Geçmişten Geleceğe: İstanbul’da Kent ve Orman Ekolojiisinin Ayak İzi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 830 - 844, 15.06.2023

Celal Şenol

https://doi.org/10.35674/kent.1056556

Cited By: 1

Öz

İstanbul, geçmişten günümüze nüfusu sürekli artış gösteren önemli bir şehirdir. Bu artış beraberinde yeni yerleşim alanlarının ortaya çıkmasına dolayısıyla yerleşmenin sınırlarının sürekli genişlemesine yol açmıştır. İstanbul şehrinin çekirdeğini günümüzde sur içi diye tabir edilen tarihi bölge oluşturmaktadır. 1950’li yıllara kadar yerleşme genel olarak bu bölgede ve yakın civarında toplanmıştır. Boğaz içine ilk köprünün yapılmasına kadar geçen sürede nüfus genel olarak kıyı kesimi ile D100 karayolu arasında toplanmıştır. 1973 yılında birinci köprünün yapılmasının ardından yerleşmenin sınırları D100 karayolunun kuzeyine doğru kaymaya başlamıştır. 1988 yılında boğaza ikinci köprü (Fatih Sultan Mehmet) yapıldığında yerleşmenin sınırları daha kuzeye doğru genişlemiştir. Bu yıldan itibaren köprü ile birlikte yapılan II. Çevre Yolu (TEM) ile D100 karayolu arasında kalan bölge yoğun bir yerleşmeye sahne olmuştur. Kırsaldan kente yaşanan göçün en yüksek dönemini oluşturan bu yıllarda (1970-1990) İstanbul’un nüfusu iki kattan fazla artış göstermiştir. Üçüncü boğaz köprüsünün (Yavuz Sultan Selim) yapılmasına kadar geçen sürede yerleşme TEM yolunun kuzeyine doğru hızlı bir genişleme yaşamıştır. Geçmişinde aynı periyodik süreci iki defa yaşayan İstanbul, üçüncü köprünün yapılmasıyla tekrar yaşamaktadır. Bu sefer kentin sınırları Karadeniz’e doğru kesintisiz bir şekilde genişleme devresine girmiştir. Yaşanan bu süreçlerde kentin yeşil alanları hızlı bir şekilde gerileme sürecine girmiş, kentsel alanlar ise sürekli artmıştır. Yaşanan bu değişimin periyotlar halinde tespit edilmesi için dönemlik uydu görüntüleri CBS ve Uzaktan Algılama programları aracılığıyla sınıflandırılarak yeşil alanların değişimi ortaya çıkarılmıştır. Elde edilen bulgular 1975 yılından günümüze kadar yeşil alanların sürekli azaldığını ve bunun köprü ve bağlantı yollarıyla yakından ilişkili olduğu ortaya koymuştur. Şehrin geçmişinde yaşadığı sürecin yeni yapılan köprüyle tekrar yaşayacağı ve bu sefer sürecin daha hızlı olacağı ortaya konulmuştur. Bu dönemde kentin yeni sınırını Karadeniz oluşturacaktır. Bu bize kentin genişleme sınırlarını zorladığını ve yeni yeşil alanların fonksiyonunu yitireceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul,, Green Space, Urban, Ecology, GIS and Remote Sensing

From The Past to The Present: Footprint of Urban and Forest Ecology in Istanbul

Öz

Istanbul is an important city whose population has been increasing continuously from the past to the present. This increase has led to the emergence of new residential areas, and therefore, to the constant expansion of the boundaries of the settlement. Today's core of the city of Istanbul is the historical region called the city wall. Until the 1950s, the settlement was mainly concentrated in this area and its immediate vicinity. There were more industrial facilities outside this region. In the time leading up to the construction of the first bridge into the Bosphorus, the population was generally gathered between the coastal and the D100 highway. After the construction of the first bridge in 1973, the boundaries of the settlement began to shift to the north of the D100 highway. When the second bridge to the Bosphorus (Fatih Sultan Mehmet) was built in 1988, the boundaries of the settlement expanded further north. Since this year, the bridge has been built together with the II. The area between the Ring Road (TEM) and the D-100 highway has been the scene of a busy settlement. During these years (1970-1990), which constituted the highest period of migration from the countryside to the city, the population of Istanbul increased more than twice. In the time leading up to the construction of the third Bosphorus bridge (Yavuz Sultan Selim), the settlement experienced a rapid expansion to the north of the TEM road. Istanbul, which has experienced the same periodic process twice in the past, is experiencing it again with the construction of the third bridge. This time, the city's borders have entered a continuous expansion circuit towards the Black Sea. During these processes, the city's green areas have rapidly declined and the urban areas have continuously increased. In order to detect this change in periods, periodic satellite images were classified through GIS and Remote Sensing programs and the evolution of green areas were revealed. The findings revealed that the green areas have been decreasing continuously since 1975 and this is closely related to the bridges and connection roads. It has been revealed that the process that the city has experienced in the past will live again with the newly built bridge, and this time the process will be faster. In this new period, the Black Sea will form the new border of the city. This shows us that the city is pushing the boundaries of expansion and that the new green spaces will lose their function.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Green Space, Urban, Ecology, GIS and Remote Sensing

