GURAM DOÇANAŞVILI'NIN ESERLERİNDE AYRIK SÖZCÜKLER VE DEYİMLER

Yıl 2025, Sayı: 67, 27 - 38, 28.09.2025

Natela Melikidze

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1699309

Öz

Bu çalışmanın amacı, Guram Doçanaşvili’nin eserinde sözdizimsel bir meselenin araştırılması olup özellikle ayrık sözcükler ve deyimler üzerine durulmuştur.
Araştırmada ayrık yapıların bolluğunun yazarın bireysel üslubunun bir özelliği olduğu ortaya koyulmuştur. Guram Doçanişvili’nin eserlerinde yalnızca tekil ayrık ögelere değil, aynı zamanda önceki cümleyi açıklayan ya da netleştiren ayrık cümlelere de rastlanmaktadır. Ayrık bağlayıcılar ile bağlayıcıya bağlı ayrık yapılar birbirinden ayırt edilmiştir. Ayrık tanımlayıcıların farklı hal biçimlerinde sunulmuş olması, bazı bilim insanlarının, bu tür yapıların sınır veya açıklayıcı ögelerle sözdizimsel bir bağlantısı olmadığı yönündeki görüşünü geçersiz kılmıştır.
Doçanaşvili’nin eserlerinde, yüklemin şahsa veya ifadeye bağlı olarak, sınır ögesi ima edilen ayrık tanımlamalara rastlanmıştır. Ayrık takılardan özellikle “metaforik” takılar dikkati çekmiştir. Ayrık zarf tümleçleri arasında ifade gücü en yüksek olanlar, zaman zarfı işlevindeki ayrık yapılardır. Edebiyat sanatına özgü olan durum zarfı biçimindeki ayrık yapılar da Doçanaşvili’nin öykülerinde görülmüştür.
Çalışmada üzerine durulacak birkaç konu da belirlenmiştir: Yaygın görüşe göre ayrık sözcükler ve deyimler sözdizimsel çiftler oluşturmaz. Ancak araştırmamıza göre, bu yapılar yalnızca sözdizimsel ilişki biçimi oluşturmakla kalmaz, bazen bir kelime grubunu ve hatta tüm cümleyi de oluşturabilir. Ayrıklık için önemli bir koşul, sözcük sırasıdır; bu sıra işlevden arındırılmıştır. Bu nedenle, ayrık yapılarda biçimbilimsel (istatistik) özellikler ön plana çıkmaktadır. Cümlenin yalnızca temel olmayan (tali) ögelerinin ayrık sayılabileceği görüşü, ayrık bağlaçlar ve takılar aracılığıyla çürütülmüştür. Guram Doçanaşvili’nin eserlerinde ayrık sözcükler ve deyimlerin çokluğu dikkate alındığında, sözdizimin burada üslubun hizmetinde olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Guram Doçanaşvili , ayrık sözcüklerve deyimler , bağlaç , tanımlayıcı ögeler , zarf tümleci.

PARENTHETICAL WORDS AND EXPRESSIONS IN THE WORKS BY GURAM DOCHANASHVILI

Öz

The goal of the work is to study the syntactic issues in the works by Guram Dochanashvili, in particular, it gives an overview of the parenthetical words and expressions.
The study confirmed that the abundance of parentheticals is a unique style of the writer. In addition to individual parenthetical words, Guram Dochanashvili also uses parenthetical clauses clarifying and specifying a preceding sentence. We distinguished a parenthetical predicate and the predicate with parentheticals. Applying different forms of the parenthetical modifier in various case forms invalidated the opinion of scientists regarding lack of a syntactic cohesion between parenthetical members with the modified or clarified ones. Isolated, parenthetical modifiers were identified in the works by Guram Dochanashvili referred to the person of the verb or preceding statement. “Metaphoric appendices” drew special attention out of the parenthetical appendices. Parenthetical adverbial modifier of time out of the parenthetical adverbs had more possibility of expression. Parenthetical adverbial modifier of manner is more characterized for the literature which was also found in the stories by Dochanashvili.
Several problems were identified:
According to the widespread opinion, parenthetical words and expressions are not the part of the syntactical pair, however, based on our research, parentheticals build not only syntactical relationship and word combination, but also, they form combination with a whole clause.
The word order is an important issue for the parentheticals having no grammatical function. Accordingly, parentheticals have a stylistic function.
Predicate and appendix refute the opinion that only secondary parts of the sentence are used as parentheticals.
As parenthetical words and expressions are widely used in the works of Guram Dochanashvili, it means that the syntax serves to the style.

