Some Considerations On Yemen Commentary Culture

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 32, 512 - 541, 15.12.2017

Arslan Karaoğlan

Öz

In
this article, we tried to deal with Yemen tafsir culture in general terms. In
this context, attention was paid to the first nude of the Tafsir in the region,
focusing on the serpentine of Tafsir which was published in Yemen. Muaz in
Yemen b. Tafsir activity, which started in Jebel (17/638), had its first
foundation with Abdurrezzak San'ânî (211/826), developed with Ebu Bekir
al-Haddadi (800/1398), developed different and final shape with Şevkânî
(1250/1834) It has received.

We
also had a preliminary examination of the qualities of the main sources fed by
the Yemeni commentary. According to this, we can say that Yemen is some of the
properties of tafsir cult. It is possible to trace Yemen's exegeticalism, which
became a scholarly country with a question.

I
wonder, Can we say that Yemen sees the scholarly interest he deserves in terms
of Qur'an and commentary accumulation? Are the tafsir activities in this area
sufficiently examined? The questions can be extended further. In the context of
these questions, we have examined Yemen's tafsirism in terms of the history of
commentary. As a result, we have come to the conclusion that in Yemen there is
a commentary of other itikadi views, not of a certain itikadi view.

This
article claims that neither the first nor the last word of the Qur'an culture
and interpretation studies is in Yemen society. If we can not draw attention to
the necessity of conducting research on exegesis studies done in Yemen, and if
we can succeed in creating an idea in the matter, this article will attain its
most important purpose.

Anahtar Kelimeler

Yemen exegesis, philology, sahaba, fiqh, narration

Yemen Tefsir Kültürü Üzerine Bazı Mülahazalar

Öz

Bu
makalede, Yemen tefsir kültürünü genel hatlarıyla ele almaya çalıştık. Bu
çerçevede Yemen’de neşet eden tefsirin serencamı üzerinde durmak suretiyle
bölgede oluşan tefsirin ilk nüvelerine dikkat çektik. Yemen’de Muaz b. Cebel(17/638)’le
başlayan tefsir faaliyeti, Abdurrezzak San’ânî (211/826) ile ilk temellerini atmış, Ebu Bekir
el-Haddâdî (800/1398)
ile gelişmiş, Şevkânî (1250/1834) ile farklı ve son şeklini almıştır.
Ayrıca Yemen tefsirinin beslendiği ana kaynakların niteliklerine dair bir ön
incelemede bulunduk. Buna göre Yemen tefsir kültürünün bazı özelliklerinin
olduğunu söyleyebiliriz.  Şöyle bir soru
ile ilmî cazibe yurdu haline gelen Yemen tefsirciliğini aralamak mümkündür.
Acaba Kur’ân ve tefsir birikimi açısından Yemen’in, hak ettiği ilmî ilgiyi
gördüğünü söyleyebilir miyiz? Buradaki tefsir faaliyetleri yeterince incelenmiş
midir? Sorular daha da uzatılabilir. Bu sorular bağlamında tefsir tarihi
açısından Yemen tefsirciliğini inceledik. Sonuçta Yemen’de belli bir itikâdî
görüşün tefsirleri değil de diğer itikâdî görüşlerin de tefsirlerinin olduğuna
temas ettik.

Bu
makale, Yemen toplumunda Kur’ân kültürü ve tefsir çalışmaları hakkında ne ilk
ne de son sözü söyleme iddiasındadır. Yemen’de yapılan tefsir çalışmaları
üzerine araştırma yapmanın gerekliliğine dikkat çekmeyi ve mezkur konuda bir
fikir kıvımcımı oluşturmayı başarabilirsek bu makale en önemli amacına ulaşmış
olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yemen tefsirciliği, filoloji, sahâbe, fıkıh, rivâyet

