UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi Bağlamında Kuşadası Eleştirisi ve Var Olmamış Bir Ceneviz Kolonisi: Scalanova

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 452 - 480, 15.06.2022

Hasan Sercan Sağlam

https://doi.org/10.35674/kent.982332

Cited By: 2

Öz

Yapılaşmış çevrenin bir parçası olan anıt eserlerin, kültürel miras değerlerinin kayda değer bir bölümünü teşkil ettiğini söylemek mümkündür. Orijinal fonksiyonlarını zaman içerisinde yitiren yapıların bütüncül bir koruma perspektifinde tekrardan işlev kazandırılması içinse restorasyon uygulamaları yanında kültürel amaçlı alternatif kullanımlar da önem kazanmaktadır. Bu sürdürülebilir koruma maksadına yönelik, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde atılması gereken adımlar söz konusudur. Bununla birlikte UNESCO Dünya Miras Listesi tarafından kabul görmek de kültürel mirasın korunmasına katkı sağladığı gibi küresel ölçekte tanınmasına ve popüler turizm rotalarına dahil edilmesine olanak vermektedir. Mimari mirası ele alan bu süreçlerde, gerekli koruma kararları kadar yapıların tanımlı ve objektif bir çerçevede bilimsel açıdan anlamlandırılması gerekmektedir. Buna karşın koruma döngüsünde, mimarlık tarihi ve bağlantılı disiplinlerin ilgisindeki bilimsel araştırmalara kimi zaman gerekli özen gösterilmemektedir. Bu durum, güncel akademik yazında çelişkiler doğurmanın yanında söz konusu mimari eserlerin popüler algıda yanlış kimliklerle bilinmesine sebep olmakta, hatta güncel UNESCO kararlarına kadar yansıyabilmektedir. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu tarafından yapılan başvuru sonucunda 2013 yılında Foça, Çandarlı, Sinop, Amasra, Akçakoca ve Yoros kaleleri yanında Galata Kulesi, "Ceneviz Ticaret Yolu'nda Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri" başlıklı dosya yoluyla UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'ne dahil edilmiş; Çeşme Kalesi yanında Güvercinada Kalesi ve Kuşadası Şehir Surları ise 2020 yılında bu gruba dahil edilmiştir. Ancak belirlenen başlık ile söz konusu eserler arasında mimarlık tarihi bakımından çok ciddi uyumsuzluklar mevcuttur. Bu çalışmada, listeye alınmış savunma yapılarından Güvercinada Kalesi ve Kuşadası Şehir Surları UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi ilgisinde birincil kaynaklar yoluyla detaylıca değerlendirilmiş ve bilimsel açıdan bugüne dek hipotezden ileriye gidememiş "Ceneviz" kimliğine yönelik metodolojik bir eleştiri yapılmıştır. Sonuçlar, Güvercinada Kalesi ve Kuşadası Şehir Surları'nda Ceneviz dönemine dair somut verilerin yeterli olmadığını gösterip esas olarak Osmanlı dönemi izlerini taşımakta ve Kuşadası'na atfedilen sözde "Scalanova" Ceneviz kolonisinin de tarihte aslında var olmadığına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cenevizliler, Kuşadası, Mimarlık Tarihi, Kent Tarihi, UNESCO

A Kuşadası Criticism in the UNESCO World Heritage Tentative List Context and a Non-existent Genoese Colony: Scalanova

Öz

It can be said that monuments of the built environment constitute a significant part of cultural heritage values. For a holistic conservation other than restoration, cultural uses appear as alternative solutions to re-function the buildings that have lost their original purposes over time. Accordingly, there are steps to be taken at both national and international levels for a sustainable preservation. Moreover, the UNESCO World Heritage List not only contributes to the preservation of the cultural heritage but also allows it to be globally recognized and included in popular tourism routes. When dealing with the architectural heritage, the structures need to be scientifically defined and to be put into a meaningful and objective framework, backed by conservation decisions. Yet, scientific research in architectural history and related disciplines are sometimes omitted during conservation. In addition to contradictions in the modern literature, this situation causes the architectural heritage to be known with wrong identities in the popular perception, and can even affect UNESCO listings. After the application of Turkish National Commission for UNESCO, Galata Tower and Foça, Çandarlı, Sinop, Amasra, Akçakoca and Yoros castles were included in the UNESCO World Heritage Tentative List with the submission entitled "Trading Posts and Fortifications on Genoese Trade Routes from the Mediterranean to the Black Sea." Then, Çeşme Castle, Güvercinada Castle and Kuşadası City Walls are included in 2020. However, there are critical inconsistencies between the title and those monuments in terms of architectural history. In this study, Güvercinada Castle and Kuşadası City Walls among the listed fortifications were examined through primary sources in the UNESCO World Heritage Tentative List context. A methodological criticism was also made regarding the "Genoese" identity, which scientifically remained as hypothesis until today. The results display insufficient evidence about a Genoese period for Güvercinada Castle and Kuşadası City Walls; securing only the Ottoman period; and eventually indicate that the alleged Genoese colony of "Scalanova," which is attributed to Kuşadası never actually existed in history.

