Risk Altındaki Kültürel Miras: Karadeniz Bölgesi’ndeki Geleneksel Ahşap Yığma (Çantı) Camiler İçin Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 481 - 505, 15.06.2022

Gül Yücel

https://doi.org/10.35674/kent.1038507

Cited By: 2

Öz

Çalışmada risk altındaki kültür mirası kapsamında ahşap yığma camiler değerlendirilmiştir. Ahşap mimarlık mirası olarak ahşap yığma camiler, tarihi, özgün mekânsal kurgusu, ahşap malzeme kullanımı ve yapı teknolojisi ile birlikte önemli yapısal kültür birikimini barındırmaktadır. Karadeniz Bölgesi’ndeki ahşap yığma camilerin işlevi ile ilişkili olarak; mevcut durum tespiti, mekânsal özelliklerin analizi, yapısal durum ve fiziki koşullara dayanımı konularında birçok araştırma bulunmaktadır. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi’nde yoğunlaşan ahşap yığma camiler için doğa kaynaklı risklerin tespiti de koruma açısından öncelikli konulardan biridir. Türkiye için yapılı fiziksel çevre üzerinde oluşturduğu etki ve can kayıpları açısından deprem tehlikesi ilk sıradadır. Depremle birlikte sel ve yangın gibi tehlikeler de önemli risk oluşturmaktadır. Son yıllarda küresel iklim değişikliği ile birlikte yağış rejimindeki değişim, ani yağışlara ve buna bağlı su baskınlarına neden olmaktadır. Çalışmada Karadeniz Bölgesi kapsamında farklı illerden 168 ahşap yığma cami literatürden elde edilen verilere bağlı olarak incelenmiştir. Değerlendirmede doğa kaynaklı tehlikeler ve caminin kullanım süreciyle bağlantılı olarak yapıya müdahaleler dikkate alınmıştır. Camilerin yapım yılı, konumu, kullanım durumu ve özgün yapıya müdahaleler, il ölçeğinde gruplandırılarak, tehdidi altında oldukları tehlikeler kapsamında riskleri tartışılmıştır. Araştırma sonuçları, ahşap yığma camileri koruma kapsamında doğa kaynaklı risklerle birlikte kullanım kaynaklı risklerin de tespit edilmesinin önemli olduğunu göstermektedir. Ahşap yığma camiler büyük ölçüde meskûn alan dışında ve mezarlık alanındadır. Önemli sayıda cami nehir yakınında konumludur. Ahşap yığma camilerin birçoğunda muhdes ek ve yapısal müdahale bulunmaktadır. Ahşap mimarlık mirasının önemli bir bileşeni olan ahşap yığma camilere yönelik riskler bütüncül olarak ele alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Ahşap yığma cami, Kültürel miras, Afet riski, Koruma, Karadeniz Bölgesi

Destekleyen Kurum

Bulunmuyor.

Proje Numarası

Bulunmuyor.

Teşekkür

-

Cultural Heritage at Risk: An Evaluation for Traditional Wooden Masonry (Çantı) Mosques in the Black Sea Region

Öz

The study evaluated wooden masonry mosques included within cultural heritage that are at risk. Wooden masonry mosques, a form of wooden architectural heritage, contain significant structural, cultural accumulation in their history, unique spatial layout, use of wooden material and structural technology. There are many studies about identifying the current status, analysis of spatial features, structural status and resistance to physical conditions related to the functions of wooden mosques in the Black Sea region. Identification of risks due to natural causes affecting wooden mosques, densely found in the Black Sea region in Turkey, is one of the priority topics in terms of preservation. Earthquake hazard is in first place in terms of effect on the built physical environment and loss of life in Turkey. Hazards like floods, earthquake and fire comprise significant risks. Changes to the precipitation regime with global climate change in recent years have caused sudden rainfalls and linked water inundations. In the study, 168 wooden masonry mosques in different cities within the Black Sea Region were assessed linked to the data obtained from the literature. In the evaluation, interventions to the building in relation to the natural hazards and the use of the mosque were taken into account. The study grouped mosques included in the literature on city scale with location, construction year, use status and interventions to the original structure revealed by available research and discussed risk within the scope of hazards threatening the mosques. The research results are important in terms of preservation by identifying the risks due to natural hazards, along with due to use, for wooden masonry mosques. The wooden masonry mosques are mostly outside the residential area and inside the cemetery area. A significant number of mosques are located near the river. Many of the wooden masonry mosques have inappropriate building addition and maintenance. The risks to wooden masonry mosques, which are an important component of wooden architectural heritage, should be considered holistically.

