HARRAN OVASI ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI 2020 YILI ÇALIŞMALARININ ÖN DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2021, Sayı: 52, 118 - 129, 26.12.2021

Mehmet Önal Suheyla İrem Mutlu Semih Mutlu

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1015403

Öz

Eski çağlardan itibaren önemli bir konumda olan ve Mezopotamya’ya açılan bir kapı durumundaki Harran Ovası, Anadolu platosu ile güneydeki düzlükler arasındaki ilişkiyi sağlayan, Mezopotamya kültürleri ile çağlar boyu iç içe yaşamıştır ve Önasya Kültür tarihi açısından da büyük önem taşımaktadır. Makalemizin başlığı olan Harran Ovası Yüzey Araştırması 2020 çalışmalarında öncelikli olarak Harran Ören Yeri merkez alınarak ilçenin Sur içi ve Sur dışında gerçekleştirilen çalışmalar ele alınmıştır. Daha sonra Harran Ören Yeri’nin 15 km kuzey ve kuzeybatısına kadar saptanan yerleşimlerin boyutları, her yerleşimde tespit edilen dönemler buluntulara göre değerlendirilmiştir. Ayrıca söz konusu yerleşimlerin birbirleriyle ve de Harran kentiyle olan ilişkileri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Balih Nehri’nin kuzey hattı boyunca saptanan yerleşimlerin konumları, büyüklükleri, yayılımları saptanmıştır. Ayrıca her bir yerleşimden toplanan arkeolojik buluntular vasıtasıyla tüm teknik ve istatistiksel veriler kullanılarak bölgedeki yerleşimlerin yayılım alanları, bu yerleşimlerin birbirleriyle bağlantılarının saptanması, yerleşim şablonlarının çıkarılması, bölgenin her dönemde kültürel yapısının belirlenmesi, merkez ve merkeze bağlı yerleşimler ile aşağı şehirlerin tespitine yönelik çalışmalarla bölgeyle çevre kültürler arasındaki ilişkiler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede Harran Ören Yeri merkez alınarak Harran Ulu Camii’nin kuzeyi, kuzeybatısı, doğusu, Harran Höyük’ün güneybatı, güneydoğu, doğu ve batı yamaçları, ayrıca dış surun etrafı ve yakınındaki tarlalar ve Harran Ören Yeri merkez alınarak kuzey, kuzeybatı ve kuzeydoğu boyunca ilerlenerek gezilen yerleşimlerde saptanan dönemler ve buluntular değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Harran Ören Yeri, Harran Ovası, Yüzey Araştırması, Yerleşim Şablonu, Kültürler

Destekleyen Kurum

Kültür ve Turizm Bakanlığı

PRELIMINARY ASSESSMENT ON THE ARCHAEOLOGICAL SURVEY OF THE HARRAN PLAIN IN 2020

Öz

Harran Plain, which has been in an important position since ancient times and is a gateway to Mesopotamia, has lived together with Mesopotamian cultures for ages, providing the relationship between the Anatolian plateau and the plains in the south, and is of great importance in terms of the history of the Near East. In the researches of the Harran Plain Survey 2020, which is the title of our article, the studies carried out in and outside of the Ancient Harran City Wall, primarily by taking the Harran Archaeological Site as the center, were discussed. Then, the dimensions of the settlements found up to 15 km north and northwest of the Ancient Harran City and the periods found in each settlement were evaluated according to the finds. In addition, the relations of these settlements with each other and with the city of Harran were tried to be understood. In this context, the locations, sizes and spreads of the settlements found along the northern line of the Balih River were determined. In addition, by using all the technical and statistical data collected from each settlement, the distribution areas of the settlements in the region, the connections of these settlements with each other, the determination of the settlement patterns, the determination of the cultural structure of the region in every period, the determination of the center and the settlements connected to the center and the lower cities, and the surrounding cultures with the region. relations between them have been tried to be revealed. In this framework, taking the Harran City as the center, the north, northwest, east of the Harran Great Mosque, the southwest, southeast, east and west slopes of the Harran Höyük, as well as the fields around and near the outer wall, and the Harran City are centered on the north, northwest and northeast. The periods and finds found in the settlements visited were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Harran City, Harran Plain, Archaeological Survey, Settlement Models, Cultures

ПРЕДВАРИТЕЛЬНАЯ ОЦЕНКА АРХЕОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ ПОВЕРХНОСТИ ХАРРАНСКОЙ РАВНИНЫ В 2020 ГОДУ

Öz

Харранская равнина, занимающая важное положение с древних времён и являющая воротами в Месопотамию, веками был переплетён с месопотамскими культурами, обеспечивая связь между анатолийским плато и равнинами на юге. Она имеет большое значение с точки зрения истории культуры Ближнего Востока. В нижеследующей статье исследуются раскопки руин внутри и около крепости в центре Харрана. На основе археологоческих материалов было установлено площадь поселений, найденных на расстоянии в 15 км. к северу и северо-западу от руин Харрана и археологические периоды каждого поселения. Кроме этого, попытались изучить отношения этих поселений между собой и с городом Харран. В этом контексте были определены местонахождения, размеры и распространения поселений, найденных вдоль северной линии реки Балих. Кроме того, используя все технические и статистические данные, собранные из каждого населенного пункта, попытались выявить ареалы распределения поселений в регионе, для определения связей этих поселений между собой, изучить модели поселений, культурные структуры региона в каждом периоде, центров населенных пунктов и нижних городов, а также культуры региона и окружающих его культур и отношения между ними. В целом, принимая руины Харрана в качестве центра, были оценены периоды и находки, найденные в поселениях находящиеся на севере, северо-западе, востоке от Великой мечети Харрана и ещё юго-запад, юго-восток, восток и западные склоны Харрана Хёюка, а также поля вокруг внешней стены и возле неё, от центра к северу, северо-западу и северо-востоку.

