DÜNDEN-BUGÜNE TÜRKLER’DE KIZ VE KELİN KOVUU OYUNU

Yıl 2005, Cilt: 6 Sayı: 1, 49 - 57, 01.01.2005

Mehmet Türkmen Osman İmamoğlu Leyla Türkmen

Öz

Kuzey ve Orta Asya Türk halkları arasında engin ve yaygın bir geçmişe sahip “Kız Kovuu” ve “Keli, Kovuu” oyunu, özellikle yerli ve yabancı kaynaklar tarafından benzeri ve başka oyunlarla genellikle karıştırılmaktadır. Bu sporun tarihine ve günümüzdeki oynanış tarzına bakılarak; terminolojik, ekonomik / sosyal ve kültürel boyutları incelenerek spor literatürüne doğru yansıtmak amaçlanmıştır. Gerek oynanış gözlemlerinden gerekse tarihi ve teorik bilgilerle elde edilen veriler, tarihi ve kısmen de sosyolojik model çerçevesinde sistematize edilerek rapor edilmiştir. Üzerinde evrensel kültürün az etkili bulunduğu görülmüş, tamamıyla Türklerin ananevi kültür öğeleriyle ritüel, sosyal, askeri ve ekonomik sujelerle donatıldığı tarihi bakiyelerle birlikte gözlenmiştir. Büyük Asya’nın tüm Türk halkları tarafından popüler olarak oynanan bu spor tarihi bazı fonksiyonlarını yitirse de, gerek mitolojide gerekse sosyal hayatta Türk kadınının üstün rolünü yansıtmıştır. Bazı yabancı yazarlar tarafından ağır eleştiriler alsa da, Türk Sporunun köklü geleneğinin bi parçası olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Binicilik Tarihi, Geleneksel Türk Sporları

FROM PAST TO PRESENT DAY KIZ AND KELIN KOVUU GAME OF THE TURKS

Öz

The “Kız Kovuu” and “Kelin Kovuu” game, which has a vast and widespread history among the Turkish people of North and Middle Asia, has been compared to similar and different games by national and foreign resources. Considering the history of this game and the way it is played today, in this study we aim to reflect this game in the sport literature in the most correct way we can by investigating the game’s terminology and economic, social and cultural dimensions. The observations of the style of play and the data that has been obtained from historical and theoretical information were reported systematically within the framework of a historical and partly sociological model. The international cultural on the game is rarely seen even today. Observed with the ancient remains, it has been noted that the game is entirely equipped with the Turk’s traditional cultural elements ritual, social, military and economic subjects