Kaynakça

• Abdulhamit, Birışık, “İsrâiliyyât”, DİA, Ankara, 2001, XXIII/199-202
• Akyüz, Ali, “Abdürrezzâk es-San‘ânî", DİA, İstanbul, 1988, I/298-299.
• Armaoğlu, Fahir, Filistin Meselesi ve Arap İsrail Savaşlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara, 1989.
• el-Askalanî, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebü’l-Fadl Fethu'l-Barî bi Şerhi Sahihi'l-Buharî, Neşr.: Dârü'l-Marife, Beyrut, 1379.
• Ateş, Süleyman, İmamiye Şiasının Tefsir Anlayışı, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul,1998.
• el-A‘zamî, M. Mustafa, Küttâbü’n-Nebî, Riyad, 1401/1981.
• Bardakçı, Necmeddin, “İbnü’l-Arabî Öncesi Endülüs’te Tasavvuf”, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), [2009], sayı: 23, ss. 325-355
• Bebel, August, Hz. Muhammed ve Arap İslâm Kültürü, (Trc.: Sıddık Çelik, Hasan Erdem), Arya Yay., 2011.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Cabir, Fütûhu’l-Buldân, Beyrut, 1957.
• Bilge, Mustafa, “San’a”, DİA, İstanbul, 2009, XXXVI/88-90.
• Bostan, İdris, “Yemen”, DİA, Ankara, 2013, XLIII/407-413.
• Büyükkara, Mehmet Ali,“Vehhabilik”, DİA, İstanbul, 2012, XXXXII/ 611-614.
• Cerrahoğlu, İsmail, "Abdurrezzâk İbn Hemmâm ve Tefsiri", AÜİF Dergisi, 1967, cilt: XV, s. 99-111.
• Cerrahoğlu, İsmail, Kur'ân Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Amiller, Ankara,1968.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara, 1988.
• Cevvad, Ali, el-Mufassal fî Târîhi’l-Arabî Kabli’l-İslâm, Bagdat, 1993.
• el-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1971.
• Cündioğlu, Dücane, Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlamın Tarihi, İstanbul, 2011.
• Çağatay, Neşet, İslâm’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, AÜİF. Yay. Ankara, 1957.
• Çağrıcı, Mustafa, “Haddad, Abdullah b. Alevî”, DİA, İstanbul,1988, XIV/551-553.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İstanbul, 2006.
• Demirci, Kadir, “İman da Hikmet de Yemendedir” Hadisine Dair Bir İnceleme", Dinî Araştırmalar, 2011, cilt: XIV, sayı: 38, s. 95-122.
• Demirci, Mehmet, Tefsir İlminin Kurucusu İbn Abbas (r.a.), Kayseri, 2015.
• Demirci, Muhsin, Tefsirde Metodolojik Sorunlar, İstanbul, 2012.
• Dereli, Muhammed Vehbi, “Ka’bü’l-Ahbâr ve Rivâyet Tefsirindeki Yeri”, Diyânet İlmi Dergi, cilt:48; sayı: 4, 2012. s. 39-66. Dogan, İsa,“Zeydiyye Mezhebinin Doguşunu Hazırlayan Belli Başlı Şahsiyetler ve İlk Zeydî Fırkalar”, 19 MÜİF. Dergisi, Sayı: 3, 1989, Samsun, s. 83- 107.
• Duman, M. Zeki, Uygulamalı Tefsir Usûlü ve Tefsir Tarihi, ERÜ Yayınları, Kayseri, 1992.
• Duman, M. Zeki,"Tâbiûn Döneminde Tefsir Faaliyeti (Meşhur Müfessirler, Kaynakları ve Bu Tefsirin Değeri", ERÜİF Dergisi, 4. sayı, Kayseri, 1987, s. 209-238.
• Durmuş, Zülfikar, Kur’ân’a Göre Kur’ân, Ragbet Yay., İstanbul, 2012.
• Ebû Zehra, Muhammed, Mezhepler Tarihi (Trc.: Sıbgatullah Kaya), Şura Yay., İstanbul, 1996.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslâm’da Siyasi ve İtikadi Mezhepler Tarihi, Hisar Yay., İstanbul, 2017.
