Spatial Design of Kulliye: Urban Design Concept and Development Process of Ottoman Social Complexes in Anatolia

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 32, 381 - 395, 15.12.2017

Serkan Sınmaz

Öz

The
Külliye has been an important factor in representing social, political,
religious, economic and military structures. Külliye's were first developed in
the 11th century in Anatolia and perceived as one of the most important symbols
and structures of the Ottoman Empire era, with specific detail and unique
approach to urban design. Public and commercial functions were served as a
whole to society by complex and detailed buildings such as palaces, mosques,
hospitals, refectories, caravanserais, bazaars, madrasahs etc. 

The Külliye determines the spatial awareness and
planning of gates, centres, and the direction of the development of the cities,
which holds high significance in order to analyse cities by their diversifying
spatial, functional qualifications and size. Spatial dimensions with strong and
defined stylistic features contribute to develop such notions including urban
identity, urban memory and sense of place. Spatial features of Külliye's have
also diversified in concept according to purpose of establishment, statues,
location and other infrastructures. Urban design concept of Külliyes is notable
for today’s social space design and current use of term should be examined in
terms of public qualities.

Anahtar Kelimeler

kulliyes, urban design, public spaces

Külliyelerin Mekansal Tasarımı: Anadolu’da Külliyelerin Gelişim Süreci ve Kentsel Tasarım Kurgusu

Öz

Külliyeler sosyal, politik, dinî,
ekonomik ve askerî yapıyı temsil eden kurumsal yapılar olarak Anadolu
kentlerinin gelişim sürecinde önemli bir etken olmuştur. Anadolu’da 11.
Yüzyıldan itibaren gelişen ve Osmanlı İmparatorluğu zamanında belirli bir
kentsel tasarım yaklaşımı ile ele alınan Külliye yapıları bulunduğu dönemin en
önemli kentsel simgeleri olarak günümüze taşınmıştır. Saray, cami, hastane,
aşhane, kervansaray, arasta, medrese vb. kamusal ve ticari işlevleri bir bütün
olarak topluma sunan kompleks yapılar yüzyıllar boyunca sosyal ve ekonomik
yaşamın yönlendiricileri olmuşlardır.

 

Külliyeler; kentlerin giriş
kapılarını, merkezlerini ve gelişme yönlerini tayin eden, aynı zamanda
farklılaşan mekânsal, işlevsel nitelikleri ve ölçüleri ile kentlerin
okunmasında büyük önem arz eden komplekslerdir. Güçlü ve tanımlı biçimsel
özelliklere sahip mekansal kurguları kent kimliği, kentsel bellek, mekan ve yer
hissi vb. kavramların gelişimine katkıda bulunmuştur. Külliyelerin mekânsal
özellikleri, statüleri, kuruluş amaçları, konum ve diğer altyapı niteliklerine
göre çeşitlenmektedir. Külliyelerin kentsel tasarım kurgusu günümüzün toplumsal
mekan tasarımı bakımından dikkate değer olmakla birlikte kavramın günümüzdeki
kullanımı kamusal niteliği açısından iyi irdelenmelidir.

Anahtar Kelimeler

külliyeler, kentsel tasarım, kamusal mekan

Kaynakça

• Akgün H. G. ve Türk A. 2005. Osmanlı Kentsel Mekanında Mimar Sinan Külliyelerinin İstanbul Kenti Örneğinde İncelenmesi. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(2), s.105-119
• Akozan, F. 1969. Türk Külliyeleri. Vakıflar Dergisi, 8, s. 303-308.
• Arseven C. 1983. Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: M.E. Basımevi
• Ataman A. 2001. Bir Göz Yapıdan Külliyeye: Osmanlı Külliyelerinde Kamusal Mekân Mantığı. Mimarlar Tasarım Yayınları – 1,1-17, s.143-170, İstanbul.
• Barkan O.L. 1963. Fatih İmareti L489-90 Yillari Muhasebe Bilancolari. İktisat Fakultesi Mecmuasi, 23(1), s.290-300.
• Barkan, Ö.L. 1962. İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(1-2), s.238-246.
• Çantay G. 2002a. Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, İstanbul.
• Çantay, G. 2002b. Türk Mimarisinde Külliye. Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 7, s.836, Ankara.
• Ceyhan S. 1988. Osmanlı İlk Devir Bursa Külliyeleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, s.2-33, İstanbul
• Denktaş, M. 1997. İncesu Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Külliyesi. Vakıflar Dergisi, 26, s.193–224.
• Ergin O.N. 1939. Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi. Cumhuriyet Matbaası, s.5-8, İstanbul.
• Germaner S.,İnankur Z. 2002. Constantinople and the Orientalists, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kuban D. 2000. İstanbul Bir Kent Tarihi, 197, İstanbul.
• Kuban D. 1994. İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, 166, İstanbul.
• Kuban, D. 1998. Sinan'ın Hayatı ve Selimiye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Kuran A. 1996. Osmanlı İstanbul‘u , İstanbul’un Dört Çağı, Y.K. Yayınları, İstanbul.
• Nayır Z. 1975. Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası, İ.T.Ü Yayınları, İstanbul.
• Necipoglu G. 2005. The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire. Reaktion Books, London.
• Özel, M.K. 2004. Tapınma Mekanının Çözümlenmesinde Bir Metod Önerisi Olarak Yol Kurgusu ve Sinan Dönemi Osmanlı Şehir Külliyeleri Örneği (Doktora Tezi). M.S.G.S.Ü, Fen Bilimleri Enstitüsü, s.40-65, İstanbul.
• Özsayıner Z.C. 2002. Mimar Sinan'ın Camilerinin Ana Kubbe Hatları, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, 21/12, 188, Ankara.
• Öztürk N. 1988. Ankara'nın Kuruluşunda Vakıfların Rolü. Vakıflar Dergisi, Sayı 20, s.330
• Papila A. 2000. 18. Yy. Osmanlı Külliyelerindeki Üslup Değişiklikleri (Yüksek Lisans Tezi). M.S.G.S.Ü, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, 15, İstanbul.
• Yediyıldız B., Öztürk N. 1996. Oturulabilir Şehir ve Türk Vakıf Sistemi. Habitat II İstanbul, 12 Nisan, Erişim Yeri: //Www.Os-Ar.Com/Modules.Php?Name=Encyclopedia&Op=Content&Tid=501474
• Yenen, Z. 1987. Vakıf Kurumu- İmaret Sistemi Bağlamında Osmanlı Dönemi Türk Kentlerinin Kuruluş ve Gelişim İlkeleri. (Doktora Tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 50, İstanbul.
• Yenen Z. 1999. Osmanlı Dönemi Türk Kentinde Planlama Kültürü. Eyüp Sultan Sempozyumu III, 28-30 Mayıs, İstanbul.
• Yenişehirlioğlu, F. 2001. Erken Osmanlı Dönemi’nde Balkanlar’da Kent Oluşumu ve Değişimi. Balkanlar’da Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu, 17-19 Mayıs 2000, s. 887-893, , Şumnu-Bulgaristan.