Anahtar Kelimeler

History of Horse-back Riding, Traditional Turkish Sports

Kaynakça

• 1.Abramzon, S.M, 1990, Tvorçestvo Kirgizskogo Naroda, Sov. Etnoğrafiya,T (C.) .3, Moskova, S.43-45.
• 3.Alçie (Arhiv Leningrat Çasti İe An Sssr ) F.K1,Op.2, No:1140-1144.
• 5.Anarkulov, H.; 1991, Kırgızistan El Oyunları, Bişkek, S.5,7,181-185.
• 6.Arginbayev, H.; 1975, KulturnoEkonomiceskiye Troditsii Noradov Srdney Azii İ Kazakhstana, Moskova, S.201,208,236.
• 7.Balganbayev, M.; 1985, Kazaktın Ulttık Sport Törleri, Kaynar, S.123-124.
• 8.Bektenov, Z. - Musin, Y.; 1978, Kırgızdın Eldik Oyundarı, Furunze, S.105-106.
• 9.Bektenov, Z.; Manas Destanının Kara Söz İle Yazılmış Kısmı, Kırgızistan İlimler Akademisinin Elyazması Bölümünden Alınmıştır. 46. Fasikül, 3. Bölüm.
• 10.Bobylıov, İ.; 1989, Equesrian Games, Taşkent. “Mıhnat”, S.31-32. 11.Borhizov, B.; 1989, Konniye İgri Noradov Rossii, “Mıhnat”,, S.94-95.
• 12.Cusupov, K.; 1991, Kırgızdar, Kırgızdın Basması, Bişkek, S.3,22,185.
• 13.Davidov, D.; 1989, Konniye İgri Noradov Zakavkazya, Taşkent, “Mıhnat”, S.55.
• 14.Ergin, M.; 1988, Dede Korkut Kitabı, 8. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, S.63-64.
• 15.Gedin,S.; 1911, Puteşestviye... V 1893- 1897 Gg.V Pamir, Tibet İ Vostoçnıy Turkestan, Spb., S.362-368.
• 17.Gradekov, N.İ; 1899, Kirgızı İ Karakirgizi Sırdanyinskoy Oblasti, C (+) 1, Yuridiçeskiy Bıt, Taşkent, S.23,36,47,112.
• 19.Güngör, H., 1995,“Önasya Kültüründe Yeniden Doğuş Ve Türkler De Nevruz”, Yayına Hazırlayan Sadık Tural, Nevruz, A.K.D.T.Y.K., Akym., S. 100, Kongre Ve Sempozyum Bildirileri Dizisi, S. 5, Ankara, S.36.
• 20.Karmıyşeva, Ç.H.; 1986, Drevnyoya Mitologiya Ver İ Kultur Noradov Sredney Azii, Etnoğrafiçeskiye Dökümant: Moskova, S.113,129,235- 239.
• 24.Kunter, H.B.; 1938, Eski Türk Sporları Üzerine Araştırmalar, Cum. Mat., İstanbul, S.33.
• 26.Musin, Y.- Anarkulov, Z. - Efimoviç, F. - Bayman, F. - Sadıkov, A., 1976, Kırgıziskiye Natsionalniye Vidi Sporta ( Pravila Sorevnovaniy, Zportivna Ya Klassifivatsiya), Mektep Basması, Furunze, S.38-39.
• 28.Öğel, B.; 1988 Türk Kültür Tarihi ; T.T.K.Yay., 3. Baskı, Ankara, S.207- 222 .
• 29.Ömürzakov, D.- Musin, Y.; 1973, Kırgızki Noradnie İgri, Frunze, S.22- 24.
• 30.Radlov,W.; 1895-1899, Die Altturkischen Inschriffen Der Mongolei. Spb., S.12-21.
• 31.Rojdestvenskıy, P.A., 1928, Kırgıziskiye Natsionalnıy Sport İ İgri, Frunze, 2,28.
• 32.Sağalayev, A.M.-Oktabarskaya,İ.V.; 1990, Troditsiyonnoye Mirovozreniye Tyurkov Yuznoy Sibiri, Znak İ Ritval Novosibirdk; Nauka ( Sibirya Bölümü ), S.5,74,86- 89.
• 33.Saralayev, M.- Bukuyev, M.- Mambetkaliyev,S.; 1995, Manas'tan Kalgan Oyundar, Bişkek, S.3,10,76.
• 34.Saralayev,M.; 1993, Kırgız Uluttuk Sportunun Tülbörü Boyonca Birdiktüü Respublikalık Klassifikatsiyasi Cana Meldeşterdin Ereceleri, Kırgızistan- Oş, S.36-37.
• 35.Sicin, L.; 1988, “Uygurlarning ÖrpAditi”, Şincen Yaşları, S.11, S.3.
• 36.Sımakov, N.G.; 1984, Obşestvenniye Funktsii Kirgizskih Noradnıh Razvlecniy V Kontse Xıx Naçale Xx. V, Nauka, Leningrad, S.3,8,96-100.
• 37.Sokolov, R.L.; 1981, Fiziçeskaya Kultura İ Sport V Kırgizi ( 1917- 1963), Leningrad- Moskova, S.73- 74.
• 40.Tarih Ve Etnografa Açısından Nevruz, 1993, ( Rusçadan Türkçeye Çev. Y.Pekcan-S.Öztürk), Boğaziçi İlmi Araştırmalar Serisi: 13,Ankara, S.8- 24.
• 41.Toktorbayev, S.; 1991, Öspürümdör Oyundarı, Kırgız Cobet Baskısı, Bişkek, S.80-82.
• 42.Türkmenistan İlimler Akademisi El Yazmaları Bölümü, Dosya No: 1268, (Trs)
• 43.Türkmen, M.; 1996, Türklerde Geleneksel Atlı Sporların Yapılışı, Kaynağı Ve Bilinmeyen Yeni Boyutları, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, S.85-87,140-147.
• 44.Umminger,W.; 1992, Die Chronik Des Sports, Chronik Verlag, 2., Erganzte Und Aktualisierte Auflage, S.5,82.
• 45.Valihanov,Ç.; 1958, Sobır Soç, (Külliyat), Alma-Atı, S.770-778.
• 46.Voronina, V.L; 1985, Priem Stroitelstva Do Arabskogo Perioda V Sredney Azii, Kratkie Soob.O Doklodah İ Polevih Ossledovenigah İns. Materialnoy Kulturi, Xxvııı. Ufa, S.5,28-32.
• 47. Zenkovskiy, S.A.; 1967, Pan Turkism And İslam İn Russia, Harward, S.233-236.