19. Yüzyılda Düzenlenen İstanbul Tarihi Yarımada’daki Ayvansaray ve Samatya Yangın Alanlarında Günümüzdeki Kentsel Dokuların İncelenmesi ve Karşılaştırılması

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 1, 11 - 28, 15.03.2018

Güneş Yörüten , Cenk Hamamcıoğlu

Öz

Kentsel dokular kentlerin fiziksel
yapılarını ve kimliğini belirleyen en önemli özellikleridir. Bu nedenle kentsel
dokuların incelenmesi kentlerin fiziksel ve sosyo-ekonomik yapılarının
anlaşılabilmesi ve çözümlenmesinde önemli rollere sahiptir. Çalışmanın amacı
aynı koşullar, kurallar ve bakış açıları çerçevesinde düzenlenen, benzer
tipolojilere sahip olan kentsel dokuların birbirinden farklılaşabileceğini bu
nedenle kentsel dokular incelenirken hem ikinci hem de üçüncü boyutta ele
alınması gerektiğini vurgulamaktır. Çalışmanın hedefi ise kentsel dokuların
üçüncü boyutta ele alınırken hangi konularla birlikte incelenmesi gerektiğini
belirlemektir. Bu amaç ve hedef doğrultusunda çalışmanın kapsamı 19. yüzyılda
aynı örgütlenme ve mevzuat koşulları altında düzenlenmiş olan Ayvansaray ve
Samatya yangın alanlarında günümüz dokularının hem ikinci hem de üçüncü boyutta
birbiriyle karşılaştırılması olarak belirlenmiştir. Çalışmada öncelikle bu iki
alandaki kentsel dokuların ortaya çıkış koşullarını incelemek amacıyla tarihsel
süreç, literatür ve haritalar üzerinden doküman analizleri yapılmıştır.
Ardından alan çalışmasında görsel analiz tekniği ile alanların günümüz dokuları
içerisinde gezilerek tespitler yapılmış, elde edilen gözlemler planlar ve
fotoğraflar üzerinden aktarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

İstanbul Tarihi Yarımada, Ayvansaray, Samatya, yangınlar, kentsel doku

Analysis and Comparison of Ayvansaray and Samatya Fire Areas’ Current Urban Patterns at Historic Peninsula of Istanbul Reorganized in the 19th Century

Öz

Urban
patterns are the main features that determine the physical structure and identities
of cities. For this reason analyzing the urban patterns plays an important role
in understanding and resolving the physical and socio-economic structures of
cities. The aim of this study is to point out that urban patterns that have
similar typologies and have been organized/reorganized under same
circumstances, rules and point of views can differ from each other and
therefore urban patterns should be analyzed both in second and third
dimensions. The purpose of the study is to define the topics that should be
considered while analyzing the urban patterns in third dimension. According to
these aim and purpose the scope of study includes analysis and comparison of
current urban patterns of Ayvansaray and Samatya fire areas in both second and
third dimensions that have been reorganized under same circumstances in the
19th century. For this study, historical process, literature and map analysis
has been done firstly, in order to understand and analyze the circumstances of these
two areas that have been reorganized under, in the 19th century. Secondly, observations
that are gathered while walking inside the current urban patterns expressed over
by using visual analysis techniques such as plans
and photographs in the article. 

Anahtar Kelimeler

Istanbul Historic Peninsula, Ayvansaray, Samatya, fires

Kaynakça

• As, E. (2013). Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Cerasi, M. M.(1999). Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi (A. Ataöv, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cezar, M. (2002). Osmanlı Başkenti İstanbul. İstanbul: Eğitim Kültür ve Araştırma Vakfı.
• Çelik, Z. (2010). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul (S. Deringil, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (1996).
• Denel, S. (1982). Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Dumont, P. ve Georgeon, F. (1999). Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, Dumont, P. ve Georgeon, F. (Ed.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ergin, O. N. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, c:2. İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Ergin, O. N. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, c:3, İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Ergin, O. N. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, c:4. İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Eyice, S. (2006). Tarih Boyunca İstanbul. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Eyice, S. (1993). Ayvansaray, Akbayar N., Işın E., Sakaoğlu N., Baydar O., Tanman B., Koz, M. S. ve diğerleri (Ed.). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (s. 491-495), c:1. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Gül, M. (2012). Modern İstanbul’un Doğuşu Bir Kentin Dönüşümü ve Modernizasyonu. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Hürel, H. (2016). Efsanevi İstanbul Yarımadası. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Kuban, D. (2010). Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları. İstanbul: YEM Yayın.
• Kuban, D. (2015). Sanat, Mimarlık, Toplum Kültürü Üzerine Makaleler, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (1987). İstanbul’dan Sayfalar, 2. Baskı. İstanbul: Hil Yayın.
• Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Geleneği. İstanbul: Hil Yayın.
• Pinon, P. (1997). Urban Transformation Between the 18th and 19th Centuries. Rassegna, Istanbul, Constantinopole, Byzantium, sayı 4, s.53-61.
• Sakaoğlu, N. (1993). Yangınlar, Akbayar N., Işın E., Sakaoğlu N., Baydar O., Tanman B., Koz, M. S. ve diğerleri (Ed.). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (s. 427-438), c:7. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Schild, R. G. (2014). 19. Yüzyıl’da Kentsel Dönüşümün Meşruiyeti Olarak Yangın, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Şehir Yazıları II, sayı: 68, Şubat, Mart, Nisan 2014, s.127-144.
• Tekeli, İ. (1996). 19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanının Dönüşümü, İnalcık, H. ve Seyitdanlıoğlu, M. (Ed.). Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tekeli, İ. (2010). Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Türker, O. (2010). Psomatia’dan Samatya’ya Bir Bizans Semtinin Hikayesi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Yerasimos, S. (1999). Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine, Dumont, P. ve Georgeon, F. (Ed.). Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yoker, M. (2016). Parev Kumkapı Kalimera Samatya Öteki Mahalle. İstanbul: Çatı Kitapları.