A Study on Revealing the Original Spatial Character, Collective Memory of Adapazarı/ Uzunçarşı

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 1, 177 - 202, 30.03.2022

Beyza Çilli Mehtap Özbayraktar

https://doi.org/10.35674/kent.1016903

Öz

One of the memory spaces mentioned by Pierre Nora, which carries the collective memory and the traces of each group and touches all walks of life, is the bazaars from the Ottoman Empire to the present. However, these bazaars have been losing their characteristics of being a “lace of memory” day by day for various reasons. One of these places is Adapazarı Uzunçarşı. It has been determined that there is no study or research on the current state of Uzunçarşı, which has undergone significant changes after the restoration in 2017 and is one of the memory places of Adapazarı. Therefore, the aim of the study is to reveal the spatial character and collective memory of Uzunçarşı, and to develop suggestions for a livable bazaar. In line with the stated purpose of the study, a four-stage path was followed. First: The analysis of the history of the settlement (Adapazarı city center commercial spaces and Uzunçarşı). Second: The current situation assessment of the Çarşı via on-site observation (Spatial character of Adapazarı/ Uzunçarşı). Third: The analysis of the “evaluation criteria for the quality of urban space” on Uzunçarşı spaces (Spatial character of Adapazarı/ Uzunçarşı). Fourth: In-depth interviews with 16 Uzunçarşı shopkeepers (Collective memory of Adapazarı/ Uzunçarşı). As a result of the study, the spatial character and the collective memory of Adapazarı Uzunçarşı, its place in memory for Uzunçarşı shopkeepers, the features that the shopkeepers like/dislike and the suggestions to develop have been revealed. Using the collected data, the current features of the bazaar, especially after the restoration, were explained and interpreted by obtaining the users' views on the current state of the bazaar. As a result of the interpretation, it was determined that the users of the bazaar were dissatisfied with many aspects of Uzunçarşı after the restoration (such as making the bazaar an open place, prohibiting the use of displaying elements, problems such as insulation and the bazaar being unappealing to the customer, etc.) and in response to this, suggestions have been developed to address the spatial character of the bazaar and its place in the user's memory.

Anahtar Kelimeler

Traditional bazaar, Character of public spaces, Quality of urban space, Collective memory, Adapazarı-Uzunçarşı

Adapazarı/ Uzunçarşı’nın Özgün Mekansal Karakterinin ve Kollektif Belleğinin Ortaya Çıkarılması Üzerine Bir Çalışma

Öz

Kolektif belleğin sürdürüldüğü, her grubun izlerini taşıyan ve yaşamın her kesimine dokunan Pierre Nora’nın hafıza mekanlarından biri de, Osmanlı’dan günümüze kalan çarşılardır. Ancak bu çarşılar; kullanıcıları değiştikçe, doğal sebepler nedeni ile (sel, deprem… vb. gibi) geçirdiği değişikliklerle ve bunlara karşı yapılan onarımlarla gün geçtikçe “kolektif belleğin sürdürüldüğü kentsel hafıza mekanı” olma özelliklerini yitirmektedirler. Bu mekanlardan biri de Adapazarı Uzunçarşısı’dır. Adapazarı’nın bellek mekanlarından biri olan ve 2017 restorasyonu sonrası önemli değişiklikler geçiren Uzunçarşı’nın özellikle restorasyon sonrası güncel durumu üzerine herhangi bir çalışma ve araştırma bulunmadığı saptanmıştır. Bu nedenle çalışmanın amacı; Uzunçarşı’nın günümüzde özgünlüğünü yitiren mekânsal karakterinin ve kolektif belleğinin ortaya çıkarılması, yaşanabilir bir çarşı için öneriler geliştirilmesidir. Çalışmada belirtilen amaç doğrultusunda dört aşamalı bir yol izlenmiştir: 1. Yerleşimin tarihi: Adapazarı kent merkezi ticaret mekanları ve Uzunçarşı. 2. Çarşı'nın yerinde gözlem yolu ile mevcut durum değerlendirmesi (Adapazarı Uzunçarşı’nın mekansal karakteri). 3. “Kentsel mekânın kalitesi için değerlendirme kriterleri”nin Uzunçarşı mekanları üzerinde analizi (Adapazarı Uzunçarşı’nın mekansal karakteri). 4. 16 Uzunçarşı işletmecisi ile derinlemesine görüşme (Adapazarı Uzunçarşı’nın kollektif belleği). Çalışma sonucunda Adapazarı Uzunçarşının mekânsal karakteri, Uzunçarşı esnafı için kolektif bellekteki yeri, esnafın beğendiği/ beğenmediği yönler ile bunlara karşı geliştirdikleri öneriler ortaya konulmuştur. Toplanan verilerden yararlanılarak özellikle restorasyon sonrası Uzunçarşı’nın güncel nitelikleri (genel cephe ve plan özellikleri, dükkan fonksiyonları ve kat sayıları, kent mobilyaları ve tabelalar vb. özelinde) açıklanmış ve kullanıcıların güncel durumla ilgili görüşleri elde edilerek yorumlanmıştır. Yapılan yorumlama sonucunda çarşı kullanıcılarının restorasyon sonrası Uzunçarşı’nın birçok yönünden (çarşının üstü açık hale getirilmesi, teşhir yapılamaması, yalıtım ve müşteriye hitap edememe problemleri vb. gibi) memnuniyetsizlik yaşadıkları saptanmış, buna karşı ve çarşının mekansal karakteri ile kullanıcı belleğindeki yerine hitap edecek öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel çarşı, Kamusal mekan karakteri, Kamusal mekan kalitesi, Kollektif bellek, Adapazarı-Uzunçarşı

