DOGUBEYAZIT IN TRAVEL BOOKS

Yıl 2021, Sayı: 51, 415 - 426, 30.09.2021

Adem Çakmak

https://doi.org/10.17498/kdeniz.981357

Öz

Anatolian geography has hosted different nations and states throughout history. The settlements having a deep rooted historical background in Anatolia have drawn attention of westerners for different reasons. Economically, politically and administratively influential centers such as Istanbul, Bursa, Trabzon, Diyarbakır and İzmir are in the lead of these. Apart from these historically and culturally rich centers in Anatolia, Dogubayazit situated in the eastern part of turkey is also one of those settlements frequently visited by westerners. Dogubayazit having a long history has become one of the Ottoman cities visited by western travelers, missionaries and statesmen especially since the 18th century. Here construction of Ishak Pasha Palace which has been one of the most important cultural sources of the region through the end of the 18th century as well as its geographical proximity to the Mount Ararat considered sacred by different nations, and its location on strategic and economic roads leading to Istanbul, Trabzon, Erzurum and Tabriz have an important role. Westerns visiting Dogubayazit which was in a strategic location in many respects in the eastern of Turkey mentioned about different details of Dogubayazit in travel books, books on research trips and in different sources such as travelers‘biographies. In these sources it is possible to reach information about the population movements created by the political-military climate of the period and the cultural life style of the region, as well as the various features of the Ishak Pasha Palace, which is one of the cultural resources that carry the architectural traces of different periods.

Anahtar Kelimeler

Doğubayazıt, Mount Ararat, traveler, travel books

ДОГУБЕЯЗИТ В КНИГАХ ПУТЕШЕСТВИИ ПУТЕШЕСТВЕННИКОВ

Öz

В Анатолии на протяжении всей истории существовали разные госуларства и проживали много народов. Поселения, с глубокими историческими корнями в Анатолии также привлекали внимание жителей Запада по разным причинам. Среди них, на переднем плане находятся такие важные экономические, политические и административные центры, как Стамбул, Бурса, Трабзон, Диярбакыр и Измир. Помимо этих богатых историческими и культурными ресурсами поселений в Анатолии, Догубаязит, расположенный на востоке Турции, является одним из важных поселений, часто посещаемых жителями Запада. Догубаязит, имеющий очень древнюю историю, стал одним из османских городов Анатолии, который посещался западными путешественниками, миссионерами, агентами и государственные деятелями, особенно с 18 -го века.Это включает в себя его географическую близость к горе Арарат, которая считается священной для разных народов, а также дворец Исхак-паши, один из самых важных культурных объектов региона, возведённый в конце 18-го века и стратегические дороги, ведущие в Стамбул, Трабзон, Эрзурум и Тебриз. Жители Запада, посетившие Догубаязит, который во многих отношениях занимал стратегическое положение на востоке Османской империи, включили различные подробности о Догубаязите в своих книгах путешествии, отчётах и биографических справочниках. Из этих источников можно получить информацию о перемещениях населений в последствии военно-политического климата того периода, культуре региона, а также о различных особенностях дворца Исхак-паши, являющего одним из культурных центров, несущий архитектурные следы разных периодов.

Anahtar Kelimeler

Догубаязыт, гора Арарат, путешественник, путевые книги

SEYAHATNAMELERDE DOĞUBAYAZIT

Öz

Anadolu coğrafyası, tarih boyunca farklı milletlere ve devletlere ev sahipliği yapmıştır. Anadolu’da köklü tarihsel geçmişe sahip yerleşim yerleri de çeşitli nedenlerden dolayı özellikle Batılıların ilgisini çekmiştir. İstanbul, Bursa, Trabzon, Diyarbakır ve İzmir gibi eskiden beri ekonomik, siyasi ve idari bakımdan önemli merkezler bunların başında gelmektedir. Anadolu’da tarihsel ve kültürel kaynaklar bakımından zengin bu yerleşim yerlerinin dışında Türkiye’nin doğusunda bulunan Doğubayazıt da Batılıların sıklıkla ziyaret ettiği önemli yerleşim alanlarından birisidir. Çok eskiye dayanan geçmişe sahip olan Doğubayazıt, özellikle 18.yüzyıldan itibaren Batılı seyyahların, misyonerlerin, ajanların ve devlet adamların Anadolu’da ziyaret ettikleri Osmanlı şehirlerinden birisi haline gelmiştir. Bunda farklı milletlerce kutsal olarak kabul edilen Ağrı Dağı’na olan coğrafi yakınlığı kadar 18.yüzyılın sonlarında doğru bölgenin en önemli kültürel kaynaklarından biri olan İshak Paşa Sarayı’nın inşa edilmesi ve İstanbul, Trabzon, Erzurum ve Tebriz’e uzanan ticari ve stratejik yollar üzerinde bulunmasının önemli bir rolü bulunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun doğusunda birçok bakımdan stratejik bir konumda bulunan Doğubayazıt’ı ziyaret eden Batılılar, seyahatnamelerde, araştırma gezilerine dayanan kitaplarda ve seyyahların biyografileri gibi farklı kaynaklarda Doğubayazıt’a dair çeşitli ayrıntılara yer vermişlerdir. Bu kaynaklarda farklı dönemlerin mimari izlerini taşıyan kültürel kaynaklardan biri olan İshak Paşa Sarayı’nın çeşitli özelliklerinin yanı sıra dönemin siyasi-askeri iklimin yarattığı nüfus hareketlerini ve bölgenin kültürel yaşam biçimine dair bilgilere ulaşmak da mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Doğubayazıt, Ağrı Dağı, seyyah, seyahatnameler

