Özel Yetenek Tanısı Almış ve Normal Gelişim Gösteren Lise Öğrencilerinin Akran İlişkilerinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 30 Sayı: 1, 236 - 250, 28.02.2022

Yunus Emre Aydın , Ramazan Çok , Güney Dengiz , Erhan Tunç

https://doi.org/10.24106/kefdergi.685221

Öz

Özel yetenekli bireylerin toplumların ilerlemesinde önemli bir rolü vardır. Bu bireylerin daha iyi tanınabilmesi, farklılıklarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesi faydalı olacaktır. Bu nedenle bu araştırmada, özel yetenekli tanısı almış ve almamış (normal gelişim gösteren) lise öğrencilerinin akran ilişkileri incelenmiştir. Araştırma tarama modelinde yürütülmüştür. Çalışma grubu, Gaziantep ilindeki Şahinbey Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM)’ne kayıtlı 60 özel yetenekli öğrenci ile bu öğrencilerin ortaöğretimine devam ettiği sınıflarda bulunan özel yetenekli tanısı almamış 96 öğrenci olmak üzere toplam 156 öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama araçları olarak “Kişisel Bilgi Formu” ve Atik, Çok, Çoban ve Doğan (2014), tarafından geliştirilen “Akran İlişkileri Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma sonucuna göre, akran ilişkileri açısından özel yetenekli tanısı almış ve almamış lise öğrencileri arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Özel yetenek tanısı almış ve almamış “erkek” lise öğrencilerinin akran ilişkileri alt boyutlar açısından incelendiğinde ise “birliktelik” , “koruma” , “yakınlık” alt boyutları arasında “özel yetenek tanısı almış erkeklerin” lehine anlamlı bir farklılaşma olduğu görülmektedir. Özel yetenek tanısı almış ve almamış “kız” öğrencilerin akran ilişkileri puan ortalamaları arasında anlamlı farklılaşma görülmemektedir. Özel yetenek tanısı alıp almamanın 16-18 yaş grubundaki öğrencilerde 13-15 yaş grubuna göre akran ilişkileri alt boyutlarında daha fazla ayrışma oluşturduğu belirlenmiştir. Bulgular ilgili literatür ışığında tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

özel yetenek, üstün yetenek, lise öğrencileri, akran ilişkileri, ergen

Investigation of Peer Relationships of Gifted and Non-Gifted High School Students

Öz

Gifted individuals has an important role in the progress of societies, it would be beneficial to better identify these individuals and understand their needs and differences. For that reason, the peer relationships of gifted and non-gifted high school students were examined in this study. The study was carried out as survey model. The study group consisted of 156 students in total, including 60 students registered to Şahinbey Science and Art Center (BILSEM) in Gaziantep, and 96 students who were not identified as gifted. All were students in the same classes as those with talented, where secondary education was received. In the study, the “Personal Information Form” and “Peer Relationship Scale” that was developed by Atik, Çok, Çoban and Doğan (2014) were used as data collection tools. According to the results of the research, no significant difference was observed in terms of peer relationships between high school students, who were and were not identified as gifted. When peer relationships of male high school students who were and non-gifted are examined in terms of sub-dimensions, it is seen that there is a significant difference between the sub-dimensions of “companionship”, “protection” ”and “closeness” in favor of “gifted male students”. There is no significant difference in peer relationship mean scores of non-gifted female students. It can be said that there is greater differentiation in peer relationship sub-dimensions in terms of being identified as gifted in the students of 16-18 age group, compared to the 13-15 age group. The findings were discussed in the light of the relevant literature.

