Determination of Religious Designs in Şanlıurfa Traditional Housing Architecture and Evaluation in terms of Tourism Geography

Yıl 2025, , 476 - 497, 15.01.2025

Abdulkadir Güzel , Mehmet Özcanlı

https://doi.org/10.35674/kent.1513330

Öz

The social-cultural structures of countries in the past are one of the important factors in the formation of traditional housing architecture. Şanlıurfa traditional houses are a production of Islamic culture. It is also a reflection of Şanlıurfa geographical features, traditional Urfa life, Islamic beliefs and the basic requirements of privacy in Islam. Housing functions as the place where family education and development takes place to produce ideal Muslims in terms of social behaviours that contribute to the stability of social relations. The need for religious privacy in housing is associated with a sense of shame, territoriality, individual distinction in space and people with public or private spaces. As a result of the need for religious privacy, some architectural elements have emerged in residential architecture. In the traditional Şanlıurfa housing design, besides the effect of topographic, geological and climatic conditions that constitute the natural structure of the region, social belief and thought system also have great effects. The aim of this study is to reveal the effects of Şanlıurfa's social belief and thought system on traditional residential architecture in the context of the main character of Şanlıurfa traditional houses, religious space equipment and actions in the space, and to increase the awareness of tourists visiting traditional houses about the religious designs and architectural elements in the houses. In this context, the study examined the effects of Şanlıurfa's social belief and thought system on traditional housing architecture and emphasised its importance. This research consists of on-site observations, on-site spatial measurement of housing layout plans, and recording, photographing and classifying architectural elements obtained from interviews with the users of the houses. While visiting the traditional houses of old Şanlıurfa, especially the traditional houses whose architecture has survived to the present day as a whole were taken as the centre. The phenomenon of social belief and thought, which has penetrated all areas of Şanlıurfa in the historical process from the past to the present, has been a material cultural heritage that reflects the socio-cultural characteristics of the society in which it is located by showing its effect in traditional architecture.

Anahtar Kelimeler

Geography, Tourism Geography, Şanlıurfa, Traditional Housing, Religious Privacy, Religious Architecture.

Şanlıurfa Geleneksel Konut Mimarisinde İnançsal Tasarımların Turizm Coğrafyası Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Ülkelerin geçmişteki sosyal-kültürel yapıları, geleneksel konut mimarisinin oluşumundaki önemli faktörlerden biridir. Şanlıurfa geleneksel konutları İslami kültürün bir üretimidir. Ayrıca Şanlıurfa coğrafi özelliklerinin, geleneksel Urfa yaşamının, İslami inançlarının ve İslam'da mahremiyetin temel gereksinimlerinin bir sonucu olarak mimariye yansımasıdır. Konut, sosyal ilişkilerin istikrarına katkıda bulunan sosyal davranışlar açısından ideal Müslümanlar üretmek için aile eğitimi ve gelişiminin gerçekleştiği yer olarak işlev görür. Konutlarda inançsal mahremiyet ihtiyacı, utanç duygusu, bölgesellik, mekânda bireysel ayrım genel veya özel alanlara sahip kişilerle ilişkilidir. İnançsal mahremiyet ihtiyacı sonucu konut mimarisinde bazı mimari öğeler ortaya çıkmıştır. Geleneksel Şanlıurfa konut tasarımında bölgenin doğal yapısını oluşturan topografik, jeolojik ve iklimsel koşulların etkisi yanında toplumsal inanç ve düşünce sisteminin de büyük etkileri bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Şanlıurfa’nın toplumsal inanç ve düşünce sisteminin geleneksel konut mimarisindeki etkilerini Şanlıurfa geleneksel konutlarının ana karakteri, inançsal mekân donatıları ve mekânda oluşan eylemler bağlamında ortaya koyarak geleneksel konutları ziyaret eden turistlerin konutlardaki inançsal tasarımlarımlar ve mimari öğeler ile ilgili farkındalıklarını artırmaktır. Bu kapsamda çalışmada Şanlıurfa’nın toplumsal inanç ve düşünce sisteminin geleneksel konut mimarisindeki etkileri irdelenmiş ve önemi vurgulanmıştır. Bu araştırma, yerinde gözlemler, konut yerleşim planlarının yerinde mekânsal ölçümü ve konutu kullananlar ile yapılan görüşmelerden elde edilen bilgilerin kaydedilmesi, fotoğraflanması ve mimari öğelerin sınıflanmasından oluşmaktadır. Eski Şanlıurfa geleneksel konutları gezilirken özellikle mimarisi bütün olarak günümüze kadar gelen geleneksel konutlar merkeze alınmıştır. Şanlıurfa’nın geçmişten günümüze kadar ki tarihsel süreç içerisinde tüm alanlara nüfus eden toplumsal inanç ve düşünce olgusu, geleneksel mimaride de etkisini göstererek bulunduğu toplumun sosyo- kültürel özelliklerini yansıtan maddi bir kültürel miras olmuştur