• Gökalp, Yusuf, “Kâsım b. İbrahim’in İmamet Teorisi”, GÜÇİF Dergisi, 2005/1-2, Cilt: IV, Sayı: 7-8, s. 155-179.
• Gökalp, Yusuf, Yemen’de Zeydî-Sünnî İlişkilerinin Tarihi Arka Planı E-Makâlât Mezhep Araştırmaları, VI/2 (Güz 2013), s. 87-114.
• Gökalp Yusuf, “Zeydiyye”, DİA, Ankara, 2013, XLIV/ 328-332.
• Gümüş, Sadreddin, Kur'ân Tefsirinin Kaynakları, Kayıhan Yay., İstanbul, 1990.
• Güngör, Mevlüt, Kur’ân Araştırmaları 1, Kur’ân Kitaplığı, İstanbul, 1995.
• el-Habeşî, Abdullah Muhammed, Masâdirü’l-Fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, el-Mektebü’l- Asriyye, Beyrut, 1408/1988.
• Hamid, Abdussettar, "Sahâbe Tefsiri Üzerine" (Trc.: Ömer Dumlu), DEÜİF Dergisi, 1992, sayı: 7, s. 359-374.
• el-Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed, Keşfu’t-Tenzîl fî Tahkiki’l-Mebahis ve’t-Te’vil, Dârü’l-Medâri’l-İslâm, Beyrut, 2001.
• el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh, Mu’cemü’l-Büldân, Dârü Sadr, Beyrut, 1995.
• Hamurcu, Fevzi, Mukâtil b. Süleyman ve İlk Fıkhî Tefsir, Fecr Yay., Ankara, 2009.
• Hatiboğlu, İbrahim, “Mamer b. Raşid”, DİA, İstanbul, 2003, XXVII/552-554.
• Hatipoğlu, İbrahim, “İsrâliyyât”, DİA, İstanbul, 2001, 23/195-199.
• el-Heytemî, Ahmed Şihabuddin İbni Hacer, el-Fetâvâ’l-Hadisiyye, Dârü’l-Fikr, yy., ty.
• el-Hüsnâ, Muhammed b. el-Hüseyin b. el-Kasım b. Muhammed, Müntehe’l-Meram Şerhu Âyâti’l-Ahkâm, Yüksek Lisans, Dan.: Galip el-Hâmidî, 1429/2008.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyüb b. Sa’d el-Cevziyye, İ’lâmü’l-Müvekkiîn an Rabbi’l-Âlemîn (Tah.: Muhammed Abdüsselam İbrahim), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1411/1991.
• İbn Kesir, İmâduddîn Ebu'l-Fidâ İsmail İbn Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut, 1966.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed el-Müni’, et-Tabakâtü’l-Kübrâ (Tah.: Ziyad Muhammed Mansur), Neşr.: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine, 1408.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî, Mecmûatü'r-Resâil ve'l-Mesâil, Beyrut, 1992.
• İrtem, Süleyman Kâni, Osmanlı Devlet’inin Mısır Yemen Hicaz Meselesi, İstanbul,1999.
• Kahraman, Abdullah, “Tavus b. Keysan”, DİA, İstanbul, 2011, XL/185-186.
• Kandemir, M. Yaşar, "Ebû Mûsâ el-Eş‘arî", DİA, İstanbul, 1994, X/190-192.
• Kandemir, Yaşar, “Muaz b. Cebel”, DİA, İstanbul, 2005, 30/338-339.
• Kandemir, Yaşar, “Ebû Hureyre”, DİA, İstanbul, 1994, X/160-167.
• Karaman, Hayrettin, İslâm Hukukunda İctihad, DİB., Ankara, 1975.
• Karasakal, Şaban, “Ka’b el-Ahbar ve Rivâyet Tefsirindeki Yeri”, Diyanet İlmi Degi, Ekim-Kasım-Aralık, 2012, C.: 48, sayı: 4, s. 39-66.
• Karataş, Şaban, Şia’da ve Sünni Kaynaklarda Kur’ân Tarihi, Ekin Yay., İstanbul , 1996.
• Kardâvî, Yusuf, Sünneti Anlamada Yöntem, (Trc.: Bünyamin Erul), Rey Yay., Ankara, 1993.
• Kaya, Eyyüp Said, “Batılı Gözüyle Modernleşme Arifesinde Tecdid”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 25 (2011), 27-50.
• Kesler, M. Fatih, Mekke Tefsir Ekolü, Akçağ Yay., Ankara, 2005.