Anahtar Kelimeler

Wooden masonry mosque, Cultural heritage, Disaster risk, Preservation, Black Sea Region

Proje Numarası

Bulunmuyor.

Kaynakça

• AFAD. (2018). Türkiye’de Afet Yönetimi ve Doğa Kaynaklı Afet İstatistikleri. Ankara, https://afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/35429/xfiles/Turkiye_de_Afetler.pdf).: AFAD.
• AFAD. (2021a, Temmuz 18). Rize’de Meydana Gelen Aşırı Yağışlar Hakkında. (AFAD Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) Temmuz 20, 2021 tarihinde https://www.afad.gov.tr/rizede-devam-eden-asiri-yagislar-rizede-meydana-gelen-asiri-yagislar-hakkinda adresinden alındı.
• AFAD. (2021b, Temmuz 24). Artvin ve Rize’de Meydana Gelen Yağışlar Hakkında-4. (AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) Temmuz 26, 2021 tarihinde https://www.afad.gov.tr/artvin-ve-rizede-meydana-gelen-yagislar-hakkinda-3 adresinden alındı.
• AFAD. (2021c, Ağustos 14). Bartın, Kastamonu ve Sinop’ta Meydana Gelen Yağışlar Hakkında. (AFAD, Afet ve Acil Durum Başkanlığı) Ağustos 20, 2021 tarihinde https://www.afad.gov.tr/bartin-kastamonu-ve-sinopta-meydana-gelen-yagislar-hakkinda-0800 adresinden alındı.
• AFAD. (2021d). Afet Haritaları. (AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) Haziran 10, 2021 tarihinde Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı: https://www.afad.gov.tr/afet-haritalari adresinden alındı.
• AFAD. (2021e). Türkiye Afet Uğramış Yerleşim Birimleri Haritası (1950-2008). (AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) Temmuz 10, 2021 tarihinde https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/3504/xfiles/94-201406021514-afetler_tum_dagilim_renkli_2.pdf adresinden alındı.
• AYDES. (2021). Aydes İstatistikleri. (AYDES, Afet Yönetimi ve Karar Destek Sistemi) Haziran 10, 2021 tarihinde Bütünleşik Afet Yönetimi Platformu: https://aydes.gov.tr/login adresinden alındı.
• Aydın, H., Peker, Z. S. (2017a). Kastamonu Beldeğirmen Köy Tarihi Camii'nde Ahşap Malzeme Kullanımı. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 17-27, DOI: http://dx.doi.org/10.12787/KARAM1170.
• Aydın, H., Perker, S. Z. (2015). İznik Elmalı Ahşap Camii Yapısal Özellikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (53), 37-47, DOI: 10.17755/esosder.40202.
• Aydın, H., Perker, S. Z. (2017b). Trabzon’dan Ahşap Bir Cami Örneği: Of – Bölümlü Mithat Paşa Camii. Journal of History Culture and Art Research, 6(2), 457-472. doi:http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i2.662.
• Aydın, H., Perker, Z. (2017c). Trabzon Uzungöl Filak Ahşap Camii Yapısal Özellikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(63), 1262-1269, DOI: 10.17755/esosder.280942.
• Ayverdi, E. H. (1972). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayını.
• Bayhan, A. A. (2005). Ordu/İkizce’den Bir Ahşap Cami: Laleli (Eski) Camii. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0 (14), 1-22.
• Bayhan, A. A. (2006). Ordu’da Yeni Tespit Edilen Camiler. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı:16, 33-48.