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, Turizm Coğrafyası, Şanlıurfa, Geleneksel Konut, İnançsal Mahremiyet, İnançsal Mimari

Kaynakça

• Abdelhamıd Hosny, E. ve Demirarslan, D. (2019). Mısır’da İslami Dönem Evleri ve Donatı Tasarımlarının Günümüze Yansıması. Mimarlık Ve Yaşam, 4(2), 211-237.
• Ağar, M. S. (2021). Geleneksel urfa evlerinde işlev değişimi: Mahmut Nedim Kürkçüoğlu Konağı örneği (Master's thesis, Hasan Kalyoncu Üniversitesi).
• Akkoyunlu, Z. (1989). Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri. Ankara, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998).
• Altman, I. ve Chemers, M. M. (1984). Culture And Environment. New York: Cambridge University Press, 1984.
• Altman, I. Vınsel, A. B., ve Barbara B. (1981). Dialectic Conceptions İn Social Psychology: An Application To Social Penetration And Privacy Regulation. In: Advances İn Experimental Social Psychology. Academic Press.
• Asatekin, G. (1994). Anadolu’daki Geleneksel Konut Mimarisinin Biçimlenmesinde Aile-Konut Karşılıklı İlişkilerinin Rolü. Kent Planlama, Politik, Sanat. Tarık Okyay Anısına Yazılar, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Ankara. s 79.
• Asiah, A. R. (2008). Housing From The İslamic Perspective. Selangor: IIum Press,. http://irep.iium.edu.my/8721/
• Ateş, N. (2017). Osmanlı’da vakıf-külliye-şehir ilişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(2), 151-164.
• Avaner, E. (2018). Mahremiyet Nedir? Mahremiyetin Sağlık Hizmetleri Penceresinden Görünürlüğü Nasıldır? What is Privacy? How is the Visibility of Privacy from the Health Services Window?. Methods, Türkiye Biyoetik Dergisi, 2018 Vol. 5, No. 3, 110-116 https://jag.journalagent.com/tjob/pdfs/TJOB_5_3_110_116.pdf
• Ayaz, N. ve Eren, M. (2020). Türkiye'de inanç turizmi üzerine nitel bir araştırma. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 284-300.
• Aydın, N. (2015). Hadislerde Mesken Mahremiyetini Tehdit Eden Unsurlara Karşı Alınan Önlemler. Ekev Akademi Dergisi, (63), 287-314. https://dergipark.org.tr/en/pub/sosekev/issue/71572/1151764
• Aykal, D., ve Akdemir, E. (2021). Kadının mekandaki rolü ve yöresel konut mimarisine etkisi. Kent Akademisi, 14(2), 482-505.
• Bektaş, C. (2007). Türk evi. Bileşim Yayınevi.
• Buckingham, J. S. (1827). Travels İn Mesopotamia, Colburn, 1827. https://archive.org/details/travelsinmesopo00buckgoog
• Çetiner, M. (2012). Şanlıurfa ve İlçelerinde Bulunan Tarihi Konaklar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Demirarslan, D. (2011). Osmanlı Barınma Kültüründe Harem Olgusu ve Mekân Tasarımına Etkileri. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Bülteni, 1(1), 209-220.
• Erçetin, S. (2020). Geleneksel Urfa Evlerinde Çıkma. Akdeniz Sanat, 14(26), 151-168. https://dergipark.org.tr/en/pub/akdenizsanat/issue/56224/706559
• ERÇETİN, S. (2020). Geleneksel Urfa Evlerinde Çıkma. Journal of Akdeniz Sanat, 14(26).
• Erdoğan, E. (1996). Anadolu Avlularının Özellik Ve Düzenleme İlkeleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, https://dspace.ankara.edu.tr/items/4b6431d9-3a84-4919-a332-7e2287729099
