BİR İMPARATORLUK REFLEKSİ OLARAK, 19. YÜZYILDA EĞİTSEL ETKİLEŞİM VE SONUÇLARI

Yıl 2013, Cilt: 14 Sayı: 3, 75 - 94, 01.08.2013

Hüseyin Şimşek

Öz

Bu araştırma, 19. Yüzyılda Osmanlı döneminde eğitsel etkileşim ve sonuçlarına ilişkin somut örnekler sunmak amacıyla yapılmıştır. Dönemin özgün kaynakları ve döneme ilişkin ikincil kaynakların kullanımıyla gerçekleştirilen araştırma sonuçları eğitsel etkileşiminin tarih boyunca devam ettiğini ortaya koymuştur. Araştırma sonuçları, Tarih boyunca benimsedikleri çeşitli dini inanışlar, içinde yaşadıkları geniş coğrafya ve kültürel çevre nedeniyle, Türklerin eğitimine dışarıdan bazı unsurların girmesine yol açtığını göstermiştir. Türklerin, fethettikleri ülkelerde hâkimiyet kurarken, mevcut kültür konusundaki anlayış ve hoşgörüsü bunda etkili olmuştur. Türklerin tarihsel yolculuğu, başlıca üç büyük medeniyet kavşağıyla kesişmiştir. Bu uygarlıklar, İslamiyet’i kabul etmeden önce Uzak Doğu Çin ve Hint Uygarlığı, İslamiyet’i kabullerinden sonra Ortadoğu Arap, Fars ve İslam Uygarlığı ve son olarak da 19. yüzyılda yakın ilişki kurdukları Batı Avrupa Uygarlığıdır. Bu üç büyük uygarlık belirli dönemlerde Türklerin eğitim konusundaki düşüncelerinin ve uygulamalarının değişmesinde etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl, eğitsel etkileşim, yenileşme Osmanlı dönemi

Educational Interaction in the 19. Cenntury as an Emperorship Reflex

Öz

This research has been conducted with the aim of providing concrete examples related to educational interaction and its’ conclusions in 19. Century during the Ottoman Period. The original sources of the period and the results of the search using the secondary sources related to the period have revealed that educational interaction has continued throughout the history. Research results has indicated that some of the elements from the outside had diffused the Turkish education because of the adopted various religious beliefs, wide geography and cultural environment in which they had lived throughout the history. While the Turks were dominating over the conquered countries, their understanding and tolerance on the current culture had been influential. Historical journey of the Turks had intersected on three major great civilizations. These civilizations are the Far East China and India Civilization before accepting Islam; the Middle East Arabian, Persian and Islam Civilization after the acceptance of Islam; and finally Western Europe Civilization with which they established a close relationship in the 19th century. These three great civilizations had been effective in changing the Turks’ ideas on education and practices in certain periods