• el-Kettan, Menna Halil, Ulûmü’l-Kur’ân (Trc.: Arif Erkan), Timaş Yay., İstanbul,1997.
• Köse, Saffet, "Zeyd b. Ali", DİA, Ankara, 2013, XLIV/313-316.
• el-Kureşî, İbn Alî Ebü’l-Hüseyn Zeyd b. Alî b. el-Hüseyn Tefsîrü Garîbi’l-Ķurâni’l-Mecîd (Tah.: Muhammed Yûsufuddin), Haydarabad, 1422/2001.
• Kurt, Halil, “Yemen”, DİA, İstanbul, 2013, XLIII/401-402.
• el-Mevziî, Muhammed b. Ali b. Abdillah b. Hatip, et-Teysîrü li Ahkâmi’l-Kur’ân (Tah: Abdülmüın el-Hars), Dârü’n-Nevâdir, Lübnan, 1422/2012.
• Na’naa, Remzi, el-İsrâiliyyyât ve Eserüha fî Kütübi’t-Tefsîr, Dârü’l-Kalem, Dimeşk,1970. en-Necrî, Fahruddin Abdullah b. Muhammed b. el-Kasım, Kitâbü Tefsîri Âyâti’l-Ahkâm (Tah.: Muhammed b. Salih b. Muhammed el-Uteyk), Mekke,1406.
• Öngören, Reşat, “Tarikat”, DİA, İstanbul, 2011, XL/95-105.
• Özdemir, Mehmet, “Muvahhidler”, DİA, Ankara, 2006, XXXI/411-412.
• Özmen, Ferihan, "Ebû Bekir El-Haddâd ve Tefsir Kaynakları", SÜİF Dergisi, Cilt: XV, Sayı: 28(2013/2), s. 44-63.
• Öztürk, Mustafa, Tefsirin Hâlleri, Ankara, 2013.
• Paçacı, Mehmet, Çağdaş Dönemde Kur’ân ve Tefsiri Ne Oldu?, İstanbul, 2008.
• Paçacı, Mehmet, Kur’ân’a Giriş, İstanbul, 2013.
• Scmitz, M.,“ Ka’b”, İslâm Ansiklopedisi, Meb. Yay., İstanbul,1978,VI/2-3,
• Sırma, İhsan Süreyya, Ano Yemendir, Beyan Yay., İstanbul, tz.
• Sırma, İhsan Süreyya, Osmanlı Devletinin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yay., İstanbul, 2008.
• Sifil, Ebû Bekir, “"Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-Haddâd",DİA, İstanbul, 1996, XIV/551-553.
• Sofuoğlu, Mehmet, Tefsire Giriş, Çağrı Yay, İstanbul, 1981.
• Soysaldı, Mehmet, Nüzûlünden Günümüze Kur’ân ve Tefsir, Ankara, 2001.
• Suphi, Ahmet Mahmut, fi İlmi’l-Kelam Dirase Felsefiyye li-Arai’l-Firakı’l-İslâmiyye fî Usûliddin, Dârü’l-Nuhdati’l-Arabiyye, Beyrut, 1991.
• Şahyar, Ayşe Esra,”İman Yemenlidir, Hikmet Yemenlidir” Hadisi Üzerine Din, Şehir ve Medeniyet İlişkisi Bakımından Bir Değerlendirme”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 2012, cilt: X, sayı: 1, s. 7-33.
• Şentürk, Recep, “el-Melikü'l-Eşref er-Resüli”, DİA, Ankara, 2004, XXIX/ 67-68.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed, ed-Dürrü’n-Nedîd fî İhlası Kelimeti’t-Tevhid yy., h. 1414.
• Eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed, Kitabü’l-Fethi’r-Rabbânî min Fetava’l-İmami’ş-Şevkânî, Müessesetü’r-Risâle, Sana, 2002.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr: el-Câmi' beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min İlmi’t-Tefsîr, Dârü’l-Vefa, 1997.
• eş-Şâyi, Muhammed b. Abdurrah, Teysîrü’l-Mennan Tefsîrü’l-Kur’ân li Ahmed b. Abdi’l-Kadir el-Kevkebânî, Mekke, 1436/2015.
