYCAN ŞİİR DİLİNDE ZAMAN KONSEPTİNİN SANATSAL FELSEFİ VE BİLİMSEL TEORİK MESELELERİ

Öz

Azerbaycan şiir dilinde zaman konseptinin stilistik özellikleri, sanatsal felsefi düşüncenin ifadesinde zamanın metin konstrüksiyonlarındaki ifade imkȃnları, sanatsal yaratıcılık sürecinde zamanın kognitif kategori gibi kavranılması meseleleri incelenmiştir. Bedii düşünce tarihinin tüm aşamalarında – eski folklor örneklerinden çağdaş bedii örneklere kadar bedii (sanatsal) fikrin estetik, emosyonel ekspresif, poetik dil katmanında zamanın stilistik semantik imkânlarına rastlayabiliriz. Somut sanatsal örnekler üzerinde zaman bedii konseptinin ifade araçlarının gözlemlenmesi, zamanın ifade araçlarının fonksiyonel (işlevsel) stilistik imkânlarının incelenmesi zamanın kognitif kategori olarak görünümlerini belirlemekle yanı sıra Azerbaycan şiir dilinin gelişim eğilimlerini, etno-psikolojik faktörleri, duyguların ifadesinde bireyin kognitif psikolojik doğrultularını araştırmaya olanak sağlıyor. Araştırma istikameti çok yönlü olduğu gibi elde olunan sonuçların uygulama doğrultuları da çeşitli oluyor ve bu yönler hayatın, doğanın, toplumun çizgisinden kenarda değil. Zaman, mekân və hareket gibi kategoriler (ulamlar) kavram ve düşünceye ait tüm bilgi yükünü semantik içeriğinde taşımaktadır. Algının bir kavrama dönüştürülmesi sürecinde, zamanın kavramsal olarak anlaşılması, bilimsel yaratıcılıkta ayrı bir yöndür. Bilimsel yaratıcılık sürecinde, zamanın dilsel içeriğinden ziyade zamanın felsefi içeriğinin anlaşılması öncü bir rol oynamaktadır. Aslında zamanın bilişsel bir kategori olarak algılanması, zamanın felsefi algısı ile başlar. Zamanın dil katmanındaki ifade araçları, dilbilimsel araştırması için koşullar yaratır. Bundan şu sonucu çıkarabiliriz, bilişsel bir kategori olarak zamanın incelenmesinin, zamanın felsefi ve dilsel bir yönde incelenmesini içeren daha genel bir konu olduğu sonucuna varabiliriz.

Anahtar Kelimeler

şiir dili, zaman kavramı, gramatik yapı, kognitif kategori, bedii konsept, leksik semantik sistem

ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ФИЛОСОФИЯ И НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ КОНЦЕПЦИИ ВРЕМЕНИ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ПОЭЗИИ

Öz

В нижеследующей статье исследованы стилистические особенности концепции времени азербайджанской поэзии, выражения времени в текстовых структурах, художественно-философские мысли, осмысление времени, как познавательной категории в процессе художественного творчества. Стилистическо-семантические элементы встречаются в эстетическом, эмоциональном, выразительном, поэтическом языковом слое на всех этапах истории художественной мысли - от древних фольклорных примеров до современности. Наблюдение за средствами выражения понятия времени на конкретных художественных примерах, изучение функционально-стилистических возможностей средств выражения времени, определяет появление времени как познавательной категории, а также позволяет исследовать тенденции развития азербайджанского поэтического языка, этнопсихологические факторы, когнитивно-психологические аспекты личности в выражении эмоций. Поскольку наше исследование многогранно, разнообразны и направления применения полученных результатов и эти аспекты не находятся в стороне от жизни, природы и общества. Категории, такие как время, пространство и движение, несут в своем семантическом содержании всю информационную нагрузку концепта и мысли. Концептуальное понимание времени в процессе преобразования восприятия, это отдельный аспект научного творчества. В процессе научного творчества ведущую роль играет понимание философского, а не лингвистического содержания времени. Фактически восприятие времени, как когнитивной категории, начинается с философского восприятия времени. Средства выражения в языковом слое времени создают условия для лингвистических исследований. Из этого можно сделать вывод, что изучение времени, как когнитивной категории, является более обобщённым предметом, включающим в себе философское и лингвистическое изучение времени.

