1923'ten Günümüze İstanbul Kimliğinin Oluşumunda Öne Çıkan Mekânsal Temaların Değerlendirilmesi Yoluyla Mimari Strateji Geliştirme: Bir Model Önerisi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: Türkiye Cumhuriyetinin 100. Yılı Özel Sayısı | Special Issue for the 100th Anniversary of the Republic of Türkiye, 269 - 283, 29.10.2023

Gencay Cubuk

https://doi.org/10.35674/kent.1352551

Öz

Çalışmanın amacı, İstanbul’un mekânsal karakterini belirleyen temalar arasında bir ortaklık yakalayarak öne çıkan mekânsal temaların cumhuriyetin kuruluşundan bugüne kadar gerçekleşen değişimini sunarak bu değişim yardımıyla mimari strateji geliştirilebilmesi için bir model önermektir. Bu değişim, mekânsal tercihler, sınıf farklılıkları, dönemin sosyo-ekonomik ve kültürel değişkenleri ile şekillenmiş olup konutların, sanayi-eğitim-sağlık yapılarının ve sosyal alanların yerleşimini belirlemekte büyük rol oynamıştır. Çalışmanın kapsamını, metropollerin tematik kimliğinin inşa edilmesi ve kent tarihi üzerine çalışan öncü figürlerin çalışmaları oluşturur. Bu bağlamda yöntemi, mekânsal temalar arasındaki etkili bağları görünür kılacak bir literatür araştırması ve öne çıkan temaların dökümünü sağlayacak, yirmi yıllık dilimleri esas alan, ilgili tematik kelimeler arasındaki ilişkileri sunmayı hedefleyen veri analizi oluşturur. Çalışmanın bulguları, sanayileşmenin, konut arz ve talebinin, gecekondulaşmanın, sosyokültürel hayatın, kent nüfusuna ilişkin planlamaların, etkileşim alanlarının, ithal edilen tasarım ve yaklaşımların, İstanbul’un melez kent kimliğinin inşa edilmesinde hem özerk hem de birbirleriyle ilişkili bir yer kapsadığını göstermektedir. Sanayileşme ve konutlaşma gibi ayrı tematik alanlar, birbirlerinin gelişimini doğrudan etkileyen süreçleri tetikler. Sonuç olarak, İstanbul’da öne çıkan mekânsal temaların dönüşümüne dair kırılma süreçlerinin gelecek tasarım ürünlerine referans sunabilecek bazı ilişkilenme biçimleri içerdiği görülmektedir. Bu süreçlere dair kapsamlı çıkarımların kurumlarla geliştirilmek ve çeşitlendirilmek üzere paylaşılması, İstanbul’un kent kimliğine katkı koyabilecek yeni mimari stratejilerin geliştirilmesinde ve mevcut kent kimliğinin çağdaş olasılıklarla ilişkilenme çevikliğinin artırılmasında etkin rol oynayacaktır.

Anahtar Kelimeler

kent kimliği, mekânsal kimlik, tematik mimarlık, kent mimarlığı, İstanbul mimarlığı

Architectural Strategy Development Through Evaluation of the Spatial Themes Prominent in the Formation of Istanbul's Identity from 1923 to the Present: Proposal of a Model

Öz

The core of the study is to capture a commonality between the themes that determine the spatial character of Istanbul and to present the change in the prominent spatial themes from the foundation of the republic to the present and to propose a model for developing an architectural strategy with the help of this change. This change was shaped by spatial preferences, class differences, socio-economic and cultural variables of the period and played a major role in determining the settlement of residences, industry-education-health structures and social areas. The scope of the study consists of the works of leading figures working on the construct ion of the thematic identity of metropolises and urban history. The method of the study consists of literature research that will make these studies and the effective links between them visible, and a data analysis that will provide a breakdown of prominent themes, based on twenty-year periods, and aiming to present the relationships between related thematic words. The findings of the study show that industrialization, housing supply and demand, squatting, socio-cultural life, urban population planning, interaction areas, imported designs and approaches have both an autonomous and interrelated place in the construction of Istanbul's hybrid urban identity. Separate thematic areas such as industrialization and housing trigger processes that directly affect each other's development. As a result, it is seen that the breaking processes of the transformation of the prominent spatial themes in Istanbul offer some forms of association that can provide references for future design products. Sharing comprehensive inferences about these processes with institutions for development and diversification will play an active role in developing new themes that can contribute to Istanbul's urban identity and increasing the agility of relating the current urban identity with contemporary possibilities.