• eş-Şercinî, Abdülgânî Kasım, el-İmamü’ş-Şevkânî Hayatuhu ve Fikruhu, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, ty.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Bedru’t-Tali bi Mehâsin men bade’l- Karni’s-Sâbi’, Dârü’l-Kitâbi’l-İslâm, Kahire, tz.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed, es-Savârimü’l-Hıdâdi’l-Kâtıa li Alâiki Erbâbi’l-İttihâd (Tah.: Muhammed Subhi Hallaf), Dârü’l-Hicir, Yemen, 1411/1990.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed, Gıybet Risalesi (Trc.: Kasım Yürekli) Nesil Yay., Konya, 2010.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed, İrşâdü’l-Fühû’l İla Tahkiki Hakkı Min İlmi’l-Usûl, Dârü İbni Kesir, Beyrut, 2011.
• eş-Şeybânî, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut, 1965.
• Tabatabai, Muhammed Hüseyin, İslâmda Şia (Trc.: Kadir Akaras, Abbas Kazimi), Kevser, yy., tz.
• et-Tayyar, Müsâid b. Süleyman, et-Tefsîru’l-Lugavî li’l-Kur’âni’l-Kerim, Dârü İbni’l-Cevzi, Riyad, 2008
• Tomar, Cengiz, “Yemen” DİA, İstanbul, 2013, XLIII/401-406.
• el-Ubud, Salih b. Abdullah b. Abdurrahman, Akidetü’ş-Şeyh Muhammed b. Abdulvahhabi’s-Selefiyye ve Eseriha fi’l-Alemi’l-İslâm, Medine, 1413.
• Uzun, Nihat, Hicri II. Asırda Siyâset-Tefsir İlişkisi, İstanbul, 2011.
• Ümit, Mehmet, “Yemen’de Eş‘ârîlik”, Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 2015, s. 468-484. Üzüm, İlyas, “Şia”, DİA, İstanbul, 2010, XXXIX/116-117.
• Voll, J. Obert İslâm Süreklilik ve Değişim ( Trc.: Cemil, Aydın,
• Şişman, Demirhan, Cengiz, Mehmet), Yöneliş Yay., İstanbul, 1991.
• Wılferd Madelung, “Zeydîlik ve Tasavvuf” (Trc.: Salih Çift), UÜİF Dergisi, Say: 9, Cilt: 9, 2000, s. 2-16. el-Ya‘kubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kub İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh, Târîhu'l-Ya'kubî, yy., 2011.
• Yazıcı, Elif, “Zeydî-Selefî Âlim İbnü’l-Vezîr’in Hayatı, Eserleri ve Görüşleri” PÜİF Dergisi, Ey lül/2014, Yıl: 1, Sayı: 2, s. 76-93.
• el-Yemenî, Ebû Bekr Abdürrezzak b. Hemmam b. Nâfi’ Tefsîrü Abdirrezzak (Tah.: Mahmud Muhammed Abduh), Neşr.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1419.
• el-Yemenî, Abdulvahhâb b. Abdurrahman, Tabakâtü Sülehâi'l-Yemen, (Tah.: Abdullah Muhammed el-Habeşî) Mektebetü'l-İrşâd, San'a, tz.
• Zeydan, Abdülkerim, İslâm Hukukuna Giriş (Trc.: Ali Şafak), İstanbul, 2008.
• Zeydan, Corci, el-Arabü Gable’l-İslam, Dârü Mektebi’l-Hayat, tz.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyerü A’lamü’n-Nübelâ (Tah.: Şuayb Arnavut), Neşr.: Müessesetü’r-Risâle, yy., 1405/1985.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-İsrailiyyât fi't-Tefsîr ve’l-Hadis, Kahire, 1990.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Beyrut, 2001.
• ez-Zehebî, Şemseddîn Ebû Abdullah Muhammed, Mi’zânü'l-İ’tidâl (Tah.: Ali Muhammed el-Bucâvî), Neşr.: Dârü’l-Ma’rife, Beyrut, 1382/1963.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddin Muhammed b. Abdullah b. Bahadır, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân(Tah.: Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim), Beyrut, 1376/1957.
• ez-Ziriklî, Hayreddin, el-A'lâm: Kâmusu Terâcimi li-Eşheri'r-Ricâl ve'n-Nisâ, Dârü'l-İilm li'l-Melâyin, Beyrut, 1992.
• ez-Zürkânî, Muhammed Abdülazim, Menahilü’l-İrfan fî Ulûmi’l-Kur’ân, Matbaatü İsa el-Halebî, yy., tz.