Hasankeyf/Ilısu Barajı’nda Yeniden Yerleştirme Sürecinin Dünya Bankası Tavsiye Kararları Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 4, 2734 - 2760, 16.12.2023

Mahmut Özdemirkol

https://doi.org/10.35674/kent.1332549

Öz

Yeniden iskân süreci kimi faaliyetlerin zorunlu sonuçları arasında yer almaktadır. Özellikle Ilısu Baraj ve HES Projesi gibi büyük kalkınma faaliyetlerinin en önemli etkileri arasında insanların yıllardır yaşadıkları yerlerden iskân edilmeleri olabilmektedir. Bu süreç beraberinde çeşitli sosyal, ekonomik ve kültürel sorunlara sebep olduğu gibi aynı zamanda mülkiyet temelli hak sorunlarına da sebep olabilmektedir. Ilısu Baraj ve HES Projesi örneğinde iskân sürecinin nasıl gerçekleştiğinin araştırıldığı bu çalışmada, bulgular Dünya Bankası ve OECD’nin tavsiye kararları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Türkiye’nin tarafı olduğu söz konusu kuruluşlar yeniden yerleştirmelere ilişkin tavsiye kararları bulunmaktadır. Bu kararlar yeniden yerleştirmelerin olumsuz etkilerini ortadan kaldırmakta ve insan odaklı bir yaklaşım sergilemektedir. Söz konusu projeden kaynaklı yeniden yerleştirmeler Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) koordinesinde yapılmaktadır. DSİ yeniden yerleştirmeye ilişkin süreçleri 5543 sayılı İskân Kanunu hükümleri çerçevesinde yönetmektedir. DSİ koordinatörlüğünde gerçekleşen yeniden iskân sürecine ilişkin bulguların uluslararası standartları taşımaktan uzak olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeniden İskan, Hasankeyf Barajı, Dünya Bankası

Evaluation of the Resettlement Process in Hasankeyf/Ilısu Dam in Terms of World Bank Recommendations

Öz

The resettlement process is among the mandatory results of some activities. One of the most important effects of major development activities such as the Ilısu Dam and HEPP Project may be the displacement of people from where they have lived for years. This process can cause various social, economic and cultural problems as well as property-based rights problems. In this study, where the resettlement process was investigated in the example of the Ilısu Dam and HEPP Project, the findings were evaluated within the framework of the recommendations of the World Bank and OECD. The said institutions, to which Turkey is a party, have recommendations regarding resettlement. These decisions eliminate the negative effects of resettlement and demonstrate a people-oriented approach. Resettlement originating from the said project is carried out under the coordination of the General Directorate of State Hydraulic Works (DSI). DSI manages the resettlement processes within the framework of the Settlement Law No. 5543. It is understood that the findings regarding the resettlement process carried out under the coordination of DSI are far from carrying international standards and were carried out within the framework of narrow-scoped legislation.