• Bayhan, A. A. (2009). Ordu’dan Bazı Tarihi Ahşap (Çantı) Camiler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(7), 55-84.
• Bayhan, A. A. (2014). Ordu / Perşembe'den iki ahşap çantı cami örneği. TÜBA-KED, 12, 99-107.
• Bayhan, A. A. (2017). Ordu Yöresinde 2017 ’de Belirlenen Ahşap Çantı Cami Örnekleri. Akdeniz Sanat Dergisi. Cilt 13, özel ek sayı, 17-35.
• Bayraktar, M. S. (2000). Bafra ve Çarşamba’da Beylikler Döneminden Kalan Tarihi Yapılar. Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi, Cilt 6 Sayı 25, 111-139.
• Bender Restorasyon. (2021). Trabzon Araklı Bereketli Köyü Camii ve Müştemilatı. (Bender Restorasyon) Temmuz 10, 2021 tarihinde http://www.benderrestorasyon.com/index.php/uygulamalarimiz/tamamlanmis-uygulamalar/item/trabzon-arakl-bereketli-koeyue-Cami-ve-muestemilat-2014-y-l-onar-m-isi adresinden alındı.
• Butasım, N. (2019). Hemşin-Bilen (Tepan) Köyü’nde Bulunan Ahşap Camii. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 , 165-187.
• Can, Y. (2003). Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (14-15), 117-134.
• Coşkun, R., Çelebioğlu, B. (2020). Artvin Borçka’daki Yığma Ahşap Camiler. bāb Mimarlık ve Tasarım Dergisi, 1(2), 142-160.
• Çetin, Y. (2007). Kuruluş Dönemi Osmanlı Mimarisine Ait İki Çantı Cami: Sakarya Büyük Tersiye (Büyük Esence) Köyü Orhan Gazi Camii ve Büyük Kaynarca (Topçu) Köyü Şeyh Muslihuddin Camii. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0 (18), 1-15.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2020). Bölgesel İklim Değişikliği ve Eylem Planları. Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
• Demir, N. (2004). Trabzon ve Yöresinde Ahşap Camiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 29, 169-188.
• Denge Gazetesi. (2021, Eylül 6). Tarihi Ahşap Cami restore ediliyor. (Denge Gazetesi) Eylül 6, 2021 tarihinde http://www.dengegazetesi.com.tr/tarihi-ahsap-cami-restore-ediliyor-151207h.htm adresinden alındı.
• Dinçer, İ. (2012). Kültür Mirasının Korunmasında “Risklere Hazırlık” Kavramının Gelişimi. Mimarlık, 364.
• DOKAP. (2019). Kültür Varlıkları. (Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, DOKAP, Karadeniz Kültür Envanteri Projesi) Haziran 10, 2019 tarihinde DOKAP, TC Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı: https://karadeniz.gov.tr/kulturel-varliklar-3/. adresinden alındı.
• EM-DAT. (2021). Turkey. ( EM-DAT The International Disaster Database) Haziran 10, 2021 tarihinde https://www.emdat.be/emdat_atlas/sub_html_pages/sub_html_TUR.html adresinden alındı.
• Furtuna, Ç. (2018). Samsun Çarşamba'da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Belgelenmesi ve Vernaküler Mimari Miras Bağlamında İncelenmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Y.Lisans Tezi (Yayımlanmamış).
• Furtuna, Ç., Binan, D. U. (2021). Samsun-Çarşama'da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Korunmalarına Yönelik Belgeleme ve Değerlendirme Yaklaşımı. TÜBA-KED (23), 11-36.
• Gül, S. (2018). Sinop Ahşap Camileri ve Coğrafi Çevre İlişkisi. E. Ö. Kıran içinde, SosyaL Bilimciler Adıyla Sinop (s. 155-178). Ankara: Berikan Yayıncılık.
