Balat Mahallesi’ndeki 2013-2023 Yılları Arasındaki Kafe Mekânı Üretiminin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 4, 2690 - 2715, 16.12.2023

Yasemin Akcakaya , Hicran Hanım Halaç

https://doi.org/10.35674/kent.1353855

Öz

Geçirdiği rehabilitasyon projeleri ile kentsel dönüşüm yaşamış olan Balat Semti günümüzde kitle iletişim araçlarında kendine popüler bir yer edinmiştir. Çeşitli yerli dizilerde çekim mekânı olarak kullanılmakta, sosyal medyada renkli tarihi konutları içeren dokusu ve kafe mekânları ile öne çıkmaktadır. Doksanların sonlarından itibaren çöküntü mahallesi görünümünde olan yerleşim son on yılda daha olumlu nitelendirilebilen mekânsal gelişim ve mekânsal üretim süreci içindedir. Bu üretim yerleşmede süreç içinde kafe mekânı üretimi olarak görülebilmektedir. Çalışmada bölgede gerçekleştirilen rehabilitasyon projeleri, Balat’ın kitle iletişim araçlarındaki yeri ve kafe mekân üretiminin birbiri ile etkileşimlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu etkileşimin Balat kafe mekânlarının iç ve dış mekân özelliklerine yansımalarının araştırılması da çalışmanın ayrı bir kapsamını oluşturmaktadır. Balat tarihi, Balat yenileme projeleri, Balat’ın kitle iletişim araçlarındaki yerinin incelenmesi amacıyla literatür taraması yapılmıştır. Seçilen pilot bölgede yer alan 70 adet kafe mekânının 2013-2023 yılları arasındaki fiziksel ve işlevsel değişimi sokak fotoğrafları üzerinden karşılaştırılmıştır. Kafelerin mekân özelliklerini belirlemek amacıyla 2022-2023 yılları arasında saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Rehabilitasyon projesinin sonlanmasından 2018 yılına kadar kafe mekân üretiminde önemli bir hareketin olmadığı, 2018 yılında hızlı bir artış gösterdiği ve günümüze artarak devam ettiği tespit edilmiştir. 2017-2021 yılları arasında yayınlanan yerli dizinin kafe mekânı üretiminin en hızlı artış gösterdiği döneme işaret etmesine dikkat çekilmiştir. Araştırmada tarihi çevrelerdeki yenileme projelerinin, tarihi çevrelerin kitle iletişim araçlarında yer almaya başlaması ve mekân üretimi kavramlarının birbirine bağlı olduğu belirlenmiş, kitle iletişim araçlarının tarihi çevreler ve mekânlar üzerinde hızlı ve kümülatif bir mekân üretimine yol açtığı ortaya koyulmuştur. Kafe mekânlarının çoğunlukla tarihi yapıların yeniden işlevlendirme yoluyla üretildiği, bu üretimin belirli akslarla sınırlı kaldığı ve yeniden işlevlendirilen tarihi yapıların özgün yapı bileşenlerinin ortaya çıkarıldığı görülmüştür. Balat yerleşiminin genel karakteristiği ve kafe mekânlarının tasarımında öne çıkan Retro vurgusu bölgenin imajı haline gelmiştir. Bu imaj Balat’ın tarihi sürecinde şekillenmiş ve günümüzde de kendine özgün bir yer edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balat Kafeleri, Mekân Üretimi, Kafe İç Mekân Tasarımı, Kitle İletişim Araçları, Stil

Investigation of Cafe Space Production in Balat District Between 2013-2023

Öz

Balat, which has experienced urban transformation through rehabilitation projects, has gained a popular place in mass media today. It is used as a shooting location in various local TV series and stands out on social media with its texture of historical buildings and cafe spaces. The settlement, which has had the appearance of a slum since the late nineties, has been in a process of spatial development and spatial production in the last decade. This production can be seen as the production of cafe spaces in the settlement. In the study, it is aimed to examine the interaction of the rehabilitation projects carried out in the region, the place of Balat in mass media and the production of cafe space. Investigating the reflections of this interaction on the interior and exterior features of Balat cafe spaces constitutes another scope of the study. A literature review was conducted to examine the history of Balat, Balat renewal projects, and the place of Balat in mass media. The functional changes of 70 cafe spaces in the selected plot area between 2013- 2023 were compared through street photographs. Fieldwork was carried out between 2022-2023 to determine the spatial characteristics of the cafes. It was determined that there was no significant movement in the production of cafe spaces from the end of the rehabilitation project until 2018, and that there was a rapid increase in 2018 and continues to increase to the present day. The local TV series between 2017-2021 points to the period in which the production of cafe space increased the fastest. In the research, it has been determined that the concepts of renewal projects in historical environments, the presence of historical environments in mass media and the production of space are interconnected. It has been revealed that mass media leads to a rapid and cumulative space production on historical environments. It has been observed that cafe spaces are mostly produced by re-functioning of historical buildings. The original building components of the re-functionalized historical buildings were revealed. The retro emphasis in the design of the cafe spaces has become the image of Balat. This image has been shaped in the historical process of Balat and has gained a unique place today.

