TYPOLOGICAL FEATURES OF THE GREAT MOGHOL AND CHAGATAI COINS

Yıl 2024, Sayı: 62, 67 - 95, 24.06.2024

Mustafa Kalkan

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1470165

Öz

Foreign cultural generations, which they included, virtually erased the Mongols from the map sociologically within a period of a hundred years. He changed their religion, cut them off from their way of life, made them forget their clothing style, and created a society that turned into moderate Muslims who did not obey the law. The Mongols became Manichean-Buddhist in China, became a dervish in Iran, Nestorized in Central Asia, and disappeared in the Finnish-Oghur-Slavic-Kipchak geography. Throughout his life, he learned trade, embraced urban life, understood that sharing the management in local administrations brought success, and made nations live together in peace with religious tolerance. By learning trade from the settled peoples they invaded, they became rich with the poll taxes they received, the toll taxes of caravans on the Silk Road, the Spice Road, the Northern Road, and the prices paid by ships coming through the Black Sea. In the countries they conquered, they had bilingual coins minted and converted the taxes collected in kind into cash amounts based on precious metals. In the early periods, commercial viability was weak and coins with bad features were cut because the masters were not good. Later, the economy revived and dinars, dirhams and fels began to be cut in regular, high-definition and magnificent compositions that could compete with the great states.
Our research aims to demonstrate how a nation that challenged the world with its military skills changed its way of life and became urbanized over the course of history. It reveals that nomadic life came to its knees against city life, and that trade and money gradually ripped the Mongols from their roots. During this process, it will be seen that the Mongols, who used the Uyghur script on their coins, later preferred Arabic, Persian, Slavic, Armenian, Georgian and Turkish dialects as inscriptions on their coins. 22 coins belonging to the Great Mongols (Genghisids) and the Chagataids will be examined, and their technical-typological comparisons will be made with the coins of the Ilkhanate and the Golden Horde. The traces of the economy on social life and socio-cultural change have been tried to be discussed through coins.

Anahtar Kelimeler

Mongols, Chagatai, Ilkhans, Golden Horde, coin.

BÜYÜK MOĞOL VE ÇAĞATAY SİKKELERİNİN TİPOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Öz

Yabancı kültür kuşakları, içine dâhil ettikleri Moğolları yüz yıllık bir zaman dilimi içinde sosyolojik olarak adeta haritadan silmiştir. Dinlerini değiştirmiş, yaşam biçimlerinden koparmış, giyim kuşamlarını unutturmuş, yasaya-Cengiz yasasına uymayan mutedil Müslümanlar haline dönüşen bir toplum meydana getirmiştir. Çin’de Manileşen-Budistleşen Moğol, İran’da derviş olmuş, Orta Asya’da Hristiyanlaşmış, Fin-Ogur-Slav-Kıpçak coğrafyasında ise yok olmuştur. Yaşam seyri içinde, ticareti öğrenmiş, şehir yaşamını benimsemiş, yerel idarelerde yönetimi paylaşmanın başarı getirdiğini anlamış, dini hoşgörü ile milletleri huzur içinde bir arada yaşatmıştır. İstila ettikleri yerleşik halklardan ticareti öğrenerek, aldıkları kelle vergileriyle, İpek Yolu, Baharat Yolu, Kuzey Yolu üzerindeki kervanların geçiş vergisiyle ve Karadeniz üzerinden gelen gemilerin ödedikleri bedellerle zenginleşmişlerdir. Ele geçirdikleri ülkelerde çift dilde sikke kestirmiş, ayni bedel üzerinden alınan vergileri değerli metaller üzerinden nakdi bedele dönüştürmüşlerdir. İlk dönemlerde ticari canlılık zayıf, ustaları iyi olmadıkları için kötü özelliklere sahip sikkeler kestirilmiş, daha sonra ekonomi canlanmış, dinar, dirhem ve felsler büyük devletlerle rekabete girebilecek kadar düzenli, yüksek ayarlı ve şahane kompozisyonlarla kesilmeye başlanmıştır.
Araştırmamız, askeri yetenekleri ile dünyaya meydan okuyan bir kavmin, nasıl yaşam biçimini değiştirdiğini, tarihi seyir içinde şehirlileştiğini sergileme amacındadır. Konargöçer yaşamın şehir hayatı karşısında dize geldiğini, ticaretin ve paranın zamanla Moğolları köklerinden kopardıklarını ortaya koymaktadır. Bu süreç içinde sikkelerinde Uygur yazısını kullanan Moğolların, daha sonra Arapça, Farsça, Slavca, Ermeni, Gürcü ve Türk lehçelerini sikkelerinin üzerlerinde yazı olarak tercih ettikleri görülmüştür. Çalışmada Büyük Moğollar (Cengizîler) ve Çağataylara ait 22 sikke incelenerek, İlhanlı ve Altınorda sikkeleriyle teknik-tipolojik karşılaştırmaları yapılacaktır. Ekonominin toplum hayatı üzerindeki izleri ve sosyo-kültürel değişim, sikkeler üzerinden ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Çağataylar, İlhanlar, Altınorda, sikke.