Anahtar Kelimeler

Genoese, Kuşadası, Architectural History, Urban History, UNESCO

Kaynakça

• VII. Konstantinos (2012). Constantine Porphyrogennetos: The Book of Ceremonies (A. Mofatt, M. Tall, ed.). Byzantina Australiensia (Cilt 18). BRILL.
• Anderson, W. (1984). Castles of Europe from Charlemagne to the Renaissance. Omega Books.
• Archivio di Stato di Firenze (ASF), Archivi Digitalizzati (AD), Carte nautiche (CN), secc. XIV-XVII. 1 Carta nautica, 1311. https://www.archiviodistato.firenze.it/archividigitali/unita-archivistica/?id=34
• Archivio di Stato di Firenze (ASF), Archivi Digitalizzati (AD), Carte nautiche (CN), secc. XIV-XVII. 22 Carta nautica, 1449. https://www.archiviodistato.firenze.it/archividigitali/unita-archivistica/?id=56 & MEDEA-CHART Database. https://medea.fc.ul.pt/view/chart/61
• Baillie-Hislop, M. J. (2016). Castle Builders, Approaches to Castle Design and Construction in the Middle Ages. Pen & Sword.
• Balard, M. (1978). La Romanie Genoise. Atti Della Societa Ligure Di Storia Patria.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümâyun (HAT), 1219-47728, H-29-12-1243 (12.07.1828), Ayvalık kazası haritası.
• Bayerische StaatsBibliothek (BSB), Münchener DigitalisierungsZentrum, Digitale Bibliothek (MDZ), Geo.u. 257 f. Opera nova chiamata Portolano la qual narra tutte le terre. https://www.digitale-sammlungen.de/de/ view/bsb11005218
• Baykara, T. (2001). Kuşadası’nın Bir Osmanlı Devri Yerleşmesi Olarak Temel Özellikleri. Şerifoğlu, A. G. (Ed.). Geçmişten Geleceğe Kuşadası, 23-26 Şubat 2000, Sempozyum, 229-232. Kuşadası Belediyesi.
• Belgrano, L. T. (1877). Documenti riguardanti la colonia Genovese di Pera, Atti della Società Ligure di Storia Patria, 13, 99-417, 932-1003.
• Benvenuti, G. (1977). Storia della Repubblica di Genova. Mursia.
• Bertolotto, G., Sanguineti, A. (1896). Nuova serie di documenti sulle relazioni di Genova coll'Impero Bizantino, raccolti da can. Angelo Sanguineti e pubblicati con molte aggiunte dal prof. Gerolamo Bertolotto. Atti della Società Ligure di Storia Patria, 28, 337-573.
• Bibliothèque nationale de France (BnF), Département Cartes et plans (CPL), GE B-1118 (RES). Carte marine de l'océan Atlantique Est, de la mer Méditerranée et d'une partie de la mer Noire, connue sous le nom de Carte Pisane. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b52503226n
• Bibliothèque nationale de France (BnF), Département Cartes et plans (CPL), GE C-5098 (RES). Carte de la Mer Méditerranée / Placidus Caloiro et Oliva Fecit. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b5906251h
• Bibliothèque nationale de France (BnF), Département Cartes et plans (CPL), GE DD-687 (RES). Atlas nautique de la mer Méditerranée et de la mer Noire / Petrus Vesconte de Janua fecit istas tabulas anno dni MCCCXIII. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b5901108m
• Bibliothèque nationale de France (BnF), Département des manuscrits (DM), italien 2115. Portolano ove si contiene tutto il costaggio di terra ferma, cominciando dal porto Santa Maria dentro il stretto di Gibilterra, e si gira sino alla montagna detta Erminia. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b55002492h
• Bibliothèque nationale de France (BnF), Département des manuscrits (DM), Supplément turc 956, Pîrî Reis, Kitâb-ı Bahriye (1525). https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b6000438h