• ICOMOS. (2017). Ahşap Mimari Mirasın Korunması için İlkeleri. Haziran 10, 2021 tarihinde ICOMOS, Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi Türkiye Milli Komitesi: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0633313001536913605.pdf adresinden alındı.
• İPKB-AFAD. (2014). Kültürel Mirasın Korunması. İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi” (İSMEP) Rehber kitapları. Haziran 10, 2021 tarihinde İstanbul Valiliği, İstanbul Proje Koordinasyon Birimi: https://www.ipkb.gov.tr/e-kutuphane/kulturel-mirasin-korunmasi_65/ adresinden alındı.
• Karpuz, H. (1990). Trabzon’un Çaykara İlçesi Köylerinde Bulunan Bazı Camiler. Vakıflar Dergisi, 21, 281-298.
• Küçük, O. (2017). Trabzon'un Çaykara, Dernekpazarı, Hayrat ve Of İlçelerindeki Osmanlı Dönemine Ait Bazı Ahşap Camiler (18-19.YY). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y.Lisans Tezi (Yayımlanmamış).
• Nefes, E. (2009). Giresun'da Yeni Tesbit Edilen Bir Ahşap Cami; Çaldağ Beldesi Melikli Mahallesi Tahtalı Camii. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX, Sayı:3, 187-209.
• Nefes, E. (2010). Samsun'da Ahşap Bir Osmanlı Eseri, Ayvacık / Tiryakioğlu Camii. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28 (28), 151-174.
• Nefes, E. (2012,). Samsun/Çarşamba'da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Ahşap Cami; Ustacalı Köyü Camii ve Kocakavak Köyü Camii. Vakıflar Dergisi, Sayı:38, 155-163.
• Nefes, E. (2018). Sinop'ta Çantı Tekniğinde İnşa Edilen Camiler. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop'ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu (s. 495-512). Sinop: Sinop Üniversitesi.
• Nefes, E. (2019). Sinop’da Geleneksel Ahşap Köy Camileri. İstanbul: Kriter Yayınevi .
• Nefes, E., Gün, R. (2016a). Çorum İskilip’te Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Cami, Sanayi Marangozlar ve Tavukçu Hoca Camileri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (30), 399-310.
• Nefes, E., Gün, R. (2016b). Samsun/Kavak’ta Çantı Tekniğinde İnşa Edilen Alagömlek Köyü Rahmioğlu Mahallesi Camii. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (40), 49-65, DOI: 10.17120/omuifd.07601.
• Nefes, E., Gün, R. (2019). Samsun/Yakakent'te Çantı Tekniğinde İnşa Edilen Geleneksel Köy Camileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12(68), 595-605.
• Nefes, E., Can, Y., Gün, R. (2017). Samsun/ Vezirköprü’de Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Bir Grup Ahşap Cami. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (43), 129-154.
• Nefes, E., Gün, R., Çakır, A. (2015). Samsun/ Bafra İlçesi’nde Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Bir Grup Ahşap Cami. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, 291-317.
• Newman, J. P., Minguez, B. G., Kawakami, K., Akieda, Y. I. (2020). Resilient Cultural Heritage : Learning from the Japanese Experience (English). Washington, D.C.: World Bank Group. http://documents.worldbank.org/curated/en/131211602613832310/Resilient-Cultural-Heritage-Learning-from-the-Japanese-Experience.
• Oktay, S., Taş, N., Taş, M. (2020). Kültürel Miras Alanlarının Korunması ve Afet Yönetimi İlişkisi. Resilience, 4(2), 305-321.