Anahtar Kelimeler

Balat Cafes, Space Production, Cafe Interior Design, Mass Media, Style

Kaynakça

• Akın, N. (1994). ‘Balat’, Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (Cilt 2). Tarih Vakfı Yayınları.
• Aksu Erol, S. (2012). Yerli televizyon dizilerinde kent olgusu: İstanbul örneği (Tez no: 328602) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Altıntaş, S. (2016). Kültürel etkinlikler aktörü olarak yeni orta sınıf ve soylulaştırma ilişkisi üzerine bir tartışma, Istanbul Journal of Sociological Studies (54), 115-142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/27142/285507
• Brantmark N. (2017). The Scandinavian Home. Ryland Peters & Small Ltd.
• Budak, B. (2007). Kentsel yenileşme süreci bağlamında soylulaştırma: Fener-Balat örneği (Tez no: 213927) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Burns, L.D. & Caughey, C.C. (1992). Category use in first ımpressions of restaurant interiors (75). Perceptual and Motor Skills. https://doi.org/10.2466/pms.1992.75.1.107
• Callan G. & Glover, C. (2008). Dictionary of fashion and fashion designers. Thames and Hudson.
• Canbakal Ataoğlu, N. (2015). İç mekân tasarımı öğretisinde moda. İç Mimarlık Eğitimi 3. Ulusal Kongresi (s.65-84). https://acikerisim.iku.edu.tr/bitstreams/bd050233-0556-4183-b4a6-cc4044411e47/download
• Casamassima, C. (1998). Restaurant 2000: Dining design III. Rizzoli Publications.
• Cereci, S. (2001). Televizyonda program yapımı. Metropol Yayınları.
• CnnTürk. (2021, Mart 15). Reyting sonuçları 15 Mart 2021. https://www.cnnturk.com/magazin/dizi/reyting-sonuclari-15-mart-2021-uyanis-buyuk-selcuklu-cukur-yasak-elma-marasli-pazartesi-dizi-reytingleri
• CyrusCrafts, (2022, Ağustos 16). Vintage interior design and its attractive details. https://www.cyruscrafts.com/blog/interior-design/vintage-interior-design-style
• Çağlayan, S. (2012). Anadolu'nun ilk kamusal mekânı: Kahvehane. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (29), 95-110. https://dergipark.org.tr/tr/pub/musbed/issue/23510/250477
• Çelik, Z. (1998). 19. yüzyılda Osmanlı başkenti: Değişen İstanbul (2. Baskı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Değirmenci, İ. (2009). Tarihi mekanlarda kentsel dönüşüm uygulamaları: Balat örneği (Tez no: 237323) [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Deleon, J. (1997). Balat ve çevresi. Remzi Kitapevi.
• Designbx (b.t.). Retro style guide. Erişim tarihi 2023, Mayıs 23 https://designbx.com/blog/retro-interior-design/
• Dinler, M. & Şahin Güçhan, N. (2016). Fener ve Balat’ın dönüşümü üzerine: üç vizyon / üç dönem / üç ayrı ‘koruma’ anlayışı. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (14) , 223-245. https://doi.org/10.22520/tubaked.2016.0011
• Durmuş, E. (2010). Kahve kültürü ekseninde günümüz ‘kafe’lerine - Nişantaşı merkezli - bakış (Tez no: 325579) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Ekopara. (2018, Kasım 9). Balat’ta “Çukur” sektörü. https://www.ekopara.com/haber/balat-ta-cukur-sektoru
• Enç, G. (2009). Tarihi kent dokusunda yeni yapı tasarım ölçütleri ve Fener semti örneğinde uygulanabilirliğinin irdelenmesi (Tez no: 243870) [Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Erden, D. (2003). Kentsel yenileşmede bir araç olarak dönüşüm projeleri (Tez no: 131294) [Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Eser, A. (2021). Tasarım eğitimi alan öğrencilerin iç mekân stil algılarında eğitim sürecinin etkisi (Tez no: 715337) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Fatih Belediyesi. (2023, Ocak 13). Cephe rehabilitasyon çalışmalarımızla Fatih'i renklendirmeye devam ediyoruz. https://www.fatih.bel.tr/tr/main/news/cephe-rehabilitasyon-calismalarimizla-fatihi-/3656
• Foyr, (2022, Temmuz 7). What is industrial interior design? https://foyr.com/learn/modern-industrial-interior-design-style/
• Förlag A. (2003). Scandinavian design beyond the myth. Falth&Hasler.