Anahtar Kelimeler

поэтический язык, концепт времени, грамматическая структура, когнитивная категория, телесный концепт, лексико-семантическая система

Kaynakça

• Abdullayev, S. (2013). Gayri Selis Dilcilik Tecrübesi. Bakü: Victory matbaası.
• Ahundov, A. (2003). Dil ve Edebiyat. C. 1. Bakü: Nurlan matbaası.
• Aksan, D. (2006). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Basım 4. Ankara: Engin Yayın Evi.
• Araz, M. (2004). Seçilmiş Eserleri. C. 1. Bakü: Lider Neşriyatı.
• Azeroğlu, B. (2004). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Önder Neşriyatı.
• Batislam, D. (2003). Divan Şiirinde Hazan. Diriözler Armağanı, Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı (ss. 155-174). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Block, R., & Gruber, R. (2014). Time perception, attention, and memory: A selective review. Acta Psychologica 149, 129-133.
• Caferov, G. (1984). Azerbaycan Dilinin Leksik Semantik Sistemi. Bakü: İlim.
• Coope, U. (2005). Time for Aristotle: Physics IV. 10-14. Oxford: Oxford University Press.
• Davies, B. (2004). Aquinas. Londra: Bloomsbury Publishing.
• Einstein, A. (1920). Relativity: The Special and General Theory. New York: Henry Holt. Inc.
• Gavins, J., & Steen, G. (Eds.). (2003). Cognitive poetics in practice. Psychology Press.
• Gocayev, F. (2004). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Şerg-Gerb Neşriyatı.
• Göre, Z. (2007). Divan Şiirinde “Cünûn Eyyâmi” Olarak Bahar. Türkoloji Araştırmaları, volume 2/3, 282-295.
• Hasanzade, N. (2010). Seçilmiş Eserleri. C. 1. Bakü: Prometey Neşriyatı.
• Hazri, N. (2004). Seçilmiş Eserleri. C. 1. Bakü: Lider Neşriyatı.
• Lakoff, G., & Johnsen, M. (2003). Metaphors we live by. Chicago: Chicago University press.
• Langacker, R. (2008). Cognitive Grammar. Oxford: Oxford University Press.
• McGuire, J. E. (1978). Existence, actuality and necessity: Newton on space and time. Annals of Science, 35(5), 463-508.
• Mehemmedhüseyn, T. (2010). Seçilmiş Eserleri. C. 1. Bakü: Mütercim Neşriyatı.
• Mlodinow, L., & Hawking, S. (2010). A Briefer History of Time. New York: Random House.
• Mohr Iwamoto, L. (2009). Poetry. H. James Birx, Encyclopedia of time: science, philosophy, theology, and culture (1020-1022). SAGE Publications.
• Moore, K. E. (2014). The Spatial Language of Time (Metaphor, metonymy, and frames of reference). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins B. V.
• Odparlik, S. (2009). Ecology. H. James Birx, Encyclopedia of time: science, philosophy, theology, and culture (365-373). SAGE Publications.
• Ördem, E. (2014). Türkiye Türkçesinde Zaman Metaforları: Bilişsel Dil Bilimsel Bir Yaklaşım. Dil Araştırmaları 14, 119-136.
• Pesina, S., & Solonchak, T. (2015). Concept in Cognitive Linguistics and Biocognitive Science. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 192, 587-592.
• Rosen, R. M. (Ed.). (2004). Time and temporality in the ancient world (Vol. 65). UPenn Museum of Archaeology.
• Rovelli, C. (2018). The order of time. New York: Riverhead books.
• Rövşen, R. (2006). Nefes. Bakü: Kanun Neşriyatı.
• Sadıgov, R. (2004). Muhtelif Sistemli Dillerde Objektif ve Gramatik Zaman Alakaleri. Bakü: Nurlan Neşriyatı.
• Sinclair, M. (2017). The origin of time: Heidegger and Bergson. British Journal for the History of Philosophy, 25:6, 1247-1249.
• Somervell, T. (2019). The Seasons. A. Johns-Putra, Climate and Literature. Cambridge Critical Concepts (45-59). Cambridge: Cambridge University Press.
• Stockwell, P. (2019). Cognitive poetics: An introduction. Routledge.
• Tahirov, İ. (2007). Azerbaycan ve İngiliz Dillerinde Zaman Kategorisi. Bakü: Nurlan Neşriyatı.
• Tahirov, İ. (2008). Temporel Leksika (Azerbaycan ve İngiliz Dillerinin Materyalleri Üzre). Bakü: Nurlan Neşriyatı.
• Tsur, R. (2008). Toward a theory of cognitive poetics. ISBS.
• Vahabzade, B. (2004). Seçilmiş Eserleri. C. 1. Bakü: Önder Neşriyatı.
• Vandaele, J., & Brône, G. (2009). Cognitive poetics. A critical introduction. Cognitive poetics. Goals, gains and gaps. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, 1-29.
• Veyselli, F. (2010). Semiyotika. Bakü: Mütercim Neşriyatı.
• Walsh, W. H. (1967). Kant on the Perception of Time. The Monist, 376-396.
• Wittmann, M. (2016). Felt time: The psychology of how we perceive time. Cambridge: Mit Press.