Kaynakça

• Aribigbola, A. (2008). Housing Policy Formulation in Developing Countries: Evidences of Programme Implementation from Akure, Ondo State Nigeria. Journal of Human Ecology, 23(2), 125- 134.
• Avcı, S. (2010). İstanbul'un Nüfus Özellikleri ve Afetlerden Zarar Görebilirlik. İstanbul'un Afetlerden Zarar Görebilirliği Sempozyumu (s. 105-126). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Bain, J. S. (1973). Environmental Decay: Causes and Remedies. Little Brown and Co Inc. pg. 9.
• Berry, B. J. (1974). Land Use, Urban Form and Environmental Quality. Department of Geography, Research Paper 155, University of Chicago.
• Berry, B. J., & Horton, F. E. (1974). Urban Environmental Management: Planning for Pollution Control. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
• Bookchin, M. (1999). Kentsiz Kentleşme (Çeviren: Burak Uzyalçın). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB). (2019). Kentsel-Kırsal Nüfus Oranı. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/kentsel---kirsal-nufus-orani-i-85670, 13.05.2021 tarihinde alındı.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB). (2020). Çevre, https://webdosya.csb.gov.tr/db/bolu/icerikler/cevre-20180222082618.pdf 13.05.2021 tarihinde alındı.
• Daramola, A., & Ibem, E. 0. (2010). Urban Environmental Problems in Nigeria: Implications for Sustainable Development. Journal of Sustainable Development in Africa, 12(1).
• Deniz, M. H. (2009). Sanayileşme Perspektifinde Kentleşme ve Çevre İlişkisi. İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi,19, 95-105.
• Detwyler, T. R., & Marcus, M. G. (1972). Urbanization and Environment. Belmont, CA: Duxbury Press.
• Doğan, K., & Doğan, M. (2020). İstanbul'da Yerleşme-Ulaşım İlişkisine Coğrafi Bakış. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi 3 (2), 320-344.
• Douglas, I. (1983). The Urban Environment. London: Edward Arnold.
• Douglas, I. (2013). Cities: An Environmental History. London: I. B. Tauris.
• Döker, M. F. (2012). İstanbul'un Kentsel Büyüme Sürecinin Belirlenmesi, İzlenmesi ve Modellenmesi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YÖK Tez No: 317749]
• Efobi, K. O. (1994). Studies in Urban Planning. Enugu: Fidelity Publishers and Printers Co.Ltd.
• Garipağaoğlu, N. (1997). İstanbul Boğaz Köprülerinin Kentiçi, Şehirlerarası ve Uluslararası Ulaşımdaki Önemi. Doğu Coğrafya. Dergisi, Cilt:3, Sayı: 2, 131-156.
• Garipağaoğlu, N. (2001). Türkiye'de Göç Alan İllere Yönelen Nüfusun Eğitim Durumu. Marmara Coğrafya Dergisi, 3(2), 71-86.
• Hales, D. F. (2000). Practical Steps Toward Healthier Cities and a Cleaner Global Environment. Global Issue-An Electronic Journal of the U.S. Department of State, 5 (1), 11-16.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB). (2009). ‘1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu’. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB).
• Johnson, V. (1992). What is Environmental Education (Ed) Michael Atchia. Environmental Education in the African School Curriculum, Ibadan; African Curriculum Organization.
• Johnston, R., & Sidaway, J. D. (2016). Geography and Geographers Anglo–American human geography since 1945. Seventh edition published by Routledge.
• Kanbak, A. (2013). İstanbul ve Kentsel Saçaklanma. MSGSÜ Sosyal Bilimler 8, 11-30.
• Karahan, E. K. (2019). Residential Mobility Patterns in İstanbul-1990-2000. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (70).
• Kates, R. W. (1972). Review of Perspectives on Resource Management by T. O’Riordan. Annals of the Association of American Geographers, 62(3), 519–20.
• Keleş, R., Hamamcı, C., & Çoban, A. (2012). Çevrebilim (7. Baskı). Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
• Kılıçaslan, İ. (1981). İstanbul Kentleşme Sürecinde Ekonomik ve Mekansal Yapı İlişkileri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Kubat, A. S., & Hazar, D. (2018). “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim" Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu. İstanbul’un Çeper Kuşak Gelişim Süreci (s. 693-711). İstanbul: MBB Kültür Yayınları.
• Luo, W., Bai, H., Jing, Q., Liu, T., & Xu, H. (2018). Urbanization-induced ecological degradation in Midwestern China: An analysis based on an improved ecological footprint model. Resources, Conservation and Recycling, 137, 113-125.
