Okul Yöneticilerinin Paternalist Liderlik Davranışları ve Okul Etkililiği Üzerine Korelasyonel Bir Çalışma

Yıl 2021, Cilt: 29 Sayı: 5, 897 - 906, 31.12.2021

Ayben Delice Akif Köse

https://doi.org/10.24106/kefdergi.775822

Öz

Bu araştırmada okul yöneticilerinin paternalist liderlik özellikleri ile okulların etkililiği arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Nicel yöntemde ve ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilen araştırmanın evrenini 2019-2020 eğitim öğretim yılında Kahramanmaraş ili merkez ilçelerinde (Onikişubat, Dulkadiroğlu) bulunan kamu anaokulu, ilkokulu, ortaokulu ve liselerinde görev yapan öğretmenler; örneklemini ise bu evren içerisinden küme örnekleme yöntemiyle seçilen okullarda görevli ve seçkisiz yöntemle belirlenen 370 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma verilerinin toplanması amacıyla “Paternalist Liderlik Ölçeği”, “Etkili Okul Ölçeği” ve “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Araştırma sonucunda okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları ile okul etkililiği arasında pozitif yönlü orta düzeyde; paternalist liderliğin alt boyutları olan “aile havası” ve “hayırseverlik” alt boyutları ile okul etkililiği arasında pozitif yönlü yüksek düzeyde, “otoriterlik” alt boyutu ile okul etkililiği arasında pozitif yönlü orta düzeyde; “müdahalecilik” ve “yetersiz görme” alt boyutları ile okul etkililiği arasında ise negatif yönlü düşük düzeyde anlamlı ilişkilerin olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca paternalist liderliğin sadece “aile havası”, “hayırseverlik” ve “otoriterlik” alt boyutlarının okulların etkililiği üzerinde anlamlı birer yordayıcı oldukları belirlenmiştir. Araştırma sonunda sonuçlara dayalı olarak uygulayıcılara ve araştırmacılara yönelik öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okul Müdürü, Paternalist Liderlik, Etkili Okul

A Correlational Study on the School Administrators’ Paternalistic Leadership Characteristics and School Effectiveness

Öz

Purpose: This study aims to examine the relationship between school administrators’ paternalistic leadership characteristics and schools effectiveness.
Design/Methodology/Approach: Having a quantitative research design, this research used a relational survey model. The population of the study consisted of the teachers working at public kindergarten, primary, secondary and high schools located within the central districts of Kahramanmaraş province (Onikişubat, Dulkadiroğlu) during the 2019-2020 academic year. The sample held a total of 370 teachers who were selected by random sampling method. The study employed three data collection tools: "Paternalistic Leadership Scale", "School Effectiveness Scale" and "Personal Information Form" developed by the researcher.
Findings: The research findings revealed a positive and medium level relationship between the school administrators’ paternalistic leadership behaviors and the effectiveness of the schools; moreover, there was a positive and high level relation between the sub-dimensions of “family atmosphere”, “benevolence” “and the effectiveness of the schools; a positive and medium level relation between “authoritarianism” sub-scale and the effectiveness of the schools; whereas, a negative and low level relationship was determined between “interventionism”, “finding inadequacy” and school effectiveness. Besides, only the “family atmosphere”, “benevolence” and “authoritarianism” sub-dimensions of the paternalistic leadership were identified to be significant predictors of the effectiveness of schools.
Highlights: The research findings revealed a positive and medium level relationship between the school administrators’ paternalistic leadership behaviors and the effectiveness of the schools. The variables of family atmosphere, benevolence and authoritarianism together explained approximately 63% of the total variance related to school effectiveness.