• Erdönmez, M. E., ve Akı, A. (2005). Açık kamusal kent mekanlarının toplum ilişkilerindeki etkileri. Megaron, 1(1), 67. https://jag.journalagent.com/megaron/pdfs/Megaron-21939-Artıcle-Erdonmez.Pdf
• Erol, M., 2003; Turizm Pazarlaması, Ekin Kitapevi, İstanbul.
• Fahey, T. (1995). Privacy and the family: conceptual and empirical reflections. Sociology, 29(4), 687-702.
• Göğebakan, Y. (2015). Karakteristik bir değer olan geleneksel Türk evi’nin oluşumunu belirleyen unsurlar ve bu evlerin genel özellikleri. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1), 41-55.
• Gönül, B. Y. ve Açanal, S. (2015). Geleneksel Urfa Konutunun Konukevine Dönüşümü: Hacı Abo Evi. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(1), 1-31.
• Gülçin Bozkurt, S., ve Altınçekiç, H. (2013). Anadolu’da Geleneksel Konut ve Avluların Özellikleri ile Tarihsel Gelişiminin Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 63(1), 69-91. https://dergipark.org.tr/en/pub/jffiu/issue/18784/198013
• Günergun, F. (2006). Türkiye’de Hayvanat Bahçeleri Tarihine Giriş. I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri, (s 3). http://www.bilimtarihi.org/pdfs/yeni.pdf
• Halaç, H. H. ve Doruk, B. S. (2020). Türk Konutunda Mahremiyet İçin Düzenlemeler. The Journal Of Social Sciences, 38(38), 50-72.
• Hosny, E. A. ve Demirarslan, D. (2019). Mısır’da İslami Dönem Evleri ve Donatı Tasarımlarının Günümüze Yansıması. Mimarlık ve Yaşam, 4(2), 211-237.
• Kartal, H. B. (2014). İSLAM MİMARİSİNİN DÜŞÜNSEL ARKA PLANINA DAİR BİR YAKLAŞIM DENEMESİ. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 10(39), 179-210. https://dergipark.org.tr/en/pub/muhafazakar/issue/52837/698139
• Kıasıf, G. Ç. (2018) Mimarlık, Planlama ve Tasarım Alanında Yenilikçi Yaklaşımlar. Gece Akademi Yayınevi, 2018. 67-85 Editör: Doç. Dr. Atilla ATİK https://www.gecekitapligi.com/Webkontrol/uploads/Fck/Mimarlik.pdf
• Kürkçüoğlu, S. (2011). Şanlıurfa Geleneksel Mimarisinde Kuş Takaları( Kuş Evleri). Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih Ve Turizm Dergisi 4/11 (2011), 43-44.
• Mızrak, R. (2008). Güneydoğuda Yaygın Kutsal Hac Ziyaretinden Dönenleri Karşılayan Renk Armonili Gülen Kapılar. Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih Ve Turizm Dergisi 4/11 (2008), 43-44.
• Mızrak, R. (2011). Urfa kapılarında İnanç İzleri: Hacı kapıları” Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm dergisi 4/11 (2011), 20-24. Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih Ve Turizm Dergisi 4/11 (2011), 43-44.
• Mortada, H. (2003). Traditional Islamic principles of built environment. Routledge. 54-68.
• Newell, P. B. (1995). Perspectives on privacy. Journal of environmental psychology, 15(2), 87-104.
• Omer, S. (2010). Islam and housing. AS Noordeen, Kuala Lumpur, Malaysia, 350. https://www.islamicbookstore.com/b11514.html
• Omer, S. (2011). Islamic architecture and the prospect of its revival today. Journal of Islamic Thought and Civilization, 1(2), 103-121.
• Özçağlar, A. (2011). Coğrafyaya Giriş. 6. Baskı. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık, 2011.
• ÖZÇAKI, M. (2020). Türk Kültüründe Güvercinlik Ve Kuş Evleri ve Günümüze Yansımaları. Anadolu University Journal of Art & Design/Sanat & Tasarım, 10(2).
