Cumhuriyet Döneminde Bir Çatı Kavram Olarak Ulus İdeolojisi ve Bileşenleri

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 2, 317 - 331, 15.06.2018

Sait Yıldırım

Öz

Türk modernleşmesi,
ulus-devlet ideolojisi ekseninde milliyetçilik olgusu temelinde
gerçekleşmiştir. Çalışmada modernleşme süreci, Osmanlı Devletinin son döneminde
gerçekleşen batılılaşma hareketleri ile Türk modernleşmesinin işleyişi
karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Tanzimat
döneminde, batılılaşma hareketleri doğrudan gerçekleştiği için toplumsal
dinamiklere zarar vermiştir. Cumhuriyet döneminde batılılaşma unsurları
millileşme süzgecinden geçirilerek toplumsal yapıya aktarılmıştır. Bu süreç
dil, din ekonomi ve eğitim gibi toplumsal kimliği belirleyici alanlarda
millileşme hareketlerinden temel alınmıştır. Bilimsel
olarak pozitivist bir anlayış ile seküler yönelimlere girişilmiştir. Cumhuriyet
döneminde, modernleşme unsurları eski Türk toplumlarının, kültürel ve siyasal
özelliklerine göre şekillenmiştir. Ulus-devlet
inşa süreci belli bileşenler üzerinden yeniden bir millet inşa etme gayretinde
gerçekleşmiştir. Cumhuriyet modernleşmesinde yeniden millet kurma çabaları,
Benedict Anderson’un “Hayali Cemaatler”
kavramı çerçevesinde değerlendirilmiştir. Çalışma içerisinde ulusçuluğun
bileşenleri ayrı başlıklar altında ele alınmıştır. Toplumsal ve siyasal
dönüşümler, tutarlı bir muhakemeye tabi tutulması için onu oluşturan tarihsel,
toplumsal ve siyasal koşullar ile birlikte değerlendirilmelidir. Bu sebeple
ulusçuluğun unsurları tarihsel koşullar dikkate alınarak karşılaştırmalı olarak
tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Millet, Milliyetçilik, Ulus Devlet, Hayali Cemaatler

Nation Ideology and Its Components as a Roof Concept in the Republican Era

Öz

Turkish modernization is realized covering the
nation-state on the basis of the ideology of nationalization. The study of
modernization process, between Turkish modernization operation and in the
Ottoman state’s late period take place westernization movements is discussed
comparatively. In the period of Tanzimat westernization
movement was harm to social dynamic because of the directly place.  In the period of republic, the westernization
elements by passing through the filter of Nationalizations were extracted to
the social structure. Firstly, this process is based on movements in social identities such as
the language, religion, economy and education of nationalization. Scientifically, were attempted to secular orientation with a
positivist approach.
During the Republican period, the elements of modernization were shaped by the cultural and political characteristics of
ancient Turkish societies. Nation-state building process took place exertion to
rebuild of the nation over certain components. The efforts of recreating of the
nation the concept of “Imagined
Communities” of Benedict Anderson were
discussed in the modernizing of Republic. In the study the components of
nationalism are discussed under separate headings. Social and political
transformations must be considered together with the historical, social and
politic conditions because it is necessary to consistent discussion. Thus, a
component of nationalism was discussed comparatively taking in to account the
historical conditions.