• Gedik, S. (2012). Geçmişten günümüze vintage giyimin tercih edilme nedenleri ve kullanım düzeylerinin incelenmesi (Tez no: 328856) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• GoogleTrends. (2023, Mayıs 15). Balat. https://trends.google.com/trends/explore?q=%2Fg%2F113k5yy3b&date=all&geo=TR
• GoogleTrends. (2023, Mayıs 15). Balat. https://trends.google.com.tr/trends/explore?date=today%205y&geo=TR&q=balat%20istanbul
• Görgülü, Z. (2009). Kentsel dönüşüm ve ülkemiz, TMMOB İzmir Kent Sempozyumu (s.767-780). http://www.tmmobizmir.org/wp-content/uploads/2014/05/200872.pdf
• Habertürk. (2020, Aralık 21). Çukur dizisi nerede çekiliyor? https://www.haberturk.com/cukur-dizisi-nerede-cekiliyor-cukur-un-cekildigi-mahalle-nerede-cukur-dizisi-konusu-ne-2911088-magazin
• Hasol, D. (1993). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. Yem Yayın.
• Independent. (2019, Kasım 25). Çukur dizisiyle çehresi değişen kadim semt: Balat. https://www.indyturk.com/node/94981/ya%C5%9Fam/%C3%A7ukur-dizisiyle-%C3%A7ehresi-de%C4%9Fi%C5%9Fen-kadim-semt-balat
• Işık, M. (2000). Kitle iletişim teorilerine giriş. Eğitim Kitapevi Yayınları.
• Kancafer Yurdakul, S. (2010). Kentsel dönüşüm - Sürdürülebilirlik bağlamında Fener Balat yenileme alanı (Tez no: 276818) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karagöz, Z. (2007). Tasarımda loft anlayışı, (Tez no: 237111) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Katsigiris C. & Thomas C. (1999). Design and equipment for restaurants and foodservice. John Wiley & Sons.
• Kavalcı, L. (2010). Balat’ ın mekansal gelişim süreci (Tez no: 262837) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kırtepe, S. (2014). Televizyon dizilerinin toplum üzerindeki etkileri sosyo-kültürel bir çözümleme (Erzurum örneği) (Tez no: 372378) [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kömürciyan, E. Ç. (1988). 17. asırda İstanbul tarihi. Eren Yayıncılık.
• Kuban, D. (2000). İstanbul bir kent tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Lefebvre, H. (2016). Mekânın üretimi (Çev: I. Ergüden). Sel Yayıncılık.
• Mutlu, E. (1999). Televizyon ve toplum. TRT Yayınları.
• Ntv. (2018, Nisan 25). Balat'ta Çukur turizmi yaşanıyor. https://www.ntv.com.tr/galeri/yasam/balatta-cukur-turizmi-yasaniyor-duvar-yazilari-tespihler-tisortler,sJT-4g5U10uNXzY1aTUETQ/_Tx_xUE22k-V9f1z5pa-sA
• Önem, B. (2004). Çevre algılama ve kentsel kimlik: Haliç üzerine bir yöntem önerisi (Tez no: 152295) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Öztürk, T. (2019). 21. yüzyıl kafe iç mekân tasarımlarında görülen aynılaşmanın incelenmesi: Karaköy örneği (Tez no: 576988) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Robert, D. & Zarachowicz, W. (2003). Noam Chomsky ile iki saat (Çev., Işıl Bircan). Plan B Yayınları.
• Show (b.t.). Çukur. Erişim tarihi 2023, Mayıs 9 https://www.showtv.com.tr/dizi/sarkilar/cukur
• Şen, B. (2012). Metropol kent merkezlerinde çöküntüleşme eğilimleri: İstanbul Eminönü Süleymaniye bölgesi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17 (2), 293-323. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/194405
• Tatar, O. (2020, Kasım3). Balat’ta mutlaka uğramanız gereken 10 adres. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/yazarlar/ogulcan-tatar/balatta-mutlaka-ugramaniz-gereken-10-adres-41652084
• Tgrthaber. (2023, Mayıs 19). Çukur dizisi hakkında bilgiler. https://www.tgrthaber.com.tr/medya/show-tvde-yayimlanmisti-cukur-dizisinin-geri-donusu-duyuruldu-2888812
• Tripadvisor (b.t.). Fener ve Balat sınırlarındaki kafe restoranları. Erişim tarihi 2023, Mayıs 9 https://www.tripadvisor.com.tr/Restaurants-g293974-c8-zfn7811855-Istanbul.html
• Varol, M., C. (1989). Balat: Faubourg Juif d'Istanbul. ISIS Press.
• Yalova, A. S. (2019). Plastik sanatlarda retro ve vintage imajların kullanımı üzerine psikanaliz bir yaklaşım (Tez no: 609052) [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Yasemin. (2021, Ocak 4). Balat'ta çekilen unutulmaz diziler. https://www.yasemin.com/yasam/haber/2975872-balatta-cekilen-unutulmaz-diziler