Anahtar Kelimeler

Resettlement, Hasankeyf Dam, World Bank

Kaynakça

• Başkaya, Z., ve Türk, E. (2015). Barajların Olası Çevresel ve Sosyo-Ekonomik Etkilerinin Halkın Bakış Açısıyla Değerlendirilmesi: Ilısu Barajı ve Hasankeyf Örneği. Journal of International Social Research, 8(40).
• BBC News. (2018, Haziran 6). Hasankeyf’in son günleri: Ilısu barajı ne vadediyor? https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44362836
• Bugalski, N. ve David P. (2013) "Reforming the World Bank policy on involuntary resettlement." Submission to the World Bank Safeguards Review.
• CNN Türk. (2020, Nisan 19). Ilısu Barajı’nda enerji üretimine başlanıyor. https://www.cnnturk.com/ekonomi/ilisu-barajinda-enerji-uretimine-baslaniyor
• Dixon, J.A., Talbot L. M. ve Moign Guy J.-M. L. (1989), Dams and the Environment Considerations in World Bank Projects, World Bank Technıcal Paper Number 110.
• Dünya Bankası OP / BP 4.12 - Gönülsüz Yeniden Yerleşim
• DSİ. (2016). 2015 Yılı Faaliyet Raporu. Devlet Su İşleri.
• DSİ. (2018). Stratejik Plan 2019-2023. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü.
• Evrensel Gazetesi. (2020, Temmuz 21). Koruma Altında" Denilen Hasankeyf’te Beton Çöktü, Küçük Saray Suya Gömüldü,.
• Hasankeyf Koordinasyonu. (2019). Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santralı Projesi Eleştiri Raporu. Hasankeyf Koordinasyonu. https://www.hasankeyfgirisimi.net/turkce-ilisu-baraji-ve-hidroelektrik-santrali-projesi-elestiri-raporu/?lang=tr
• Hilyard, N., Tricario, A., Eberhardt, S., Drillisch, H., ve Norlen, D. (2001). The Ilısu Dam, the World Commission on Dams and Export Credit Reform (B. Öcal Düzgören, Çev.). Barajlar ve İhracat Kredisi Reformuna İlişkin Dünya Komisyonu. http://www.thecornerhouse.org.uk/resource/ilisu-dam-world-commission-dams-and-export-credit-reform
• Gökmenoğlu, A. H., ve Gündüz, İ. (2014). Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü. http://www.dsi.gov.tr/docs/yayinlarimiz/ilisu-baraji-ve-hes-obkd-baraj-kayadolgu-olcum-cihazlari-tasarim-ve-uygulamasi.pdf?sfvrsn=6
• İLKHA. (2020, Temmuz 3). Hasankeyf’te Kopan 3 Limana Müdahale Edilememesine Tepki. https://ilkha.com/guncel/hasankeyf-te-kopan-3-limana-mudahale-edilememesine-tepki-130532,.
• İller Bankası (2017) iller Bank – Sustainable Cities Project – Land Acquisition ve Resettlement Policy Framework, SFG3885 REV,2017.
• Kalkınma Bakanlığı. (2014). GAP Eylem Planı 2012-2014. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
• Natural Resource Management Project (2011), Resettlement Policy Framework, RP500 v2, https://www.refworld.org/pdfid/5b3e27024.pdf E. 10.10.2023.
• OECD 0393/ kabul tarihi 28/06/2012, değişiklik tarihi 06/04/2016, Resmi Olarak Desteklenen İhracat Kredileri ve Çevresel ve Sosyal Durum Tespiti için Ortak Yaklaşımlar Hakkında Konsey Tavsiyesi
• OECD (2008), Çevresel Performans İncelemeleri: Türkiye, OECD yayın. https://www.oecd.org/env/country-reviews/42198785.pdf E. 09.06.2023.
• Orman ve Su İşleri Bakanlığı. (2016, Haziran 23). Batman Milletvekili Ayşe Acar Başaran TBMM’ye verdiği 7/2612 esas numaralı soru önergesi [Kişisel iletişim].
• Özbek, A. K. (2011). Yeniden Yerleşimde Ilısu Köyü Modeli. Su Dünyası, 92, 38-42.
• Ronayne, M. (2005). The Cultural and Environmental Impact of Large Dams in Southeast Turkey. University Road.
• Serkant, A., Erdemci, F., ve Dağ, M. (2020). Siirt İlinde Baraj ve Hidroelektrik Santrallerinin Dışsallık Analizi: Bir Alan Araştırması. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 409-431.
• Taşlı, İ., ve Ayboğa, E. (2019). Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santralı Projesi Eleştiri Raporu. Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi. http://www.hasankeyfgirisimi.net/?page_id=2&lang=tr
• The Corner House. (1999). The Ilısu Dam: A Human Rights Disaster in the Making. The Corner House. 05.02.2022
• The Corner House. (2000). Leaked Report Reveals Major Problems with Ilısu Resettlement. The Corner House. http://www.thecornerhouse.org.uk/resource/leaked-report-reveals-major-problems-ilisu-resettlement
• TRT Haber. (2021, Kasım 5). Bakan Pakdemirli’den Ilısu Baraj Açılışı Çağrısı. https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/bakan-pakdemirliden-ilisu-baraji-cagrisi-acilisa-tum-halkimiz-davetlidir-623312.html
• Ünal, Ç. (1996). Yeniden Yerleştirme Sorunları, Çözüm Önerileri ve Bir Örnek. Marmara Cografya Dergisi, 1, 199-222.
• Yalçın, B. (2019). Modern Hasankeyf. Su Dünyası, 179, 33-37.
• Yeni Yaşam. (2020, Temmuz 21). Hasankeyf’te Tarihi Eserler ‘Koruma’ Adı Altında Betona Gömülüyor. https://gazetekarinca.com/hasankeyfte-tarihi-eserler-koruma-adi-altinda-betona-gomuluyor/.
• Yılmaz M., Sevgi S., Koparan C. ve Çetin Oğuz (2021), Hasankeyf Orta Kapı’nın Korunması ve Taşınmasına Yönelik Uygulamalar, Lycus Dergisi, Haziran 2021, Sayı 3, ss: 93-104.
• World Bank (2004), Involuntary Resettlement Sourcebook: Planning and Implementation in Development Projects. https://documents1.worldbank.org/curated/en/206671468782373680/pdf/301180v110PAPE1ettlement0sourcebook.pdf
• World Bank (2016), Vietnam Stage II HCFC Phase out: Resettlement Policy Framework, SFG3934. https://documents1.worldbank.org/curated/en/637751515578445362/SFG3934-RP-P152232-Box405320B-PUBLIC-Disclosed-1-10-2018.doc E.09.06.2023