• Manners, I. R., & Mikesell, M. W. (1974). Perspectives on Environment. Washington, DC: Commission on College Geography, Association of American Geographers.
• Marcuse, P. (1998). Sustainability is not Enough. Environment and Urbanization, 10 (2), 103-111.
• Muoghalu, L. N. (2004). Chapter 9: Environmental Problems and Their Effects on Human Life: From Awareness to Action. In, Mba, H. C., Uchegbu, S. N., Udeh, C. A., & Muoghalu, L. N. (Eds) Management of Environmental Problems and Hazards in Nigeria. (pp 93-107). Routledge, Londra, https://doi.org/10.4324/9781351153409.
• O’Riordan, T. (1971a). Environmental management. In, Board, C., Chorley R. J., Haggett, P. & Stoddart, D. R., (Eds.) Progress in Geography, London: Edward Arnold, 173–231.
• O'Riordan, T. (1971b). Perspectives in Resource Management. London: Pion.
• Owens, P. L. (1984). Rural leisure and recreation research: A retrospective evaluation. Progress in Human Geography, 8, 157–88.
• Padisson, R. (. (2001). Hand Book of Urban Studies. London: Sage Publications.
• Patmore, J. A. (1970). Land and Leisure. Newton Abbott: David & Charles.
• Patmore, J. A. (1983). Recreation and Resources: Leisure patterns and leisure places. Oxford: Basil Blackwell.
• Peters, W. (. (2000). Green Cities-Urban Environmental Solutions. Global Issues-An Electronic Journal of the U.S Department of State, 5(1), 1-39.
• Potts, T. W. (2003). Sustainability Indicators in Marine Capture Fisheries. [PhD Thesis, University of Tasmania]. https://eprints.utas.edu.au/234/2/02whole.pdf.
• Sağır, H. (2012). Su-Enerji-Çevre İlişkileri Bağlamında Hidroelektrik Santrallerinin (HES) Ekolojik ve Ekonomik Etkileri: Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Santralleri Araştırması. [Doktora Tezi Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. YÖK Tez No. 325813].
• Stoel, T. B. (1999). Reining in Urban Sprawl. Environment, 41(4), 6-11.
• Şahin, C. (2015). İstanbul'un Cumhuriyet Dönemi Mekansal Gelişimi. Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Cilt:1. içinde İstanbul: İSAM ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür A.Ş.
• Şenol, C. (2012). İstanbul’un İçme Suyu Havzalarının Ekolojik Sorunları. III. Ulusal jeomorfoloji Sempozyumu, Hatay, Türkiye, 4-6 Ekim 2012, 373-382
• Şenol, C. (2015). Büyükçekmece gölü havzası arazi kullanımı ve insan ilişkisi. Coğrafya’da Yeni Yaklaşımlar, Prof. Dr. İbrahim Atalay’ın 45. Meslek Yılına Armağan Efe R., (Ed.) içinde. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Matbaası, 475-481.
• Taşdemir, İ., & Batuk, F. (2010). Boğaz Geçişlerinin İstanbul’un Mekânsal Gelişimine Etkileri. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, 101: 33-39
• Terzi, F., & Bölen, F. (2010). İstanbul'un Mekansal Büyüme Eğiliminin Analizi. I. Ulusal Planlamada Sayısal Modeller Sempozyumu, 119-132. İstanbul: Cenkler Matbaası.
• Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB). (2010). 3. Köprü Projesi Değerlendirme Raporu. İstanbul: TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi.
• United Nations (UN). (2019). World Population, Population 2019, Data Booklet, https://population.un.org/wpp/Publications/Files/WPP2019_DataBooklet.pdf.
• Wiedenhoeft, R. (1981). Cities for the People: Practical Measures for improving Urban Environment. Van Nostrand Reinhold Company.
• World Bank (WB). (2019). World Development Indicators: Urbanization, http://wdi.worldbank.org/table/3.12.
• Yaman Kocadağlı, A. (2020). Beykoz'un Nüfus Özellikleri. Beykoz 2019 Sempozyumu, 441-470. Beykoz Sempozyumu Tebliğler Kitabı (6-8 Aralık 2019). İstanbul, Türkiye, Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları: 35. I. Baskı
• Yıldırım, A. (2004). Kentleşme ve Kentleşme Sürecinde Göçün Suç Olgusu Üzerindeki Etkileri. [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi (Kent ve Çevre Bilimleri) Anabilim Dalı, Ankara, YÖK Tez No. 141448]
• Yiğit, A., & Kanat, M. H. (2017). İstanbul Şehrinde Ağırlıklı Nüfus Merkezinin Değişimi ve Nedenleri 1990-2010 Dönemi. International Journal of Social Science Research 6 (2), 114-123.
• Yulu, A. (2017). Esenler’de Şehirsel Yenileme. Cografya Dergisi, 35: 29-40. https://doi.org/10.26650/JGEOG305997.