• Buch, W. (1982). 14./15. Yüzyılda Kudüs'e Giden Alman Hacılarının Türkiye İzlenimleri (Y. Baykara, çev.). Belleten, 46(183), 509-534.
• Burak, N. (2021). Amasra Kale Kenti: Ceneviz Ticaret Yolu'ndaki Karadeniz Surlu Yerleşimleri Bağlamında Değerlendirilmesi ve Koruma Önerileri (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Caner-Yüksel, Ç. (2019). A Tale of Two Port Cities: Ayasuluk (Ephesus) and Balat (Miletus) during the Beyliks Period. Al-Masāq, 31(3), 338-365.
• Carr, M. (2015). Merchant Crusaders in the Aegean, 1291–1352. The Boydell Press.
• Conti, S. (1978). Una Carta Inedita di Placidus Caloiro et Oliva del 1657. Università di Roma Facoltà di Lettere e Filosofia.
• Dalanay, Y. (2013). The Medieval Harbour of Ephesus / Ayasuluk. Ersan, M., Şeker, M., Kanat, C. (Ed.). Uluslararası
• Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu - I, Aydınoğulları Tarihi, 04-06 Kasım 2010, Aydın (Bildiriler) (167-180). Türk Tarih Kurumu.
• Daş, E. (2007). Sığacık'ta Türk Mimarisi (Seferihisar / İzmir). Sanat Tarihi Dergisi, 16(1), 25-48.
• David John - My Favorite Planet. Kuşadası, Turkey - A Brief History of Kuşadası. http://www.my-favourite-planet.de/english/middle-east/turkey/kusadasi/kusadasi-02a-history.html (10 Eylül 2021 tarihinde erişilmiştir).
• Delatte, A. (1947). Les Portulans Grecs (Cilt 1). Liège Faculté de Philosophie et Lettres & Librairie E. Droz. Erdem, İ. (2001). Efes, Ayasuluk, Kuşadası. Şerifoğlu. A. G. (Ed.). Geçmişten Geleceğe Kuşadası, 23-26 Şubat
• 2000, Sempozyum, 127-132. Kuşadası Belediyesi.
• Evans, A. (Ed.) (1936). La Pratica della Mercatura. Mediaeval Academy of America.
• Evliya Çelebi, (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Kütahya - Manisa - İzmir - Antalya - Karaman - Adana - Halep - Şam - Kudüs - Mekke - Medine (S. A. Kahraman, ed., 9. Kitap, 1. Cilt). Yapı Kredi Yayınları.
• Fay, A. d. (1693). Manière de fortifier selon la méthode de M. de Vauban. Jean-Baptiste Coignard et Fils.
• Fleet, K. H. (1993). Trade Relations between the Turks and the Genoese, 1300-1453 (Yayımlanmamış doktora tezi). University of London.
• Fleet, K. H. (1999). European and Islamic Trade in the Early Ottoman State: The Merchants of Genoa and Turkey. Cambridge University Press.
• Foss, C. (1979). Ephesus after Antiquity: A Late Antique, Byzantine and Turkish City. Cambridge University Press.
• Gautier-Dalché, P. (1995). Carte marine et portulan au XIIe siécle: Le "Liber de existencia riveriarum et forma maris nostri Mediterranei" (Pise, circa 1200). École française de Rome.
• Gautier-Dalché, P. (2011). Les côtes de Lycie et de Carie dans les portulans médiévaux. Anatolia antiqua / Eski Anadolu 19, 433-439.
• Gottwald, J. (1907). Die Stadtmauern von Galata. Otto Keil.
• Greenfield, R. P. H. (2000). The Life of Lazaros of Mt. Galesion, An Eleventh-Century Pillar Saint. Dumbarton Oaks.
• Holmes, D. N. S. (2012). The Independently Fortified Tower: An International Type in Ottoman Military Architecture, 1452-1462 (Yayımlanmamış doktora tezi). Princeton University. Kahyaoğlu, M. (2016). Portolan Charts and Harbor Towns in Western Asia Minor towards the End of the