• Özgen, N. (2013). Siirt’in İnanç Turizmi Mekânları: Ziyaret (Veysel Karani) Ve Tillo (Aydınlar) Örnekleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 17(27), 251-272.
• Özgüç, N. (2003). Turizm Cografyası, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Özyılmaz, H., Aluclu, İ. ve Akın, C. T. (2014). Mutfak Kültürünün Geleneksel Diyarbakır Evlerine Sosyal Ve Mekânsal Yansımaları. Milli Folklor 26/102 (2014), 138-153.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. M.E.B. İstanbul 1993.
• Rızvanoğlu, M. S. (2014). Kültür Ve İnançlar Diyarı Şanlıurfa. Ankara: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara
• Rızvanoğlu, M. S. (2014). Kültür Ve İnançlar Diyarı Şanlıurfa. Ankara, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Sözen, M. (2001). Türklerde Ev Kültürü. Doğan Kitap, İstanbul.
• Şafak, A. (1982). İslam Hukuku Açısından Şehircilik Ve Aile Meskeni Problemi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 , 1-23. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/issue/2743/36563
• Tunçdilek, N. (1986). Türkiye İskan Coğrafyası, Kır İskanı (Köy-Altı İskan Şekilleri). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları
• Uşma, G. (2021). Anadolu’daki geleneksel Türk evlerinin plan, cephe ve süsleme özellikleri bağlamında incelenmesi. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, (6), 227-259.
• Yeliz S. ve Melikoğlu, Y. (2017). Sınırın Estetik Nesneleri: Şanlıurfa'da Tarihi Kapı Tokmakları Ve Halkaları." Journal Of International Social Research 10/53, 1002-1012.
• Yıldırım, K. ve Hidayetoğlu, M.L. (2009). Türk Yaşam Kültürünün Geleneksel Türk Evlerindeki Yansımaları. 4th international Turkish culture and art congress/art activity, Egypt (11/2009), 114-120. https://mimtar.wordpress.com/wp-content/uploads/2014/12/tc3bcrk-yac59fam-kc3bcltc3bcrc3bcnc3bcn-geleneksel-tc3bcrk-evlerindeki-yansc4b1malarc4b1.pdf
• Yılmaz, O. ve Ertuğrul, M. (2012). Tarihte güvercin yetiştiriciliğinin önemi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 16(2), 1-7.
• Yünkül, A. (2005). Elazığ evleri. Y. Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Türk-İslam Sanatları Tarihi Bilim Dalı, Elazığ, s, 10, 18-21.
• http://sufizmveinsan.com/guncel/hsevgi.html (2001) http://afyuksel.com
• http://alanyavet.com.tr/index.php?pid=392&lng=1.
• https://ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/dem%c4%b0rarslan-deniz-osmanlı-barınma
• https://docplayer.biz.tr/9998305-Turk-yasam-kulturunun-geleneksel-turk-evlerindeki-yansimalari.html.Erişim tarihi:21.01.2024.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/mesken. Erişim tarihi:27/12/2023
• https://islamansiklopedisi.org.tr/mukarnas
• https://www.stopgayrimenkul.com/sayfa/ebeveyn-banyosunun-tarihcesi/. erişim tarihi:02.01.2024
• Mistepe, M. Ufuk. (2011). “Kapı Tokmakları Ve Kapı Halkaları (Şakşaklar)”, (Erişim:06/10/2017) Http://Zilehabercom.Blogspot.Com.Tr/2011/04/Kapitokmaklari-Ve-Kapi-Halkalari.Html
• https://www.turkiyepostasi.com/kose-yazilari/ahmetcihatkurkcuoglu/geleneksel-urfa-mimarisi-uzerine-dusunceler/ 27/12/2023
• https://www.turkiyepostasi.com/kose-yazilari/ahmetcihatkurkcuoglu/geleneksel-urfa-mimarisi-uzerine-dusunceler/ 14/01/2024.