Anahtar Kelimeler

city identity, spatial identity, thematic architecture, city architecture, istanbul architecture

Kaynakça

• Ahmad, F. (2015). The making of modern Turkey. Routledge. 52-227.
• Atılgan, G. (2012). Türkiye’de Toplumsal Sınıflar: 1923-2010. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim. 323-366.
• Bahers, J., Athanassiadis, A., Perrotti, D., Kampelmann, S. (2022). The place of space in urban metabolism research: Towards a spatial turn? A review and future agenda. Landscape and Urban Planning. 221. 104376. 10.1016/j.landurbplan.2022.104376.
• Beck, C., Forsting, C., (1997). Istanbul: An Architectural Guide, Ellipsis, Könemann, London.
• Bengi, D. (2020). 50’li Yıllarda Türkiye: Sazlı Cazlı Sözlük. “Şimdiki Zaman Beledir”. Yapı Kredi Yayınları. 140-142.
• Ceylan, O., Gökçen, T. (2006). Çağlar Boyu Göç ve Ticaret Yollarının Kesiştiği Anadolu’da İnsan Hareketlerinin Malzeme ve Mimari İlişkilerine Etkileri, Geçmişten Geleceğe Anadolu’da Malzeme ve Mimarlık, Sempozyum, UIA 2005 XXII. Dünya Mimarlık Kongresi, 213-225.
• Güvenç, M. (2000). İstanbul’u haritalamak: 1990 sayımından İstanbul manzaraları. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 34, 34-40.
• Güvenç, M., Oğuz, I. (2002). “A Metropolis at the Crossroads: The Changing Social Geography of Istanbul under the Impact of Globalization.” In Of States and Cities: The Partitioning of Urban Space. Oxford; New York: Oxford University Press.
• Kalabalık, H. (2009). İmar Hukuku Dersleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 51-55.
• Küçükerman, Ö., Erda, S. (2006). Sanayi Devrimi Sonrası Artan İletişim Olanakları ve Küreselleşmenin Malzeme-Mimarlık İlişkilerinde Yerellik ve Özgünlüğe Etkileri / Anadolu Örneği Üzerinde Bir İrdeleme, Geçmişten Geleceğe Anadolu’da Malzeme ve Mimarlık, Sempozyum, UIA 2005 XXII. Dünya Mimarlık Kongresi, 226-270.
• Manoliu, M.N. (2015). Theme and Thematic Analysis. Cultural and Linguistic Communication. 5(1). 51-56.
• Lindell, I. (2019). Introduction: Re-spatialising urban informality: Reconsidering the spatial politics of street work in the global South. International Development Planning Review. 41. 3-21. 10.3828/idpr.2019.2.
• Ögçe, H., Demir, Z. (2020). Evaluating the City Image of Istanbul Historic Peninsula Through Academicians' Perspective. Chinese Journal of Urban and Environmental Studies. 8. 2050016(1) - 2050016. 10.1142/S2345748120500165.
• Roosta, M., Daneshmandian, M., Sadeghi, A. (2022). Spatial configuration and social sustainability in urban neighborhoods. Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability. 1-19. 10.1080/17549175.2022.2093945.
• Sharifi, A. (2022). An overview and thematic analysis of research on cities and the COVID-19 pandemic: Toward just, resilient, and sustainable urban planning and design. iScience. 25. 105297. 10.1016/j.isci.2022.105297.
• Şahin, C. (2019). The Urban Development of Istanbul During the Turkish Republican Era. From Antiquity to the 21st Century History of Istanbul. Vol.1.
• Wiranegara, H. (2018). Composing the theme of city to be diverse and sustainable. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 106. 012045. 10.1088/1755-1315/106/1/012045.