Anahtar Kelimeler

Talented, giftedness, high school students, peer relationships, adolescent

Kaynakça

• Atik, Z. E., Çoban, A. E., Çok, F., Doğan, T. ve Karaman, N. G. (2014). Akran ilişkileri ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14, 433–446. Doi: http://dx.doi.org/10.12738/estp.2014.2.1778
• Austin, A.B.,&Draper, D.C. (1981). Peer relationships of the academically gifted:Areview. GiftedChild Quarterly, 25, 129-133.
• Ayğar, B., B, Gündoğdu, M. (2017). The relationship between gifted and ungiftedstudents’self- perception sand their parents’ parentin gstyles: A Structural Equation Model. European Journal of Education Studies.3 (3), 334-350. doi:10.5281/zenodo.292953
• Bain, S. K.,& Bell, S. M. (2004). Social self-concept, social attributions, and peer relationships in fourth, fifth, and sixth graders who are gifted compared to high achievers. Gifted Child Quarterly, 48(3),167-178.
• Baker, J. A.,Bridger, R., &Evans, K. (1998). Models of under achievement among gifted preadolescents: The role of personal, family, and school factors. Gifted Child Quarterly, 42(1),5-15.
• Blos, P. (1989). The place of the adolescent process in the analysis of the adult, The Psychoanalytic Study of the Child,44(1),3-18. Doi:10.1080/00797308.1989.11822636
• Bishop, J. H., Bishop, M., Bishop, M., Gelbwasser, L., Green, S., Peterson, E., ... & Zuckerman, A. (2004). Why we harass nerds and freaks: A formal theory of student culture and norms. Journal of School Health, 74(7), 235-251.
• Bronfenbrenner, U. (1979). TheEcology of Human Development. Experiment bythe Nature and Design. Hardward UniversityPress, Cambridge Massachusetts London England, (Printed in the Unites States of America).
• Buescher, T. M. (1985). A frame work for understanding the social and emotional development of gifted and talented adolescents. Journal of Roeper Review, 8 (1), 10-15, Doi:10.1080/02783198509552919
• Bukowski, W.M.,Hoza, B. &Boivin, M. (1994). Measuring friendship quality during pre and early adolescence: The development and psychometric properties of the Friendship Qualities Scale. Journal of Social and Personal Relationships, 11, 471-84. Doi: 10.1177/0265407594113011
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı (Genişletilmiş 18. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Chan, D. W. (2003). Dimensions of emotional intelligence and their relationships with social coping among gifted adolescents in Hong Kong. Journal of Youthand Adolescence, 32(6),409 418.
• Ciğerci, Z. C. (2006). Üstün yetenekli olan ve olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkalarının algılaması ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Clark, B. (2007). Growing Up Gifted. (7th edt.), New Jersey: Pearson Education, Inc.
• Cross, R., J. (2015). Gifted Childreen and Peer Relationships. School of Education Book Chapters. 20. https://scholarworks.wm.edu/educationbookchapters/20/ adresinden çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Cüceloğle, D. (1991). İnsan ve Davranışı, Psikolojinin Temel Kavramları (2.Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi
• Cüceloğlu, D. (2012). İnsan ve Davranışı. (25 Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çağlar, D. (2004). Üstün Yetenekli Çocukların Özellikleri. I. Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Seçilmiş Makaleler Kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Dauber, S. L.,&Benbow, C. P. (1990). Aspects of personality and peerrelations of extremely talented adolescents. National association for gifted children,Gifted Child Quarterly, 34 (1), 10-14. Doi:https://doi.org/10.1177/001698629003400103
• Delagrave, M. (2016). Ergen Kullanma Klavuzu. (E.Özdoğan,çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erkuş, A. (2013). Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. (4.b.s.),Seçkin Yayıncılık: Ankara.
• Feist, J. (1994). Theories of Personality (3. Edition). Orlando, FL, US: Harcourt Brace College Publishers.
• Feldhusen, J. F.,ve Dai, D. Y. (1997). Gifted students' attitudes and perceptions of the gifted label, special programs, and peer relations. Journal of Secondary Gifted Education, 9(1),15-20.
• Feldman, D.H. ve Goldsmith, L.T. (1986). Nature's Gambit: Child Prodigies and the Development of Human Potential. New York : Basic Books.
• Ferguson,L.R.,& Maccoby, E.E. (1966). Interpersonal correlates of different abilities. Society for Research in Child Development, 37, 549-571.doi: 10.2307/1126678
• Field, T., Harding, J., Yando, R., Gonzalez, K., Lasko, D., Bendell, D., ve Marks, C. (1998).Feelings and attitudes of gifted students. Adolescence, 33(130), 331-342.