• Byzantine Empire. Magdalino, P., Necipoğlu, N. (Ed.) Trade in Byzantium, Papers from the Third International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium (267-277). Koç University ANAMED.
• Kiel, M. (2004). Kuşadası: Genose Colonial Town of the 1300s or Ottoman Creation of the 17th Century? Baykara, T. (Ed.). CIÉPO XIV. Sempozyumu Bildirileri, 18-22 Eylül 2000, Çeşme, 403-415. Türk Tarih Kurumu.
• Kretschmer, K. (1909). Die Italienischen Portolane des Mittelalters: Ein Beitrag zur Geschichte der Kartographie und Nautik. E. S. Mittler und Sohn.
• Kuban, D. (2016). Osmanlı Mimarisi. Yapı Endüstri Merkezi. Laflı, E., Buora, M., Pringle, D. (2021). Four Frankish gravestones from medieval Ephesus. Anatolian Studies, 71, 171-184.
• Laurent, V. (Ed.) (1956). La Vie Merveilleuse de Saint Pierre d'Atroa (+ 837). Société des Bollandistes.
• Lepage, J. D. (2002). Castles and Fortified Cities of Medieval Europe: An Illustrated History. McFarland.
• Ludolf von Sudheim (1851). Ludolphi, Rectoris Ecclesiæ Parochialis in Suchem, De Itinere Terræ Sanctæ Liber (Deycks, F., ed.). Litterarischen Vereins.
• M. Halit Umar Fotoğraf Arşivi. ...................
• Mercangöz, Z., Tok, E. (2001). Kuşadası ve Çevresindeki Ortaçağ Kaleleri. Şerifoğlu, A. G. (Ed.). Geçmişten Geleceğe Kuşadası, 23-26 Şubat 2000, Sempozyum, 147-155. Kuşadası Belediyesi.
• Mikhail Attaleiates (2012). The Histories (A. Kaldellis, D. Krallis, ed.). Harvard University Press.
• Miklosich, F., Müller, J. (1890). Acta et Diplomata Graeca Medii Aevi Sacra et Profana (Cilt 6). Carl Gerold.
• Müller-Wiener, W. (1961). Mittelalterliche Befestigungen Im Südlichen Jonien. Istanbuler Mitteilungen, 11, 5-112.
• Müller-Wiener, W. (1975). Kuşadası und Yeni-Foça. Zwei italienische Gründungsstädte des Mittelsalters. Istanbuler Mitteilungen, 25, 399-420.
• Ousterhout R., Bakirtzis, C. (2007). The Byzantine Monuments of the Evros-Meriç River Valley. European Center for Byzantine and Post-Byzantine Monuments.
• Ozanam, J. (1694). Traité de fortification, contenant les methodes anciennes & modernes pour la construction & la deffense des places. Jean Jombert.
• Özyiğit, Ö. (2017). Phokaia I - Kent Duvarları ve Restorasyonu. Ege Yayınları.
• Penna, D. (2012). The Byzantine Imperial Acts to Venice, Pisa and Genoa, 10-12th Centuries. Eleven International Publishing.
• Pfeiffer-Taş, Ş. (2014). Suggestions as to the Localization of the Harbour of Ayasuluk and the Italian Settlement during the Aydınoğulları Dynasty from a New Perspective. Sariyannis, M. (Ed.). New Trends in Ottoman Studies (1087-1107). Girit Üniversitesi.
• Pfeiffer-Taş, Ş. (2019). Aydınoğulları'nın Liman Kenti Ayasuluk'ta İtalyanlar. Yenişehirlioğlu, F. (Ed.). Cultural Encounters in Anatolia in the Medieval Period: The Italians in Anatolia during 12th - 15th Centuries, Symposium
• Proceedings (167-193). Koç Üniversitesi VEKAM.
• Pîrî Reis (1973). Kitâb-ı Bahriyye, Denizcilik Kitabı (Y. Senemoğlu, ed.). Tercüman & Kervan Kitapçılık.
• Pizzicolli, C. d. (2003). Cyriac of Ancona, Later Travels (E. W. Bodnar, ed.). Harvard University Press.
• Princeton University Library, Special Collections - Manuscripts, Princeton MS. 254. Portolan chart of the Mediterranean Sea. https://catalog.princeton.edu/catalog/99110094123506421