Kaynakça

• Abich, H .(1858), Der grobe Ararat. Arguri und die Sanct Jakobs schlucht. Die eruption und das erdbeben von 1840. Geologische Grundzüge der Kaukasischen, Armenischen Und Nordpersischen Gebirge, Geologie Der Kaukasischen Lander, St. Petersburg.
• Akan, M. (2011) “Evliya Çelebi’nin İzmir’inden Dikkat Çekici Unsurlar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C.11 S.2 s.195-214.
• Asiltürk, B. (2009). “Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler”, Turkish Studies, C. IV, S. 1-I, s. 911-995
• Atatürk, M.K. (2005). NUTUK (1919-1927), Ankara, Elips Yayınları.
• Bilgili, A. (2004), Osmanlı ve Azerbaycanı I (16 ve 18. Yüzyıllar Sosyal ve Ekonomik Tarih), Erzurum, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bitlisi, Ş. (2013), Şerefname, Yeğin, A.(Çev.), İstanbul, Nubihar Yayınları.
• Çetin, Y. (2012). Eski Gravür ve Çizimlere Göre Doğubayazıt İshak Paşa Sarayı’nın Mimari Yapısı Hakkında Bir Değerlendirme, Sanat Dergisi, 22,177-196).
• Deniz A., Tuysuz C., Yardmcıel A. (2015) “Orta Asya Havzası’nda Tarihi Yollar: Bölgedeki Kültürel ve Ekonomik Etkileşimler”, KAÜ İİBF Dergisi, C.6, S.9, s.225-234.
• Durgun, R. (2017) “Urdu Dilinde Yazılmış Türkiye Seyahatnameleri”, SUTAD, s.325-337.
• Eyice, S. (1973-1974). Tarihi Mezarlardan Notlar, Tarih Enstitü Dergisi, sayı 4-5, s.291-334.
• Eyice, S. (2000). “İshak Paşa Sarayı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.22, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (2001). “Pierre Amedee Joubert” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.23, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gökyay, O, Ş. (1993). “Cihannümâ”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 541-542. Ankara: TDV Yayınları.
• Gül, A. (2011) “Beyazıd Sancağı’nın Demografik Yapısına Genel Bir Bakış”, III. Uluslar arası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyomu Bildiriler Kitabı, İstanbul, Ağrı Valiliği Kültür Yayınları.
• Jaubert, P. A. (1810). Voyage Armenie et en Persé, Paris, 1810.
• Kaya, H. (2017). “19.yüzyılın Birinci Yarısında Aşiretler ve Demografik Yapı: Beyazıd Sancağı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C.6, S.5, s.2594-2612.
• Le Faure, A. (1878).“Historie de la Guerre d’Orient (1877-1878), Paris : Garnier Frères.
• Ollier, E. (1879).“Cassell’s Illustrated History of the Russo-Turkish War”,London : Cassell, Petter & Galpin.
• Özdoğan, İ. (2009) “Ağrı İlinin Cumhuriyet Dönemi Nüfus Seyri (1922-2018)”, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.5/1, s.177-206.
• Özkök, S. (2013) “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Doğu Şehirleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kars.
• Palabıyık H. (2015). “Klasik İslam Coğrafyacılarına Göre Ağrı ve Cudi Dağları”, I.Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyomu Tebliğler Kitabı, Doğubeyazıd, s.155-175.
• Panzac, D. (2011), Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), Serap, Y.(çev.), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Parmelle. M. P. (1888). Home and work by the rivers of Eden. American Sunday-School Union, New York.
• Parrot W. F .(1846). Journey to Ararat (Çev: W. D. Cooley), Harper & Brothers, Publıshers, New York.
• Sabis, A. (1992), I.Dünya Harbi, C.2, İstanbul, Nehir Yayınları.
• Stuart, R. (1876-1877). ‘‘The Ascent of Mount Ararat in 1856’’, Royal Geographical Society, Sayı 21, Londra.
• Şirin, S. F. (2013) “İngiltere’nin Trabzon Konsolosu Mr.Breene’nin Erzurum, Kars, Doğubeyazıd ve Ağrı Gezisi (1948)”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü Dergisi, S.25, s.113-132.
• Texier, C. (1842). Description de l’Armenie, la Perse et la Mésopotamie, Paris.
• Tournefort J, P, D .(1718). A Voyage into the Levant, London.
• Tuncel, M. (1994), “Doğubeyazıd”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.9, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tunç B.. Aydın, H. (2017) “Cumhuriyet Dönemi’nde Doğubeyazıd İlçesinin İdari Yapısı ve Nüfusu (1923-1970), Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.3, s.132-142
• Tümertekin, E. (1997). Coğrafya ve bu kitap üzerine. İnsan ve Mekân. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Uçarol, R. (2010). Siyasi Tarih (1789-2010), İstanbul, Der Yayınları.
• Ussher, J. (1865). A Journey from London to Persepolis; Including Wanderings in Daghestan, Georgia, Armenia, Kurdistan, Mesopotamia, and Persia, Hurst and Blackett, Publishers.
• Wagner, M. (1856). Travel in Persia, Georgia and Koordistan with sketches of the Cossacks and the Caucusus. Schulze and Co. London.
• Yılmaz, Ö . (2013) “Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXVIII, S. 2, s. 587-614
• Yulu, A. (2019). Friedrich Parrot’un Ağrı Dağı Araştırma Keşif Gezisi. Coğrafya Dergisi, 38, 49-58.