Anahtar Kelimeler

Nation, Nationalism, Imagined Communities, Nation-state

Kaynakça

• Kitaplar
• Referans1 Akçura, Y. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans2 Anderson, B.( 1995). Hayali Cemaatler, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. (İ. Savaşır, çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 1991 yılında yayınlanmıştır.)
• Referans3 Arsal, S.M. (1972). Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Referans4 Balibar, E. ve İmmanuel, W. (1995). Irk, Ulus, Sınıf ve Belirsiz Kimlikler. (N. Ökten, çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 1990 yılında yayınlanmıştır.)
• Referans5 Berktay, H. (1983). Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuat Köprülü. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Referans6 Bilgin, N. (2007). Kimlik İnşası. İzmir: Aşina Kitaplar.
• Referans7 Calhoun, C. (2007). Milliyetçilik. (B. Sütçüoğlu, çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları (Orijinal çalışma 1997 yılında yayınlanmıştır.)
• Referans8 Danişmend, İ.H. (1966). Türklük Meseleleri. İstanbul: İstanbul Kitabevi.
• Referans9 Gellner, E.(1992). Uluslar ve Ulusçuluk. (B. E. Behar & G. G. Özdoğan, çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. (Orijinal çalışma 1983 yılında yayınlanmıştır).
• Referans10 Gellner, E.(1998). Milliyetçiliğe Bakmak. (S. Coşar & S. Özentürk- N. Soyarık, çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma 1994 yılında yayınlanmıştır).
• Referans11 Gökalp, Z. (1977). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Referans12 Güneş, İ. (1997). Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans13 Güngör, E. (1987). Dünden Bugünden Tarih-Kültür-Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
• Referans14 Güngör, E. (1996). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
• Referans15 Hobsbawm, E. J. (2006). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik “Program, Mit, Gerçeklik”, (O. Akınhay, çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları, (Orijinal çalışma 1992 yılında yayınlanmıştır).
• Referans16 Kafesoğlu, İ. (1970). Türk Milliyetçiliğinin Meseleleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Referans17 Karaca, K. (1970). Milliyetçi Türkiye, Milliyetçi-Toplumcu Düzen. Ankara: Çınar Yayınevi
• Referans18 Karaca, N. (2008). Pozitivizmin Erken Cumhuriyet Dönemine Etkisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Referans19 Leca, J. (1998). “Neden Söz Ediyoruz?”. Uluslar ve Milliyetçilikler, (Ed.) Jean Leca, (S. İdemen, çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 1995 yılında yayınlanmıştır).
• Referans20 Noi, A.Ü. (2007). Avrupa’da Yükselen Milliyetçilik. İstanbul: IQ Sanat Yayıncılık.
• Referans21 Onat, H. (2013). “İran İslam Devrimi ve Şiilik”. Eds. (Mesut Okumuş, Cemil Hakyemez).Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri. 141-165. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Referans22 Özkırımlı, U. (1999). Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Referans23 Peker, R. (1984). İnkılâp Dersleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans24 Sırma, İ. S. (1989). II. Abdülhamid’in İslâm Birliği Siyaseti. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Referans25 Toplu, A. (1972). Türk Milliyetçiliği ve Karşıt İdeolojiler. (Basım yeri belirtilmemiş): Toplu Yayınları.
• Referans26 Türkdoğan, O. (2013). Türk Ulus-Devlet Kimliği. Konya: Çizgi Kitapevi.
• Referans27 Ülken, H. Z. (1994).Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Referans28 Ülken, H.Z. (2008). Millet ve Tarih Şuuru. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Makaleler
• Referans29 Akar, A. (2011). “Bir Ulus Kimlik Oluşturma Aracı Olarak Türk Dili”. Türk Yurdu. 3, (63). 114-119.
• Referans30 Akgün, S. (1992). “Toplumsal bilinçlenmede Öğrenim Birliği”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt. 16. S. (27). s. 173-188).
• Referans31 Alkan, C.(1978). “Atatürk Düşüncesi ve Eğitim”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Cilt 11. S.(1), 293-304.
• Referans32 Arıkan, Z.(1999). “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. S(23). 261-281.
• Referans33 Aysal, N. (2005). “Anadolu'da Aydınlanma Hareketinin Doğuşu: Köy Enstitüleri”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. S. (35-36). 267-282.
• Referans34 Baltacıoğlu, İ. H. (1953). “Kur’an’ın Ana Dilimize Çevrilmesi: Kur’an Nedir?”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt 2. S.(2). 33-45.
• Referans35 Baltacıoğlu İ. H. (1957). “Dine Doğru”. Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt 6(1), 44-59.
• Referans36 Berber, Ş. G. (2011). “Osmanlı'nın Son Döneminden Cumhuriyet'in İlk Yıllarına Liberalizm-Devletçilik Çatışması”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. Cilt 27. S.(8), 209-240.