• Ordu Büyükşehir Belediyesi. (2017). Cumhuriyet Döneminde Ordu'da Meydana Gelen Doğal Afetler (1919-2016). Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Kültür Yayınları.
• Ordu Büyükşehir Belediyesi. (2021). İkizce İlçesi Ahşap Laleli Cami Çevre Düzenleme Projesi. (Ordu Büyükşehir Belediyesi) Temmuz 10, 2021 tarihinde https://www.ordu.bel.tr/Proje/Detay/104/ikizce-ilcesi-ahsap-laleli-cami-cevre-duzenleme-projesi- adresinden alındı.
• Ordu Valiliği. (2021, Ağustos 4). Fatsa İlçesi Kösebucağı Camii Restorasyon Uygulama İşi İhalesi Yapıldı. (Ordu Valiliği) Eylül 7, 2021 tarihinde http://ordu.gov.tr/yikob/fatsa-ilcesi-kosebucagi-Cami-restorasyon-uygulama-isi-ihalesi-yapildi adresinden alındı.
• Piliç, S. (tarih yok). Köyümüz ahşap camii onarılarak yeni yüzüne kavuştu. (Aşağı Koçlu Köyü web sitesi) Temmuz 20, 2021 tarihinde https://www.asagikoclukoyu.com/Haber/46 adresinden alındı.
• Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (tarih yok). Gökgöl Camii. (TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü) Eylül 6, 2021 tarihinde https://samsun.ktb.gov.tr/TR-227386/gokgol-Cami.html adresinden alındı.
• Sarı, Y. (2016). Trabzon’un Hayrat, Of ve Sürmene İlçelerindeki Köy Camileri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y.Lisans Tezi (Yayımlanmamış). Sav, M. (2012 ). Rize - Kalkandere Hüseyin Hoca Köyü Sahil Camii. Vakıf Restorasyon Yıllığı, Sayı:4, 162-169.
• Sensoy, S., Demircan, M., Ulupınar, Y., Balta, I. (2008). Türkiye İklimi. Ankara, https://mgm.gov.tr/FILES/iklim/yayinlar/turkiye_iklimi.pdf: Turkish State Meteorological Service (DMİ). Seyfi, S. (2017). Ordu/Akkuş’ta Çantı Tekniğinde Yapılmış Cami Örnekleri. EKEV Akademi Dergisi Yıl: 21 Sayı: 71, 327-346.
• Şahin, M. K. (2004). Samsun- Çarşamba/Yaycılar–Şeyh Habil Köyü Camii. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2).
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019). Meteorolojik Afetler 2018 Yılı Değerlendirmesi. Ankara, https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/kitaplar/2018MeteorolojikAfetlerDegerlendirmesi.pdf: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma Dairesi Başkanlığı.
• Tunçay, H. (2018). Anadolu’nun Ahşap Camileri. Ankara: Tunçay Yayıncılık.
• UN-UNDRR. (tarih yok). Turkey-Disaster&Risk Profile. (PreventionWeb) Haziran 4, 2020 tarihinde https://www.preventionweb.net/countries/tur/data adresinden alındı.
• UNESCO (2011) Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. 24 Ocak 2022 tarihinde UNESCO WHC World Heritage Convention: http://whc.unesco.org/archive/opguide11-en.pdf adresinden alındı.
• Uzun, Z. (2016). Samsun, Kavak’taki Ahşap Camilerin Mimari Özellikleri ve Koruma Sorunları – Dere Camisi Restorasyon Projesi Önerisi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Y. Lisans Tezi (Yayımlanmamış).
• Yılmaz, E. (2018). Tacüddinoğulları Beyliğinden Günümüze Açılan Pencere Çarşamba İlçesi Ordu Mahallesi. Amisos, 3 (4), 245-258.
• Zorlu, T. (2017). Karadeniz Bölgesi'nde Ahşap Camiler: Trabzon Örneği. Mimarlık, Sayı:395.