Kaynakça

• Abbasoğlu, H. (1997). Hamam. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (2nd edition). İstanbul: Yem Yayınları. pp. 750-751.
• Ahunbay, Z. (1988). Mimar Sinan'ın eğitim yapıları, medreseler, darülkurralar, mektepler. Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1. (Ed. S. Bayram), Vakıflar Genel Müdürlüğü, 239-309.
• Akozan, F. (196). Türk külliyeleri. Vakıflar Dergisi. 8: 303-308.
• AKTAŞ, K. K. (n.d.) Yakın tarihte İstanbul’un Uzun çarşısı ve Uzun çarşılıları. Retrieved November 25, 2021, from https://core.ac.uk/download/pdf/38302214.pdf.
• APA, (n.d.). Great places of America: Public spaces, characteristics, and guidelines of great public spaces. Retrieved November 24 2020, from https://ddd.uab.cat/pub/disturbis/disturbis_a2011n10/disturbis_a2011n10a4/characteristics.htm
• Artırma, A. (2007). Adapazarı kentsel sit alanı'nın tarihsel süreç içindeki değişiminin incelenmesi ve bölgenin günümüze yeniden kazandırılması. (Unpublished Master’s Thesis). Maltepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Balcı, H. (2017, 5th May). Tarihi Uzun Çarşı Restorasyonu Devam Ediyor. Adatavır. Retrieved April 23, 2018, from http://www.adatavir.com/tarihi-uzun-carsi- restorasyonu- devam-ediyor.html
• Birgören, H. (2008). Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi- Hicrî 1334 Milâdi 1916. Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
• CABE, (2007). Spaceshaper a user’s guide. Retrieved January 26, 2017, from http://www.designcouncil.org.uk/resources/guide/spaceshaper-users-guide.
• Carmona, M. (2019). Principles for public space design, planning to do better. Urban Design International volume 24, 47–59. Retrieved April 23, 2018, from https://doi.org/10.1057/s41289-018-0070-3.
• Cezar, M. (1985). Tipik yapilariyle Osmanli şehirciliğinde çarşi ve klasik dönem imar sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, İstanbul.
• Connerton, S. (2014). Toplumlar nasıl anımsar (Trans. A. Şenel). Ayrıntı Yayınları.
• Çetin, Y. (2006). Sakarya ve ilçelerinde Türk dönemi sivil mimari eserler. (Unpublished doctoral thesis, Atatürk Üniversitesi, S.B.E. Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum) Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (191193). (Accession No: 191193).
• Çolak, N. (2014) Kent belleği mekanlar: Ankara pasajları. (Unpublished master thesis, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı, Ankara). Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (Accession No. 368129).
• DETR ve CABE (2000). By design, urban design in the planning system: Towards better practice, London, Thomas Telford. Retrieved February 12, 2017, from https://www.gov.uk/government/publications/urban-design-in-the-planning-system-towards-better-practice.
• Draaisma, D. (2007). Bellek metaforları zihinle ilgili fikirlerin tarihi (Trans. G. Koca). İstanbul: Metis Yayınları. (the publication date of original book 1995).
• Francis, M. (1989). Control as a Dimension of Public Space Quality. In I. Altman and E. H. Zube (Eds.), Public places and spaces (pp. 147-172). Plenum Press. Retrieved April 23, 2018 from https://www.researchgate.net/publication/283339270_Control_as_a_Dimension_of_Public_Space_Quality.
• Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, (1997). Vol1. YEM Yayınları.
• Erendil, M. (1990). Dünden bugüne Sakarya ili (1st Edition). İstanbul: Ünal Ofset A.Ş.
• Eröz, M. (1967). Adapazarı’nın teşekkülü. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 1271, 61–71. Retrieved April 23, 2018, from http://dergipark.gov.tr/download/article-file/100987.
