Trabzon Kunduracılar Caddesi Örneği Üzerinden Tarihi Kent Dokusunda Tasarım Sürecine Kavramsal Bir Yaklaşım Denemesi

Yıl 2025, , 140 - 160, 15.01.2025

Bahar Küçük Karakaş , Büşra Topdağı Yazıcı , Aysun Aydın Sancaroğlu

https://doi.org/10.35674/kent.1513780

Öz

Tasarım derslerinde öğrencilerin tasarıma adım atmakta ve bağlam bulmakta güçlükler yaşadıkları gözlemlenmiştir. Bu doğrultuda, Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü 3. ve 4. sınıf öğrencilerinden gönüllü olarak seçilen 13 öğrencinin katılımı ile üç günlük deneysel bir atölye çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın amacı, tarihi kent dokusunda öğrencilerin tasarım sürecine başlarken problem tespiti ve tasarım üretme sürecinde karşılaştıkları zorluklara kavramsal bir yöntem önermektir. Ayrıca atölye çalışmasında bilgi edinilen ve uygulanan tasarım yöntemlerine dair öğrenci görüşlerini ortaya koymak hedeflenmektedir. Atölye çalışmasında, katılımcılar tarafından, öncelikle tarihi Kunduracılar Caddesi aksı boyunca yer alan yaşanmışlık/patina noktaları ve boşluklar/lacunaelar tespit edilmiş, tarihi çevrede tasarım kriterleri arasından uyumlu ve zıt yaklaşımlar kullanılarak cephe tasarım önerileri üretilmesi beklenmiştir. Makaleye veri oluşturan atölye çalışmasından sonra makalenin yöntemi olarak derinlemesine görüşme tekniği kullanılmıştır. Atölye çalışması: problem tanımı, teorik bilgi aktarımı, alan ve analiz çalışması, tasarım ve sunum olmak üzere 5 basamaktan oluşmaktadır. Son aşamada öğrencilerle yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilerek çalışmanın problemleri sınanmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada; “patina” ve “lacunae” kavramlarının zihinde hangi anlamları uyandırdığı, bu kavramların tarihi kent dokusunda nasıl tespit edildiği, tespit edilen “patina” ve “lacunae”ların uyumlu/zıt yaklaşımlarda nasıl kullanıldığı, tarihi kent dokusunda uyumlu/zıt yaklaşımlarla tasarım yapmanın avantaj ve dezavantajları ile öğrencilerin tarihi kent dokusunda problem tespiti ve tasarım sürecine patina/lacunae kavramları ile çözüm üretmelerinin neler kazandırdığı sorgulanmaktadır. Sonuç olarak, öğrenciler patina ve “lacunae” kavramlarına farklı bir bakış açısı üreterek kelimenin koruma terminolojisindeki anlamından farklı metaforik anlamlar üretmişlerdir. Alandaki “patina” ve “lacunae”lar tespit edilirken kavramların gerçek anlamlarının yanında metaforik anlamlarının da kullanıldığı görülmektedir. Uyumlu yaklaşımı öğrenciler; “benzerlik, saygı, birliktelik” kavramları, zıt yaklaşımı ise, “aykırılık, eski-yeni ayrımı” gibi kavramlar üzerinden tanımlamışlar ve tasarım ürünlerine de bu anlamları destekleyecek biçimde yansımıştır. Uyumlu yaklaşım yönlendirici olması, zıt yaklaşım özgürlük tanıması bakımından avantajlı; uyumlu yaklaşım özgürlüğü kısıtlaması, zıt yaklaşımda ise estetik kaygıların dezavantajlı olduğu ortaya çıkmıştır. Çalışma, tasarıma yaklaşım ve tarihi kent dokusuna farkındalık yaratması konusunda faydalı ve destekleyici bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Lacunae, patina, tarihi kent dokusu, tasarım yaklaşımları, Trabzon

A Conceptual Approach Attempt to Design Process in Historical Urban Texture through Trabzon Kunduracılar Street

Öz

An experimental workshop was held for three days with the participation of 13 voluntarily selected 3rd and 4th year students of Karadeniz Technical University Department of Architecture. The aim of the study is to propose a conceptual method that guides students in problem identification and design production as they begin the design process in the historical urban texture and to reveal opinions on the design methods learned and applied in the workshop. The participants firstly identified the lived experience/patina points along the axis of the historical Kunduracılar Street, and then the gaps/lacunae. The façade design suggestions were produced on these points by using harmonious and contrary approaches among the design criteria in the historical environment. After the workshop provided data for the article, in-depth interview technique was used as the method of the article. The study examines what the meanings of "patina" and "lacunae" in their mind, how these concepts are detected in the historical city texture, how "patina" and "lacunae" are used in harmonious/contrary approaches, how they are used in these approaches in the historical urban texture. The advantages and disadvantages of designing and what students gain from identifying problems and finding solutions to the design process with patina/lacunae concepts are questioned. As a result, students produced different perspectives on the concepts of “patina” and "lacunae" and metaphorical meanings. They defined the harmonious approach as "similarity, respect, togetherness" and contrary approach as "contradiction, old-new distinction" and it was reflected in their designs in the same way. The harmonious approach is advantageous as it is directive, while the contrary approach allows freedom; It turns out that the harmonious approach restricts freedom, while the contrary approach is disadvantageous due to aesthetic concerns. The study was found useful and supportive in terms of approach to design and raising awareness of the historical urban texture.

Anahtar Kelimeler

Historical Urban Texture, Design Approaches, Patina, Lacunae, Trabzon.