Anahtar Kelimeler

Parentheticals , parenthetical words and expressions , parenthetical predicate , parenthetical modifier , appendix , parenthetical adverb.

ОБОСОБЛЕННЫЕ СЛОВА И ВЫРАЖЕНИЯ В ТВОРЧЕСТВЕ ГУРАМА ДОЧАНАШВИЛИ

Öz

Целью нашей работы является поиск синтаксических особенностей в произведении Гурама Дочанашвили, в частности, рассмотриваются обособленные слова и выражения.
Исследование подтвердило, что обилие обособленных слов является индивидуальным стилем писателя. Помимо обособленных слов, мы также столкнулись с отдельными предложениями у Гурама Дочанашвили, которые были пояснительными и уточняющими по отношению к предыдущему предложению. Были различены обособленное междометия и обособления от междометий. Представление обособленных определений в различных формах склонения опровергло мнение учёных о том, что изолированные члены не имеют синтаксической связи с определительным или пояснительно-разъясняющими членами. В произведениях Гурама Дочанашвили мы выявили обособленные определения, определяемые члены которых подразумевались в зависимости от лица глагола или того, что было сказано ранее. Из обособленных вложении особое внимание привлекли “метафорические вложения”. Наиболее значимыми из обособленных обстоятельств были обстоятельства времени. В рассказах Дочанашвили мы также столкнулись с характерными для художественной литературы примерами обособленных обстоятельств.
Было выявлено несколько проблемных вопросов:
Согласно распространенному мнению, обособленные слова и выражения не участвуют в синтаксических парах, Однако, согласно нашим исследованиям, обособленных предложение образует не только синтаксическую связь, но иногда также союз и целое предложение.
Важным условием для обособления является порядок/расположение слов, лишенное грамматической функции. В связи с этим, в случае обособления налицо признаки стилистического различия.
Идея о том, что обособленными считаются только неглавные члены предложения, была опровергнута обособленными междометием и приложением.
Поскольку творчество Гурама Дочанашвили богато обособленными словами и выражениями, мы считаем, что синтаксис здесь служит стилю.

Anahtar Kelimeler

Гурам Дочанашвили , обособленные слова и выражения , конфиденциальность , слушатель , определение , обстоятельство.

Kaynakça

• Problems of Georgian Word Culture , 2 (pp.16-53). Tbilisi: Metsniereba.
• Chikobava, A. (1952). Introduction to Luinguistics. Tbilisi: Tbilisi State University Publishing House.
• Dochanashvili, G. (1987). Stories. Tbilisi: Sabchota Sakartvelo.
• Dochanashvili, G. ( 1991). Two Stories. Tbilisi: Merani.
• Dochanashvili, G. (1990). The First Garment. Tbilisi: Sabchota Sakartvelo.
• Jorbenadze, B. A. (1997). Language and Culture. Tbilisi: Kartuli Ena.
• Kiziria, A. (1973). Parenthetical Modifier in the Old Georgian. The Iberian-Caucasian Linguistics, 18 (pp.191-197). Tbilisi: Metsniereba.
• Kvachadze, L. (1996). Syntax of the Modern Georgian language. Tbilisi: Rubikoni.
• Peikrishvili, Zh. (1996). Syntax of the Georgian language, lecture course. Kutaisi, Joint Stock Company "Stamba" Publishing Center of Kutaisi after G. Tabidze.
• Shamelashvili, R. (1958). Parenthetical Words and Expressions in Georgian and The Methodology of Teaching. Tbilisi.
• Tkitishvili, N. (1981). For One of the Stylistic Functions of Parenthetical Modifier. The Problems of Georgian Word Culture, 4 (pp.237-262). Tbilisi: Metsniereba.
• Tkitishvili, N. (1983). N.Tkitishvili, Some Problems Related to the Key Stylistic Functions and Orthography of Appendix. The Problems of Georgian Word Culture, 5 (pp.113-134). Tbilisi: Metsniereba.