Etik Beyan

2020'den önce yapılan bir çalışma olduğu için etik beyanı gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

YOK

Teşekkür

YOK

ТИПОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ МОНЕТ ВЕЛИКОГО МОГОЛА И ЧАГАТАЯ

Öz

Иностранные культурные поколения, в число которых они входили, практически стерли монголов с социологической карты за сто лет. Он изменил их религию, отрезал их от образа жизни, заставил забыть стиль одежды и создал общество, превратившееся в умеренных мусульман, не подчиняющихся закону. Монголы стали манихейско-буддистскими в Китае, стали дервишами в Иране, несторизовались в Средней Азии и исчезли в финско-огурско-славяно-кипчакской географии. На протяжении всей своей жизни он изучал торговлю, освоил городскую жизнь, понял, что разделение управления в местных администрациях приносит успех и заставляет народы жить вместе в мире и религиозной терпимости. Научившись торговле у оседлых народов, в которые они вторглись, они разбогатели благодаря полученным подушным налогам, налогам на пошлины за караваны на Шелковом пути, Дороге специй, Северной дороге, а также ценам, уплачиваемым кораблями, проходящими через Черное море. В завоеванных ими странах они чеканили двуязычные монеты и конвертировали собранные в натуральной форме налоги в денежные суммы, основанные на драгоценных металлах. В ранние периоды коммерческая жизнеспособность была слабой, и монеты с плохими характеристиками чеканились из-за того, что мастера были плохими. Позже экономика возродилась и динары, дирхамы и фельи стали ограняться в правильные, высокой четкости и великолепные композиции, способные конкурировать с великими государствами.
Наше исследование направлено на то, чтобы продемонстрировать, как нация, бросившая вызов миру своими военными навыками, изменила свой образ жизни и стала урбанизированной на протяжении истории. Оно показывает, что кочевая жизнь пришла в упадок городской жизни и что торговля и деньги постепенно вырвали монголов из их корней. В ходе этого процесса можно будет увидеть, что монголы, использовавшие уйгурское письмо на своих монетах, позже предпочли арабский, персидский, славянский, армянский, грузинский и турецкий диалекты в качестве надписей на своих монетах. Будут рассмотрены 22 монеты, принадлежащие Великим Монголам (Чингизидам) и Чагатаидам, и проведены их технико-типологические сравнения с монетами Ильханства и Золотой Орды. Следы экономики в общественной жизни и социокультурных изменениях пытались обсудить с помощью монет.