• Field, T., Diego, M., & Sanders, C. (2002). Adolescents' parent and peer relationships. Adolescence, 37(145), 121.
• Galagher, J., J veCrowder, T. (1957). The adjustment of Gifted Children in the Regular Classroom. Journal of Exceptional Children 306-319. http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/001440295702300705?journalCode=ecxc adresinden erişildi.
• Geldard, K.,ve Geldard, D. (2013). Counselling Children: A Practical Introduction (4thed.).Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Gençtan, E. (2012). Psikanaliz ve Sonrası. Metis Yayıncılık: İstanbul.
• Goleman, D. (2016). Sosyal Zekâ, İnsan İlişkilerinin Yeni Bilimi. (O, Deniztekin, çev.),(6. Baskı). Varlık Yayınları: İstanbul.
• Gökler, B. (2014). Çocuk İstismarı ve İhmaline Yaklaşım “Temel Bilgiler”.Editör: Orhan Derman. Çocuk İstismarını Önleme Derneği. Akademisyen Kitabevi: Ankara.
• Gross, M.U.M. (2002). Musings: gifted children and the gift of friendship. Open Space Communications, Understanding Our Gifted, 14(3), 27-29.
• Gülay, H. (2009). Okul öncesi dönemde akran ilişkileri, peer relationships in preschool years. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, (22),82-93.
• Janos, P. M., Fung, H. C., and Robinson, N. M. (1985). Self-concept, self-esteem, and peer relations among gifted children who feel "different". Gifted Child Quarterly,29(2),78-82.
• İnanç, B. Y., Bilgin, M., Atıcı, M.K. (2011).Gelişim Psikolojisi. (6.bs.) Pegem Akademi. Ankara.
• Kağıtçıbaşı, Ç ve Üskül, A (2006). Yeni İnsan Ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. Evrim Yayınevi: İstanbul.
• Kanlı, E. (2011). Üstün zekâlı ve normal lise öğrencilerin mükemmeliyetçilik, depresyon ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişkilerinin incelenmesi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi.2011, (33), 103-121.
• Kelly, K.R.,ve Jordan L., K. (1990). Effects of academic achievement and gender on academic and social self-concept: a replication study. Journal Of Counseling & Development, 69,69-73.
• Kerr, B.,Colangelo, N., &Gaeth, J. (1988).Gifted adolescents' attitudes toward their giftedness. Gifted Child Quarterly, 32(2),245-247.
• Kılıç, M. (2013). Gerçek Yaşam Tadında: Gelişim Dönemleri 2 Erinlik-Ergenlik (1.baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Kılıç, M. (2016). Gerçek Yaşam Tadında: Gelişim Dönemleri 1 Çocukluk-Okul (2.baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Kiefer, S. M., & Ryan, A. M. (2011). Students’ perceptions of characteristics associated with social success: Changes during early adolescence. Journal of Applied Developmental Psychology, 2(4), 218–226. Doi: https://doi.org/10.1016/j.appdev.2011.05.002
• Klein, M. (2013). Çocuk Psikanalizi. (A. Demir, çev., Eserin Orjinali1932yılında yayımlandı). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kline, B. E. & Meckstroth, E. A. (1985). Understanding and encouraging the exceptionally gifted, Journal of Roeper Review, 8 (1), 24-30, Doi:10.1080/02783198509552922
• Kline, R. (2011). Principles and practice of structural equation modeling, (3rd ed.). New York: The Guilford Press.
• Koçak, R.,İçmenoğlu E. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerin duygusal zekâ ve yaratıcılık düzeylerinin yaşam doyumlarını yordayıcı rolü. Emotional intelligence and creativity as predictors of life satisfaction among gifted students. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 2012, 4 (37),73-85.
• Košir,K., Horvat, M., Aram, Y.& Jurinec, N. (2015): Is being gifted always an advantage? Peer relations and self-concept of gifted students, High Ability Studies, DOI: 10.1080/13598139.2015.1108186.
• Köse, N. (2015). Ergenlerde akran ilişkilerinin mutluluk düzeyine etkisi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (4),1-6.
• Kuzucu, Y. (2014). Küçükler İçin Büyüklere, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı. Pegem Akademi. Ankara.
• La Greca, A. M.,ve Harrison, H. M. (2005). Adolescent peer relations, friendships, and romantic relationships: Do they predict social anxiety and depression?. Journal of clinical child and adolescent psychology, 34(1), 49-61.
• Lee, S. Y., Olszewski-Kubilius, P., & Thomson, D. T. (2012). Academically gifted students’ perceived interpersonal competence and peer relationships. Gifted Child Quarterly, 56(2), 90-104.
• Lempers, J. D., ve Clark-Lempers, D.S. (1993). A Functional Comparison of Same-Sex and Opposite-Sex Friendships during Adolescence. Journal of Adolescent Research,8,89-108.