• Psarros, D. E. (2017). Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα [To Aivali kai i Mikrasiatiki Aiolida]. MIET. Quincy, C. S. d. (1726). Maximes et Instructions sur l'Art Militaire. Saint Jacques.
• Ramsay, W. M. (1890). The Historical Geography of Asia Minor. William Clowes and Sons, Limited.
• Rapoport, Y., Savage-Smith, E. (2014). An Eleventh-Century Egyptian Guide to the Universe: The Book of Curiosities. Islamic Philosophy, Theology and Science. Texts and Studies (Cilt 87). BRILL.
• Sağlam, H. S. (2018). Urban Palimpsest at Galata & An Architectural Inventory Study for the Genoese Colonial Territories in Asia Minor (Yayımlanmamış doktora tezi). Politecnico di Milano.
• Souda (1834). Suidæ Lexicon Post Ludolphum Kusterum ad Codices Manuscriptos (T. Gaisford, ed., Cilt 2). E. Typographeo Academico.
• Stephanos Byzantios, (2016). Stephani Byzantii Ethnica (M. Billerbeck, A. Neumann-Hartmann, ed., Cilt 4). De Gruyter.
• Stochove, V. d. (1643). Voyage dv sievr de Stochove faict es années 1630. 1631. 1632. 1633. Hubert Anthoine Velpius.
• Stokstad, M. (2005). Medieval Castles. Greenwood Press.
• Stringa, P. (1982). Genova e la Liguria nel Mediterraneo. Segip Editrice.
• Sullivan, D. (2018). The Rise and Fall of Nikephoros II Phokas, Five Contemporary Texts in Annotated Translations. Byzantina Australiensia (Cilt 23). BRILL.
• Talbert, R. J. A. (2000). Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton University Press.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKGM) Parsel Sorgulama Uygulaması. https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/ (10 Eylül 2021 tarihinde erişilmiştir).
• Telci, C. (2013). Bir Aydınoğlu Şehri: Ayasuluğ. Ersan, M., Şeker, M., Kanat, C. (Ed.). Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu - I, Aydınoğulları Tarihi, 04-06 Kasım 2010, Aydın (Bildiriler) (389-408). Türk Tarih Kurumu.
• Tennent, J. E. (1868). Les Échelles. Notes and Queries, 4(1), 371-372.
• Thévenot, J. d. (1687). The Travels of Monsieur de Thevenot into the Levant (A. Lovell, ed.). H. Clark. Tok, E. (2014). Kuşadası Güvercinada Kalesi. Sanat Tarihi Dergisi, 23(2), 85-107.
• ToposText. Pygela (Ionia) 19 Kusadasi - Πύγελα. Aikaterini Laskaridis Foundation. https://topostext.org/place/379273UPhy (10 Eylül 2021 tarihinde erişilmiştir).
• Tournefort, J. P. d. (1717). Relation d’un Voyage du Levant, fait par ordre du Roy (Cilt 2). Imprimerie Royale.
• Turan, Ş. (2000). Türkiye - İtalya İlişkileri I: Selçuklular'dan Bizans'ın Sona Erişine. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Umar, B. (1993). Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İnkılap Kitabevi.
• UNESCO (2020, 14 Nisan). Trading Posts and Fortifications on Genoese Trade Routes from the Mediterranean to the Black Sea. WHC. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6468/
• Uzzano, G. d. A. d. (1766). Della Decima e delle Altre Gravezze etc. Tomo Quarto, Contenente la Pratica della Mercatura, Scritta da Giovanni di Antonio da Uzzano, nel 1442. Giuseppe Bouchard.
• Varkıvanç, B. (1997). Das Tumulusgrab von Kuştur bei Ephesos. Lykia, 3, 102-114.
• Ville, A. d. (1628). Les Fortifications du Chevalier. Irenée Barlet.
• Willibaldus (1891). The Hodœporicon of Saint Willibald (Circa 754 A.D.) (W. R. Brownlow, ed.). Palestine Pilgrims' Text Society.
• Wright, C. (2014). The Gattilusio Lordships and the Aegean World 1355-1462. BRILL.