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, 1. Baskı, İstanbul: Yem Yayınları.
• Arabacıoğlu, P. ve Aydemir I. (2007). “Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı”, Megaron Dergisi, Sayı 4, s. 204-212.
• Arslan, H. D. vd. (2020). “Tarihi Çevrede Yeni Yapı Tasarımının Müze İşlevi Özelinde Değerlendirilmesi”. Art-e Sanat Dergisi, Sayı 25, s.71-101.
• Aykaç, P. (2009). “Tarihi Çevrede Koruma: Yaklaşımlar, Uygulamalar”, Dosya 14.1, Ankara: Matsa Basımevi, s. 36-42.
• Bakacak, O. (2007). Critical Evaluation on Conservation Approaches in the Archaeological site of Perge, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Birlik, S. (1999). Tarihi Çevrede Tasarım: Ortahisar’da Bir Deneme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Boito, C. (2018). Korumak mı, Restore Etmek mi?, çev. Alp Tümertekin, İstanbul: Janus Yayıncılık.
• Branca, A. (1979). “Tarihsel Çevrede Yapı Eylemi”, çev. Özgür Ecevit, Mimarlık Dergisi, Sayı 1, s. 45-46.
• Brandi, C. (1996). Theory of Restoration, I. Theory of Restoration, II. – Historical and Philosophical Issues in the Conservation of Cultural Heritage. Ed. Nicholas Stanley Price, Mansfield Kirby Talley Jr., Alessandra Melucco Vaccaro. Los Angeles: The Getty Conservation Institute.
• Çelik, A. (2021). Tarihi Yapılarda Yeni Eklerin Yapı ve Doku İle İlişkisinin Tasarım Kavramları Açısından İrdelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Coşkun, R., Altunışık, R., ve Yıldırım, E. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. Sakarya: Sakarya yayıncılık.
• Dayev, P. ve Cruickshank, D. (1988). “Working With Old Buildings”, The Architectural Review, Sayı 4, s. 23-28.
• Düzgün, H. (2010). Tarihi Çevrelerde Yeni Yapı Tasarımında Kabuk-Bağlam İlişkisinin Temel ve Güncel Tasarım Kavramları Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Ekinci, O. (2003). “Meslek Mirası”yla Kol Kola Bir Mimarlık İçin...”, Mimarist Dergisi, Sayı 10, s. 55-60.
• Feilden, M.B. (2003). Conservation of Historic Buildings, 3. Basım, Oxford: Architectural Press.
• Güneli, Z. vd. (1996). “Kültür Sürekliliği Bağlamında Kentsel Kimliklerin Korunmasının Rolü ve Önemi”, VIII. Yapı ve Yaşam Fuar ve Kongresi Bildiri Kitabı, Bursa, s. 237-241.
• http-1, https://www.merriam-webster.com/dictionary/patina, Erişim Tarihi: 20.02.2023.
• http-2, Uğur Tanyeli (2013), https://sdmimproje.com/atinada-patina-ile-sanatin-tozunu-attirmak-uzerinden/, 20.02.2023.
• http-3, https://www.seslisozluk.net/en/what-is-the-meaning-of-lacunae/, Erişim Tarihi: 20.02.2023.
• Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS). (2011). Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması ve Yönetimiyle İlgili Valetta İlkeleri. Erişim Tarihi: 16.08.2024, http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0592931001536912260.pdf
• İbiş, T. (1993). Mimari Çevrenin Sürekliliği Açısından Pencere Elemanı: Pencerelerin Değişiminin Analizi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal bilim araştırmalarında paradigma değişimi: Nitel yaklaşımın yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 68-86 https://dergipark.org.tr/tr/pub/tushad/issue/31792/350444
• Kuban, D. (2000). Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, Kuram ve Uygulama, 1. Basım, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. S. Turan (Çev. Ed.). Ankara: Nobel.
• Orbaşlı, A. (2000). Tourists in Historic Towns Urban Conservation and Heritage Management, 1. Baskı, Londra: Taylor & Francis Yayıncılık.
• Papageorgiou, A. (1971). Continuity and Change: Preservation in City Planning, 1. Baskı, Londra: Praeger Yayıncılık.
• RIBA, (1904). Madrid Konferansı Tavsiye Kararları Altıncı Uluslararası Mimarlar Kongresi” AB Kültürel Miras Mevzuatı ve Türkiye Projesi-Uluslararası Kültürel Miras Mevzuatı, çev. Sevgi Turuncel, Gözde Sakar, İstanbul: KUMID Yayıncılık.
• Sağlam, K. ve Tavşan, C. (2019). “Tarihi Çevrede Çağdaş Eklerin Biçimsel ve Kavramsal Kriterlere Bağlı Değerlendirilmesi”, Kıbrıs: Yakın Mimarlık Dergisi, Sayı 1, s. 48-65.
• Uslu, F. ve Demir, E., (2023). “Nitel Bir Veri Toplama Tekniği: Derinlemesine Görüşme”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 40(1), 289-299.
• Ünlü, A. (1986). Geleneksel Çevrelerde Tasarım Verilerinin Saptanması İçin Bir Model, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Velioğlu, A. (1992). Tarihi Çevre İçerisinde Mimari Tasarım ve Süreci Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Weeks, K.D. ve Grimmer, A.E. (1995). The Secretary of the Interior's Standards for the Treatment of Historic Properties with Guidelines For Preseving, Rehabilitating, Restoring&Reconstructiring Historic Buildings, Washington: US. Department to the İnterior National Park Service.
• Zeren, M.T. (2010). Tarihi Çevrede Yeni Ek ve Yeni Yapı Olgusu Çağdaş Yaklaşım Örnekleri, 1. Basım, İzmir: Yalın Yayıncılık.