Anahtar Kelimeler

руины Харрана, равнина Харран, исследование, схема поселения, культуры

Kaynakça

• ALBAYRAK, Y. ve S. İ. MUTLU 2014. “Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması, 2012”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 31/2: 337-352.
• ALBAYRAK, Y. 2015. “Soğmatar Kült Merkezi İle İlgili Yeni Öneriler”, Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi 2: 237-252.
• ALBAYRAK, Y. ve S. İ. MUTLU 2015. “Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması, 2013”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 32/2: 259-278.
• ALBAYRAK, Y. ve S. İ. Mutlu 2018. “Soğmatar Nekropolü 2016 Yılı Temizlik Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 39/3: 525-544.
• ALBAYRAK, Y. 2019a. “Soğmatar Nekropolü 2017 Yılı Temizlik Çalışmaları”, Kazı SonuçlarıToplantısı 40/3: 651-668.
• ALBAYRAK, Y. 2019b. Göbekli Tepe’den Edessa’ya Şanlıurfa. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• ALBAYRAK, Y. 2019c. “Soğmatar”, M. Önal, S. İ. Mutlu ve S. Mutlu (yay.) Harran ve Çevresi Arkeoloji: 271-284. Şurkav Yayınları, Şanlıurfa.
• ALBAYRAK, Y., S. İ. MUTLU, S. MUTLU ve B. ÇELİK 2019. “Soğmatar’da Sunaklı Kaya Oyuğu Mezarlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 41: 263-274.
• ALBAYRAK, Y. 2020. “Soğmatar Nekropolü Roma Donemi Kaya Mezarları”, K. S. Girginer (yay.) Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı: 19-28. Ege Yayınları, İstanbul.
• ALBAYRAK, Y. ve B. ÇELİK 2019. “Soğmatar Çevresi Kaya Mezarları”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 43: 255-261.
• ALBAYRAK, Y. ve B. ÇELİK 2020. “Soğmatar Rölyef ve Yazıtları”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 48: 246-260.
• ÇELİK, B. 2007. “Şanlıurfa Yeni Mahalle – Balıklıgöl Höyüğü”, in: M. Özdoğan/N. Başgelen (eds.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007), 165-178.
• ÇELİK, B. 2010. “Hamzan Tepe in the Light of New Finds”, Documenta praehistorica XXXVII, 2010, 257-268.
• ÇELİK, B. 2011. “Karahan Tepe a new cultural centre in the Urfa area in Turkey”. Documenta Praehistorica XXXVIII (2011), s.241-253.
• ÇELİK, B. 2015a. “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Dönem ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2013”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 32/2: 311-328.
• ÇELİK, B. 2015b. “Şanlıurfa İli Yüzey Araştırması”, Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi II: 79-99.
• ÇELİK, B. 2016. “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Dönem ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2014”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 33/2: 409-426.
• ÇELİK, B. 2018. “Şanlıurfa İli Neolitik Dönem Yüzey Araştırması, 2018”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 40: 52-63.
• ÇELİK, B. 2019. “2017 Yılı Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 36/1: 275-296.
• ÇELİK, B. ve Y. ALBAYRAK 2019. “Soğmatar’dan Ele Geçen Bir Kartal Figürü”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 42: 60-67.
• ÇELİK, B., M. GÜLER, G. GÜLER 2011. “Türkiye’nin Güneydoğusunda Yeni Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim: Taşlı Tepe / A New Pre-Pottery Neolithic Settlement in Southeastern Turkey: Taşlı Tepe”, Anadolu / Anatolia 37, 2011, 225-236.
• ÇELİK, B. ve A. BİNGÖL 2016. “Şanlıurfa Province Central District Tektek Mountains Year 2015 Surface Survey”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ek 1: 1-20.
• ÇELİK ve TOSYAGÜLÜ ÇELİK 2020a. “Harbetsuvan Tepesi 2018 Yılı Kazı Çalışması”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 47: 44-58.
• ÇELİK ve TOSYAGÜLÜ ÇELİK 2020b. “Harbetsuvan Tepesi 2019 Yılı Kazı Çalışması”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 48: 303-326.
• ÇELİK ve TOSYAGÜLÜ ÇELİK 2020c. “Şanlıurfa Tek Tek Dağları Coğrafyasında Neolitik Dönemden Roma Dönemine Taş Ocakları ve Kaya Mezarları”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26: 399-416.
• GÜLER, M. ve B. ÇELİK 2015. “Şanlıurfa Bölgesi Neolitik Dönem Araştırmaları”, Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi 1: 75-102.
• MUTLU, S. İ. ve Y. ALBAYRAK 2018. “Harran ve Soğmatar’da Sin Kültünün Varlığı”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, sayı 37: 133-144.
• ÖNAL, M., S. İ. MUTLU, S. MUTLU 2019. “Harran Ovası Yüzey Araştırması 2018”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37/2: 469-486.
• YARDIMCI, N. 2004. Harran Ovası Yüzey Araştırması I-II, Archaeological Survey in the Harran Plain. (Eds.) Ayşe H. Özkan & J.D. Carpenter Efe, Print A Grafik ve Matbaacılık, İstanbul.