Anahtar Kelimeler

School Administrator, Paternalistic Leadership, Effective School

Kaynakça

• Abdurrezzak, S., (2015). Etkili Okul ve Okul Liderliğine İlişkin Öğretmen Algılarının İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Abdurrezzak, S., & Uğurlu, C. T., (2019). Etkili okul ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 69-82.
• Ada, S., & Baysal, Z. N., (2010). Türk eğitim sistemi ve etkili okul yönetimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Anwar, H., (2013). Impact of paternalistic leadership on employees’ out come – A study on the banking sector of Pakistan. IOSR Journal of Business and Management, 7(6), 109-115.
• Apaydın, E., (2017). Paternalist Liderliğin Değişime Direnç Üzerine Etkileri: Örgütsel Güvenin Aracılık Rolü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aslan, E., (2015). Paternalist Liderliğin Çalışan Performansına Etkisinde İş Ahlâkının Rolü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Atçıoğlu, E., (2018). Okulların Etkililik Düzeyleri ile Çalışanların İşe Angaje Olma Düzeyleri Arasındaki İlişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Aycan, Z., (2006). Paternalism: Towards Conceptual Refinementand Operationalization. K.S. Yang, K.K. Hwang, and U. Kim (Ed.) Indigenous and cultural psychology: understanding people in context; (s.445-466), New York: Springer.
• Ayık, A. (2007). İlköğretim Okulunda Oluşturulan Okul Kültürü ile Okulların Etkililiği Arasındaki İlişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Balcı, A., (1993). Etkili okul: Türkiye ‘deki ilköğretim okullarının etkililiği araştırması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara.
• Balcı, A. (2014). Etkili okul, okul geliştirme kuram, uygulama ve araştırma. Ankara: Pegem Akademi.
• Baştepe, İ. (2002). Normal ve Taşımalı Eğitim Yapan Resmi İlköğretim Okul Yönetici, Öğretmen ve Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okul (Örgütsel) Etkililik Algıları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Baştepe, İ., (2009). Etkili okulun eğitim-öğretim süreci ve ortamı boyutlarının nitelikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(29), 76-83.
• Bursalıoğlu, Z., (2015). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, N. (2018). Okul yönetiminde rol oynayan öğeler, N. Can (Ed.) Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi içinde (s.179-205), Ankara: Pegem Akademi.
• Cerit, Y., Özdemir, T., & Akgün, N., (2011). Sınıf öğretmenlerinin okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları sergilemelerini istemeye yönelik görüşlerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 87-99.
• Çıraklar, N. H., Uçar, Z.., & Sezgin, O. B., (2016). Paternalist liderliğin örgütsel özdeşleşme üzerine etkisi: lidere güvenin aracılık rolü. Research Journal of Business and Management, 3(1), 2148-6689.
• Dağlı, A., & Ağalday, B., (2018). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışlarının incelenmesi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(66), 518-534.
• Dinçsoy, B. Ş., (2011). Ortaöğretim Okullarının Etkili Okul Olmasında Okul Müdürlerinin Kültürel Liderlik Rolleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Farh, J. L., & Cheng, B. S., (2000). A culturalanalysis of paternalistic leadership in chinese organizations. ın management andorganizations in the chinese context palgrave macmillan. London. ss.84-127.
• ,Fettahlıoğlu, Ö. O., Akdoğan, Z., & Özey, E., (2018). Paternalist liderlik tarzının örgütsel özdeşleşme üzerindeki etkisi. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 4(9), 36-51.
• Güçlü, N., & Koşar, S., (2019). Eğitim yönetiminde liderlik, Ankara: Pegem Akademi.
• Günal, Y., (2014). Etkili Okul Değişkenlerinin Öğrenci Başarısı ile İlişkisi ve Okul Hesap Verebilirliği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Güngör, A. A., (2018). Etkili Okul Özelliklerinin Dönüşümsel Liderlik ve Öğretmen Bağlılığıyla İlişkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gürcan, N., (2018). Türk Kültüründe Paternalist Liderlik Davranışlarının İzleyenlerin Duygusal Bağlılıkları Üzerindeki Etkisi: Y Kuşağına Yönelik Bir Araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gürer, A., (2019). 21. Yüzyılda liderlik yaklaşımlar. İstanbul: Hiperlink Yayınları. Helvacıoğlu, M.A. & Aydoğan, İ., (2011). Etkili okul ve etkili okul müdürüne ilişkin öğretmen görüşleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 41-60.
• Karasar, N., (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları. Kazancıoğlu, M. M., (2008). Özel Okullarda Üst Düzey Yöneticilerin Liderlik Tarzları ve Okul Etkililiği Üzerine Bir Çalışma: İstanbul örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kılıç, E., (2019). Okul Yöneticilerinin Paternalist Liderlik Düzeyleri ile Öğretmenlerin Örgütsel Destek Algıları Arasındaki İlişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Korkmaz, F., Gökdeniz. İ. & Zorlu, K., (2018). Paternalist liderlik davranışının örgütsel özdeşleşme üzerindeki etkisinde çalışanların işe tutkunluk düzeylerinin aracılık rolü. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(3), 950-973.
• Sağır, M., ve Göksoy, S., (2016). Eğitimde denetim ve değerlendirme. Ankara: Pegem Akademi.
• Saylık, A., (2017). Okul Müdürlerinin Paternalistik (Babacan) Liderlik Davranışları ile Hofstede’nin Kültür Boyutları Arasındaki İlişki. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Saylık, A. & Aydın, İ., (2019). Okul müdürlerinin paternalist liderlik davranışları ölçeğinin geliştirilmesi; geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 13(1), 273-300.
• Sevinç, S., B., (2019). Paternalist Liderlik ve Tükenmişlik Arasındaki İlişki: Yıldırmanın Aracılık Etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Şenel, T. & Buluç, B. (2016). İlkokullarda okul iklimi ile okul etkililiği arasındaki ilişki. TÜBAV Bilim Dergisi, 9(4), 1-12.
• Şişman, M., (1996). Etkili okul yönetimi (Yayınlanmamış Araştırma Raporu). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tahaoğlu, F. & Gedikoğlu, T., (2009). İlköğretim Okul Müdürlerinin Liderlik Rolleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 15(58), ss.274-298.
• TDK, (2019a). https://sozluk.gov.tr/?kelime=lider%20bazl%C4%B1 adresinden 19 Aralık 2019 tarihinde elde edildi.
• TDK, (2019b). https://sozluk.gov.tr/?kelime= adresinden 21 Aralık 2019 tarihinde elde edildi.
• Tuncel, H., (2013). Etkili Okul Oluşturmada Okul Müdürünün Dönüşümcü Liderlik Rolü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Türesin, H., (2012). Örgüt Çalışanlarının Paternalist Liderlik Algıları, Öğrenilmiş Güçlülük Düzeyleri, İş Tatmin Düzeyleri ve İşten Ayrılma Niyetleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Yılmaz, E., (2010). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Öğretimsel Liderlik Rolleri ile Etkili Okul Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.