• Levine, E. S.,ve Tucker, S. (1986). Emotional needs of gifted children: A preliminary, phenomenological view. Creative Child &Adult Quarterly, 11(3),156-165.http://psycnet.apa.org/record/1988-12183-001 adresinden erişildi.
• Litster, K. & Roberts, J. (2011). The self-concepts and perceived competencies of gifted and non- gifted students: A meta-analysis. Journal of Research in Special Educational Needs, 11(2), 130-140. Doi: 10.1111/j.1471-3802.2010.01166.x
• Luftig, R. L., & Nichols, M. L. (1990). Assessing the social status of gifted students by their age peers. Gifted Child Quarterly, 34(3), 111-115.
• Mahler, M. S.,Pine, F. ve Bergman, A. (2003). İnsan Yavrusunun Psikolojik Doğumu.(A. N.Babaoğlu, çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Mayseless, O. (1993). Gifted adolescents and intimacy in close same-sex friendships. Journal of Youth and Adolescence, 22(2),135-146.
• MEB.(2017). Çocuk gelişimi ve eğitimi üstün zekâlılar ve özel yetenekliler. http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/%C3%9Cst%C3%BCn%20Zek%C3%A2l%C4%B1lar%20ve%20%C3%96zel%20Yetenekliler.pdf adresinden erişildi.
• MEB. (2018). Bilim Ve Sanat Merkezleri Öğrenci Tanılama Ve Yerleştirme Kılavuzu 2018-2019. http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_11/09171525_2018-2019_BYLSEM_YYRENCY_TANILAMA_VE_YERLEYTYRME_KILAVUZU.pdf adresinden erişildi.
• Mueller, C. E. (2009). Protective factors as barriers to depression in gifted and nongifted adolescents. Gifted Child Quarterly, 53(1),3-14.
• Oğurlu, Ü. (2010). Üstün zekâlı ve yeteneklilerde sosyal uyum ve arkadaşlık ilişkileri: Literatür taraması. Çukurova Eğitim Fakültesi Dergisi. 03 (39),90-99.
• Özbay, Y., Palancı, M. (2011). Üstün yetenekli çocuk ve ergenlerin psikososyal özellikleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22,89-108.
• Parker, J.G., Asher, S.R. (1987). Peer relations and later personal adjustment: Are low-accepted children at risk? Psychological Bulletin, 102,357-389.
• Peairs, F., K. (2010). The Social World of Gifted Adolescents: Sociometric Status, Friendship and Social Network Centrality, Doctoral Dissertation. Department of Psychology and Neuroscience Duke University.https://dukespace.lib.duke.edu/dspace/bitstream/handle/10161/5628/Peairs_duke_0066D_10583.pdf?sequ ence=1 adresinden çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Prieto, D.M.,Ferrándiza, C., Ferrando, M., Sánchez, C., &Bermejo, R. (2016). Intelıgencıal Emocıonal Y Alta Habılıdad. Cristina Palhares (Ed. Director). https://www.aneis.org/revista-sobredotacao-2016/adresinden çevrimiçi olarak alınmıştır
• Reis, S. M.,Rezulli, J. S. (2004). Current research on the social and emotional development of gifted and talented students: Good News And Future Possibilities. Psychology in the Schools, 41(1), 119 -130. Doi: https://doi.org/10.1002/pits.10144
• Ross, A.,veParker, M. (1980). Academic and social self-concepts of the academically gifted. Exceptional Children, 47,6-10.
• Sak, U. (2004). A synthesis of research on psychological types of gifted adolescents. Journal of Secondary Gifted Education, 15(2), 70-79
• Sak, U. (2014). Üstün zekalılar: Özellikleri ,Tanılanmaları, Eğitimleri (4.Baskı). Ankara: Vize Yayıncılık.
• Schaefer, C. E. (2013). Oyun Terapisinin Temelleri, Faundations of Play Therapy. (Tortamış, çev.), (2. baskı.). Ankara: Nobel Eğitim Yayıncılık.
• Silverman, L.K. (1993). Social development, leadership and gender issues.291-329.Counseling the Gifted and Talented. Love Publishing Company: Denver.
• Swiatek, M. A. (2012). Social coping. In T. L. Cross & J. R. Cross (Edt.), Handbook For Counselors Serving Students With Gifts And Talents, 665–679. Prufrock Press, Waco, TX.
• Terman, L. M. (1925). Genetic Studies Of Genius: Mental And Physical Traits Of a Thousand Gifted Children. (Vol. 1). Palo Alto, CA: Stanford University Press.
• Ural, A. ve Kılıç, İ. (2013). Bilimsel Araştırma Süreci ve Spss ile Veri Analizi (4. Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Vialle, W.,Heaven, P. C., ve Ciarrochi, J. (2007). On being gifted, but sad and misunderstood: Social, emotional, and academic outcomes of gifted students in the wollongong youth study. Educational Researchand Evaluation, 13(6),569-586.
• Winner, E. (1997). Exceptionally high intelligence and schooling. American Psychologist, 52(10), 1070- 1081. Doi:http://dx.doi.org/10.1037/0003-066X.52.10.1070
• Yılmaz, D. (2015). Üstün Yetenekliler İçin Psikolojik Danışma Ve Rehberlik Uygulamaları: Gereksinimler, Sorunlar ve Müdahaleler. Ankara: Nobel Yayıncılık
• Yörükoğlu, A (2013). Çocuk Ruh Sağlığı: Çocuğun Kişilik Gelişimi, Eğitimi ve Ruhsal Sorunlar (3.baskı). İstanbul: Özgür Yayınları