Anahtar Kelimeler

Монголы, Чагатай, Ильханы, Золотая Орда, монета

Kaynakça

• Allsen, T. (2008). “The Rise of the Mongolian Empire and Mongolian Rule in North China”. The Cambridge History of China. Chapter 4. Cambridge University Press, pp. 321-413.
• Ataöv, T. (1969). “Rusya’da Moğol İstilası ve Etkileri”. SBF Dergisi, c.XXIV, no.2, ss.1-8.
• Ayaz, F. Y. (2015). Memlükler (1250-1517), İSAM Yayınları, İstanbul.
• Balivet, M. (2005). Ortaçağda Türkler. Çeviren E. Güntekin. Alkım Yayınevi, İstanbul.
• Ball, Warwick. (2015). Tek Dünyaya Doğru, Antik İran ve Batı. c.II, Çeviren A. Aybars Çağlayan. Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Ball, Warwick. (2022). Asya’nın Geçitleri, Avrasya Stepleri ve Avrupa’nın Sınırları. c.IV, Çeviren A. Aybars Çağlayan. Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Barthold, W. (1977). İslam Medeniyeti Tarihi. Çeviren M. F. Köprülü. TDB Yayınları, Ankara.
• Belyayev, V., V. Nastich, S. Sidiroviç, (2012). “The Coinage of Khıtay:A New Evidence (On the Reign Title of the Western Liao Emperor Yelu Yılıe)”. 3 Rd Assemani Symposium on Islamic Coins. Editör B. Callagher, A. Dottone. Trieste, pp.128-143.
• Biran, Michal. (1997). Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia. Ricmond Surrey. Curzon Press.
• Biran, Michal. (2005). The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History. Between China and the Islamic World. Cambridge University Press, Cambridge.
• Buyar Cengiz. (2013). “Kırgızistan’da Bir Etnik Grup:Sart Kalmaklar”, Turkish Studies, Vol. 8/9, ss.819-831.
• Cahun, L. (2020). Asya Tarihine Giriş. Çeviren İ. Kaya. Altınorda Yayınları, Ankara.
• Carpini, J. P. (2000). Moğol Tarihi ve Seyahatname. Çeviren E. Ayan. Derya Kitapevi, İstanbul.
• Cosmo, N. D., A. J. Frank, P, Golden, (2022). İç Asya Tarihi, Cengiziler Çağı. Kronik Yayınları, İstanbul.
• Dashdondog, B. (2011). The Mongol and the Armenians (1220-1335). Brill, Leiden-Boston.
• Dayı, Ö. (2020). Moğolların Teşkilat ve İdari Tarihi, İran Moğolları 1220-1295. Altınordu Yayınları, Ankara.
• D’ohsson, A. K. (2008). Moğol Tarihi, Denizler İmparatoru Cengiz. Çeviren B. Apaydın. Nesnel Yayınları, İstanbul.
• Eberhard, W. (1987). Çin Tarihi. TTK Yayınları, Ankara.
• Ebü’l Ferec İbnü’l İbri, (2011). Tarihu Muhtasari’d-Düvel. Tercüme Ş. Yaltkaya. TTK Yayınları, Ankara.
• el-Cüzcânî, (2020). Minhac-i Sirac. Tabakat-ı Nasıri. Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Harzemşâhlar. Çeviren E. Göksu. TTK Yayınları, Ankara.
• Galstyan, A.G. (2005). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar. Çeviren İ. Kamalov. Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• Genceli Kiragos, (2018). Moğol İstilası, 1220-1265. Tercüme M. Kemal Bey. Post Yayınevi, İstanbul.
• Gömeç, S. Y. (2021). “Çingiz Han ve Ortaya Çıktığı Çağın Özellikleri”. Cengiz Han ve Mirası, Editör C. Orkut, M. Doğrul. TÜBA Yayınları, Ankara.
• Grigoryev, Vasiliy V. (1873). Vostoçnıy ili Kitayskiy Turkestan. Vip I-II. İRGO Yayınları, Senpeterburg.
• Gumilyev, L. N. (2003). Muhayyel Hükümdarlığın İzinde. Çeviren A. Batur. Selenge Yayınları, İstanbul.