• Referans37 Büyükdüvenci, S. (1990). “Demokrasi, Eğitim ve Türkiye”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Cilt 23. (2). 583-597.
• Referans38 Çapa, M. (2002). “Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Tarih Öğretimi”.Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. S.(29-30), 39-55.
• Referans39 Çoban, M. (2012). Milliyetçilik Teorileri. Türk Yurdu. 295, 345-351.
• Referans40 Dağtaş, E. (2004). Türkiye’de Çok Partili Siyasal Hayata Geçiş Öncesinde Sivil Toplum, Yurttaşlık Hakları ve Yazılı Basın. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi. 1(3), 58-67.
• Referans 41 Duman, S.(2015). Cumhuriyet’in İnşa sürecinde Milli Tarih Şuuru Oluşturma Çabaları. Gümüşhane Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2, 33-45.
• Referans42 Engin, İ.(1992). “1860-1908 Yılları Arasında Osmanlı Devletindeki Pozitivist ve Materyalist Akımlarda “Kültürel Değişme” Olgusu”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi. 3, 179-191.
• Referans43 Durukan, K. (2009). “Prens Sabahattin ve İlm-i İçtima Türk Liberalizminin Kökenleri”.(Eds.). Tanıl Bora, Murat Gültekingil. Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi Cilt 1. 143-155. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans44 Ertop, K. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyete Dil Sadeleşmesi”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 2. (ss 333-340). İletişim Yayınları.
• Referans45 Geray, C.(1969). “Türkiye’de Köy Enstitüleri Hareketi ve Köy Kalkınması”.Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Cilt: 2(1), 197-207.
• Referans46 Gökalp, E.(2007). Milliyetçilik: Kuramsal Bir Değerlendirme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (7)1, 279-298.
• Referans47 Gürsel, S. (1985). “1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması”.Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3, 672-687. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans48 Karaca, İ. (1991). “1919 Yılı Osmanlı İmparatorluğunda Osmanlılık Fikri Üzerine Değişik Görüşler”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi.7, 539-550.
• Referans49 Kara, M. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tasavvuf ve Tarikatlar”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4. 978-994. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans50 Karal, E. Z. (1985). “Tanzimat’tan Sonra Türk Dili Sorunu”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 2, 314-332. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans 51 Kocaman, A. (1994). Cumhuriyet, Dil Devrimi ve Ötesi, Dilbilim Araştırmaları Dergisi.Cilt: 5, 1-3.
• Referans52 Mardin, Ş. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İktisadî Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918)”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3. 618-634. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans53 Pamuk, Ş. (1985). “19. yy’da Osmanlı Dış Ticareti”.Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3. 653-662. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans54 Selçuk, S.S. (2011). Milliyetçilik Üzerine: Bir Literatür Taraması. Journal of Yaşar University, 23(6), 3855-3865.
• Referans55 Serin, N. (1988). “Atatürk’ün İktisadi Politika Anlayışı”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. s(2), 215-222.
• Referans56 Sakaoğlu, N. (1985). “Eğitim Tartışmaları”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 2. 478-484. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans57 Tekeli, İ. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim Sistemindeki Değişmeler”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 2, 455-475. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans58 Timisi, N. (2003). “Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları”. İletişim Araştırmaları. (Hüseyin Sadoğlu). Cilt 1. S (2), 131-140.
• Referans59 Tonguç, İ. H. (1943). “Köy Enstitülerimizde Eğitim ve Öğretim İlkeleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi.Cilt. 2. (5), 137-147.
• Referans60 Toprak, Z. (1985). “II. Meşrutiyet Döneminde İktisadî Düşünce”.Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3, 635-640. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans61 Uca, A. (1996). Türk Toplumunda Milliyet ve Milliyetçilik Fikrinin Tarihi Gelişimi. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (6), 125-144.
• Referans62 Ulusoy, M. D. (2015). “Cumhuriyet Öncesi Türk Modernleşmesi”. Ed. (Nevin Güngör Ergan). Sosyoloji Konferansları. No:52, 511-558).
• Referans 63 Yıldırım, E.(2014). Modernite ve Milliyetçilik: Modern Milliyetçilik Kuramları Üzerine. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), 23-37.