• Gehl, J. (n.d.). Public spaces for a changing public life. Retrieved November 24, 2020, from http://www.mensenruimte.nl/Gehl.pdf.
• Göçer, O. (2011). Adapazarı ve Fizik Planlaması. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 7, 143-179. Retrieved April 23, 2018 from http://dergipark.gov.tr/iusoskon/issue/9530/11895.
• Gündüz, S., Reyhanoğlu, G. (2018). Kadim Kentin Kimliği Antakya Uzun Çarşı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 6 (15). 857-871. Retrieved November 25, 2021, from https://dergipark.org.tr/tr/pub/avrasyad/issue/42259/510256.
• Güngördü, Z. (2018). Kent Kimliğinin Değişim Sürecini Geleneksel Çarşılar Üzerinden Düşünmek: Antakya-Uzunçarşı Örneği. Journal of City and Regional Planning, 2(1), 1-23. Retrieved November 25, 2021, from https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/621995.
• Halbwacs, M. (2007). Kolektif bellek ve zaman (Trans. Ş. Demirkol,). Bellek: Öncesiz, sonrasız, (pp. 54-76). Cogito 50. İstanbul: Yapı kredi yayınları.
• Halbwacs, M. (2016). Hafızanın topumsal çerçeveleri. (1st Edition) (Trans. B. Uçar). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Halbwacs, M. (2017). Kolektif hafıza (1st Edition, Trans. B. Barış). Ankara: Heretik Yayınları.
• Hasol, D. (1998). Ansiklopedik Mimarlık Sözlügü, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kuban, D. (1968). Anadolu Türk şehri tarihi gelişmesi, sosyal ve fiziki özellikleri üzerinde bazı gelişmeler. Vakıflar dergisi (7), 53-73.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (Trans. I. Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Mortan, K. ve Küçükerman, Ö. (2011). Çarşı, pazar, ticaret ve kapalıçarşı (2nd Edition). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mayo, J. (1996). The city collective memory: Historical imaginary and architectural entertainment. Journal of architectural education. Retrieved April 23, 2018, from https://www.researchgate.net/publication/274807169.
• Muminovic, M., (2017) Place identity and sustainable urban regeneration: Public space in Canberra city centre. International Journal of Sustainable Development and Planning, 12 (4), 734–743.
• Nora, S. (2006). Hafıza mekanları. (Trans. M. E. Özcan). Ankara: Dost Yayınevi.
• Okyar, O. ve İnalcık, H. (1980). Türkiye’nin sosyal ve ekonomik tarihi (1071-1920). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Ödekan, A. (1997). Cami. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (2nd edition). İstanbul: Yem Yayınları. pp. 316-319.
• Ödekan, A. (1997). Hamam. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (2nd edition). İstanbul: Yem Yayınları. pp. 750.
• Ödekan, A. (1997). Medrese. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (2nd edition). İstanbul: Yem Yayınları. pp. 1188-1190.
• Özdeş, G. (1998). Türk çarşıları. Tepe Yayınları.
• Özdoğu, S. (1998). Adapazarı’nda Konut Alanlarının Planlama Sorunları Konut – İşyeri İlişkileri Yönünden Bir Model Önerisi (Unpublished doctoral thesis), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Özkan,Ö., Zorlu, Ö., Avan, A. (2019). Şehir Turizminde Kültürlerarası Duyarlılığın Arz Yönlü Değerlendirilmesi: Afyonkarahisar Uzun Çarşı Esnafı Örneği. Ulusal Turizm Kongresi (UTK20). T.C. Anadolu Üniversitesi Yayin No: 3935. Turizm Fakültesi Yayin No: 14. 302-308. Retrieved December 4, 2021, from https://www.researchgate.net/publication/336829702_Sehir_Turizminde_Kulturlerarasi_Duyarliligin_Arz_Yonlu_Degerlendirilmesi_Afyonkarahisar_Uzun_Carsi_Esnafi_Ornegi.