• Kafalı, Mustafa. (2005). Çağatay Hanlığı (1227-1345). Berikan Yayınları, Ankara.
• Kalan, E. (2015). “Moğollar Devrinde İpek Yolu”. İpek Yolu. Editör Ahmet Taşağıl. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Kalkan, M. (2022). “Yerel Darblı, Çok Nadir İlhanlı Sikkeleri ve Özellikleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları, s.52, Güz, ss.85-100.
• Kamalov, İlyas. (2003). Moğolların Kafkasya Politikası. Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Kamışev, A. (2002). Rannesrednevekovıy Manetnıy Kompleks Semireçya. Rarited İnfo, Bişkek.
• Karayev, Ö. (1995). Çagatayskiy Ulus. Gosudarstva Haydu Mogulistan. Muras, Bişkek.
• Kazvini, H. M. (2018). Tarih-i Güzide, Çev.M. Öztürk, Ankara. TTK Yayınları, Ankara.
• Kinayatulı, Zardıhan. (2001). Mongol Üstirtin Meken Etken Sonğı Türki Taypaları: IX.-XII Ğasır. Elorda Yayınları, Almatı.
• Korkmaz, Telli A. (2018). Altonorda Devletinde Din. Berikan Yayınları, Ankara.
• Ligetti, L. (1986). Bilinmeyen İç Asya. Çeviren S. Karatay. TDK Yayınları, Ankara.
• Nyamaa, Badarch. (2005). The Coins of Mongol Empire and Clan Tamgha of Khans (XIII-XIV). Admon Print, Ulaanbaatar.
• Oktay, Hasan. (2022). Moğollar, Ermeniler, Papalık. Hitabevi Yayınları, Ankara.
• Omorov, Asıkbek. (2008). Çıngızhan. Altın Tamga Matbaası, Bişkek.
• Petrov, Pavel N. (2003). “A Survey of Numismatic of the Mongol States (13 th-14 th Centuries)”. Golden Horde Review, vol 10, no 3, Nizhny Novgorod, pp.565-583.
• Petrov, Pavel N., K. M. Baypakov, D. A. Voyakin, (2014). Monetnoe Delo i Dnejnoe Obraşanie v Velikoy Mongolskoy İmperii, Gosudarstvah Çagataidov i Djuçidov na Territorii Kazahstana. Hikari, Almatı.
• Poole, Stanley Lane. (1881). Coins of the Mongols in the British Museum Classes XVIIXXI. Longmans Co., London. pp. 3-8.
• Roux, J. Paul. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. Çeviren A. Kazancıgil, A. Bereket. Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Roux, J. Paul. (2006). Orta Asya, Tarih ve Uygarlık. Çeviren L. Arslan. Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Rubruk, W.V. (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat, 1253-1255. Çeviren E. Ayan. Ayışığı Kitapları, İstanbul.
• Subaşı, Ömer. (2015). Gürcü-Moğol İlişkisi, Güney Kafkasya 1220-1346. Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Sümer, F. (2022). Anadolu’da Moğollar, TTK Yayınları, Ankara.
• Ta pei lu, Meng., Hei Ta shi lu, (2012). Cengiz İmparatorluğu. Çeviren A. Danuu, Hazırlayan M. Uyar. Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Taneri, Aydın. (2019). Harezmşâhlar. Bilge Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Tübingen Sylloge Nord und Ostzentralasien XV b Mittelasien II, # 542-544.
• Usta, A. (2022). Hilal İle Haç Arasında Hayatlar. Orta Çağ Akdenizi’nde Ticaret ve Tüccarlar. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Üstündağ, M. (2018). İran’ın Bilinmeyen Hanedanlığı Muzafferiler. İraniyat Yayınları, Ankara.
• Vernadsky, G. (2007). Moğollar ve Ruslar. Çeviren E. B. Özbilen. Selenge Yayınları, İstanbul