Anahtar Kelimeler

19. Century, educational interaction, modernization, Ottoman period

Kaynakça

• Ahenk, nr. 4049, 7 Teşrin-i sani/Kasım 1909.
• Ahenk, nr. 752, 2 Şubat 1899.
• Ahenk, nr.1342, 13 Kanunisani/Ocak 1901.
• Ahenk, nr.1349, 19 Kanun-i Sani/Ocak 1901.
• Ahenk, nr.5329, 20 Kanunisani/Ocak 1914.
• Ahenk, nr.926, 1 Eylül 1899.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, (Başlangıçtan 2001’e), İstanbul, 2001.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, (Başlangıçtan 2007’ye), İstanbul, 2007.
• Akyüz, Y. (1999). Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer’in Yetişmesi ve Meslek Hayatı” Milli Eğitim. 143: ?
• Akyüz, Y. (2000). Eğitimde Çağdaşlaşmaya Katkısı Açısından Selim Sabit Efendi ve Öğretmenlere Kılavuz Başlıklı Eseri. Uluslararası Vize Tarih ve Kültür Sempozyumu. Vize: Beta Basım A.Ş.
• Anastassıadou, Meropı, Selanik (1830-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2001.
• Andreas M. Kazamias, Education and the Quest Modernity in Turkey, London, 1966.
• Arus Yumul ve Rıfat N Balı, “Ermeni ve Yahudi Cemaatlerinde Siyasal Düşünceler”, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• Arus Yumul ve Rıfat N Balı, “Ermeni ve Yahudi Cemaatlerinde Siyasal Düşünceler”, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İletişim yayınları İstanbul, 2001.
• Ay, Mehtap, Paris Mekteb-i Osmanisi’nin Kuruluş, Amaç ve İşlevi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.
• Benbanaste, Nesim, Örneklerle Türk Musevi Basınının Tarihçesi, İstanbul, 1988.
• Berker, Aziz, Türkiyede İlk Öğretim, M.E.B., Ankara, 1945.
• Berkes, Niyazi, The Development of Secularism in Turkey, Montreal: McGill University Press, 1964.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1978.
• Çocuk Bahçesi, Sayılar: 3, 5, 9, 23, 26, 27, 28, 29, 30, 31.
• Çocuklara Mahsus Gazete, 6 Ramazan 1314, Sayı 46, s.7.
• Çocuklara Rehber, Sayılar: 13, 15, 16, 25, 47, 49.
• Doğan, İsmail, Akıllı Küçük, İstanbul, 2000, ss. 228-230.
• Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, C3-4, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
• Ergin, Osman, İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısıyla Türkiye Maarif Tarihi, Cilt 1–2, Eser Matbaası, İstanbul, 1977, s. 541–542.
• Etfal Dergisi (1875), Sayı 10.
• Gara, Eleni, “The Grek Newspapers of İzmir and the Eastern Crissis of 1875-1878”, Son Yüzyıllarda İzmir ve Batı Anadolu, İzmir, 1994, s.115-122; Huyugüzel, a.g.e., (2000), ss. 163-164.
• Genç, M. Ali, Türk Resminin Batılılaşma Sürecinde D Grubu Ressamlarının Rolü, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2006. Bozkurt, Güvenç, History (http://www.yok.gov.tr/webeng/histedu/histtredu.html) of Turkish Education, s.22
• Haydaroğlu, İ. Polat, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Ankara, 1990, s.186.
• Heper, Metin, “19.yüzyıl Osmanlı Bürokrasisi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.I, İstanbul, 1989, s. 247-248.
• Hizmet, nr.406, 6 Aralık 1890.
• http://izmiraum.ege.edu.tr/tarihce.html
• Huyugüzel, Ö. Faruk, “İzmir’de İlk Tiyatro Faaliyetleri ve Sultan II. Abdulhamit Devrinde Tiyatro Hayatı”, Mehmet Kaplan İçin, Ankara, 1988, ss.115-130.
• Huyugüzel, Ö. Faruk, İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Kültür Bakanlığı, Ankara, 2000.
• İyice, Semavi, Atatürk’ün Doğduğu Yıllarda Selanik, Doğumunun Yüzüncü Yılına Armağan (Ayrı Basım), İstanbul, 1981, s. 466; J. Hitz, Beschreibung der Europaischen Turkei, nebst einer allgemeinen Ubersicht des ganzen Turkıschen Reichs, München, 1828.
• Journal de Selanique, 01 Şubat 1906.
• Journal de Selanique, 13 Temmuz 1903.
• Kansu, N. Atuf, Türkiye Maarif Tarihi, Milliyet Matbaası, İstanbul, 1930.
• Karabulut, M, Batılılaşma Açısından Tanzimat Dönemi Türk Romanı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ, 2008.
• Koçer, Hasan, Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul, 1970.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, Ankara, 1984.
• Maarif-i Umumiye Nizamnamesi 1287 (1869).
• Münif, “Ehemmiyet-i Terbiye-i Sıbyan”, Mecmua-i Fünun, İstanbul, Sayı 5, ss.176-185.
• Ortaylı, İlber, “Maarifin 150 Yılındaki Serencamı”, Yeni Türkiye, Eğitim Özel Sayısı, 1996, Sayı 7, s.465.
• Özbek, Nimet, Türkiye’deki Yabancı Öğrenim ve Öğretim Özgürlüğü, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayını, Ankara, 2000.
• Özcengiz, Zuhal, Kuruluş Döneminde Türk Operası (19. Yüzyıl Ortasından 1950'ye Kadar), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2006.
• Özkan, S. H. (2010). Osmanlı Devletinde Yabancı Dil Eğitimi, Turkish Studies, 5/3.
• Parlak, T. (1986). Yeni Asrın Selanik Yılları. İzmir.
• Sandalcı, M. (2005). Feyz-i Sıbyan'dan Işık'a Feyziye Mektepleri Tarihi. İstanbul: Feyziye Mekteplei Vakfı..
• Selanik Vilayet Salnamesi, 1307 (1891).
• Soysal, İ. (1983). 1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı. Belleten. XLVI, 20-38.
• Şimşek, H. (2002). Tanzimat ve Mutlakıyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim Açısından İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Şişman, A. (1989). Mekteb-i Osmânî. Journal of Ottoman Studies/Osmanlı Araştırmaları, IV, 83-160.
• Takvim-i Vekayi, 23 Muharrem 1287 (25 Nisan 1870) Sayı 1216.
• Tasvir-i Efkar, 22 Temmuz 1281, sayı 218, s. 1-3
• Terakki Gazetesi, 12 Haziran 1869, Sayı 167, s. 1
• Tercüman-i Hakikat Dergisi, Sayı 2, s. 1
• Tutsak, S. (2002). İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850–1950). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Unat, F. R. (1964). Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Ülke Eğitiminde 90. Yıl (1885-1975). İstanbul: Feyziye Mektepleri Vakfı.
• Veinstein, G. (1999). Selanik (1850- 1918). İstanbul: İletişim Yayınları.