• Öztürk, Y. (2005). XVI. Asırdan XVII. Asrın Başlarına Kadar Ada Kazası. (M. Demir Ed.), Sakarya İli Tarihi Ansiklopedisi (Vol 1, 230-231). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü
• Pancholi, S., Guaralda, M., Yigitcanlar, T. (2017). Context, contribution, and characteristics of public spaces for place making in contemporary knowledge and innovation spaces. The Journal of Public Space, 2(4), 91-102. Retrieved November 24, 2020, from https://www.journalpublicspace.org.
• Project for Public Spaces. (n.d.). What Makes a Successful. Retrieved April 23, 2018, from http://www.pps.org/reference/grplacefeat/.
• Sakarya Municipality. (2015) Sakarya Büyükşehir Strateji Planı 2015-2019. Sakarya. Retrieved April 22, 2020, from https://www.sakarya.bel.tr/uploads/stratejik/6MrPNOycS3.pdf.
• Sakarya Municipality Archive (2018), Sakarya.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 26. Retrieved from https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/osmanli_yer_adlari.pdf.
• Şahinalp, M. S. and Günal, V. (2016). Osmanlı Dönemi Anadolu Şehirleri Çarşı Sisteminin Fonksiyonel Analizi, Turkish Studies, 11 (8): 335-360. Retrieved April 22, 2020, from http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9627.
• Tarihi Uzunçarşı’nın Çatısı Çöktü (2015, January 10). Sakarya Halk. Retrieved April 15, 2018 from http://www.sakaryahalk.com/galeri.html?ID=29310
• Tarihi Adada Dönüşüm Başlıyor (n.d.). Retrieved January 3, 2019 from https://sakarya.bel.tr/tr/Haber/tarihi-adada-donusum-basliyor/8599 .
• Terzi, F, Akay, M., Erdem Okumuş, D., Gökçe, S. (2019). Re-coding the characteristics of public spaces: The case of İstanbul, ICONARP (International Journal of Architecture & Planning), 7 (2), 487-512.
• The Bartlett School of Planning, UCL ve Office of the Deputy Prime Minister (2004). Living Places: Caring for Quality. Office of the Deputy Prime Minister.
• TUİK (2020). Coğrafi istatik portalı. Retrieved October 3, 2021 from https://cip.tuik.gov.tr/
• Türkoğlu, S. (n.d.) Uzunçarşı 1930. Retrieved April 15, 2018 from http://www.gazete5.com/foto-galeri/eskiden-sakarya-nasildi/22424-2.
• URL-1: https://depo.sosyal-bilgiler.com/gorseller/buyuk-boy-dilsiz-turkiye-iller- haritasi/, (Erişim tarihi: 22 February 2021).
• Uzunçarşı (2013, December 19). Sakarya Life. Retrieved April 15, 2018 from http://sakaryalife.com/tag/uzun-carsi/.
• Uzunçarşı Tarihi Kimliğine Kavuşuyor (2017). Ada Bülteni-Bizim Şehrin Bülteni. Retrieved January 6, 2019 from http://www.medyadetay.com/guncel/uzuncarsi-tarihi-kimligine-kavusuyor- h61869.html.
• Üçeçam Karagel, D., & Karagel, H. (2014). Analysis of a Historical commercial centre in terms of marketing geography: Uzun Çarşı/the Long Bazaar (Antakya/Turkey). European Journal of Research on Education, 2, 166-184.
• Winter, J. (2015). Tarihçiler ve Kolektif Bellek Mekanları. In P. Boyer ve J. V. Wertsch (Eds.), Zihinde ve Kültürde Bellek (1st edition, pp. 321-343). (Trans. Y. Aşçı Dalar). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Wycherley, R., E. (1991). Antik Çağda Kentler Nasıl Kuruldu? (Trans. N. Nirven, N. Başgelen). Arkeoloji ve Sanat Yayınları. İstanbul.
• Yalçıner, G. (1997). Han. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (2nd edition). İstanbul: Yem Yayınları. pp. 753-754.
• Yazıcıoğlu, H. Z. (2010). Kentsel mekân olarak caddeler: Bağdat Caddesi örneği, Mimarist, 2, 52-57.
• Yediyıldız, B. (1989). Sinan'ın Yaptığı Eserlerin Sosyal ve Kültürel Açıdan Tahlili. VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu (5-8 Aralık 1988). Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara, 106.