Kars’ta Kentsel Koruma ve Turizm

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 4, 1545 - 1573, 16.07.2024

Adem Yulu

https://doi.org/10.35674/kent.1418390

Öz

Anadolu coğrafyasında turizm faaliyetlerinin son yıllarda önem kazandığı kentlerin başında gelen Kars, Osmanlı ve Rus döneminin çeşitli mimari özelliklerini taşımaktadır. 1970’li yılların başından itibaren Kars’ta tarihi yapılara yönelik yapı ölçeğinde başlayan koruma ve envanter çalışmaları, yakın geçmişte özellikle turizmin etkisiyle yapı ve sokak-cadde ölçekli koruma uygulamalarıyla koruma altına alınmaya başlanmıştır. Çalışma, bu noktada yakın zamanda kentte giderek daha fazla görünür hale gelen koruma uygulamalarına ve turizmin kentsel koruma üzerindeki rolünü ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitel araştırma deseninin benimsendiği bu çalışmada çeşitli veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Elde edilen bu verilerin betimsel analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonuçları, turizmin etkisiyle mimari değere sahip tarihi yapıların yanı sıra köhneleşmiş ve kaderine terk edilmiş çok sayıda kültür mirası izlerini taşıyan yapıların son yıllarda bir yandan farklı ölçekteki restorasyonlarla koruma altına alınırken diğer yandan da tarihi yapıların ekonomik değer kazanmaya başladığını göstermektedir. Bu bağlamda, son yıllarda Kars’ın kültürel coğrafyasının değişmeye başladığını ve farklı ölçekteki koruma uygulamalarının da turizm üzerindeki rolünün artığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Turizm, şehirsel koruma, mekânsal gelişme, Kars şehri, restorasyon

Etik Beyan

Etik Kurul İzni: Bu çalışma için etik kurul iznine gerek yoktur.

Destekleyen Kurum

Finansal Destek: Bu çalışma finansal destekten yararlanılmamıştır.

Teşekkür

Çalışmanın çeşitli konularında sağladıkları desteklerinden dolayı belgesel yönetmeni İbrahim Süleymanoğlu’na, Kar’s Otel müdürü Mehmet Duman’a, Serhat Kalkınma Ajansı uzmanlarından Burak İpin ile Öğr.Üyesi Ali Pamir’e teşekkür ederim.

Urban Conservation and Tourism in Kars

Öz

In Anatolia, Kars is one of the cities where tourism activities have gained importance in recent years, bearing various architectural features of the Ottoman and Russian periods. Conservation and inventory studies for historical buildings in Kars, which started in the early 1970s at the building scale, have recently begun to be taken under protection with building and street-scale conservation practices, especially with the impact of tourism. At this point, the study aims to reveal the conservation practices that have recently become increasingly visible in the city and the role of tourism in urban conservation. In this study, which adopts a qualitative research design, various data collection techniques have been used. A descriptive analysis of these data has been conducted. The results of the study show that in addition to the historical buildings with architectural value due to the impact of tourism, many buildings bearing traces of cultural heritage that have become dilapidated and abandoned to their fate have been taken under protection with restorations of different scales in recent years, while on the other hand, historical buildings have started to gain economic value. In this context, it is revealed that the cultural geography of the city has started to change in recent years and the role of conservation practices at different scales on tourism has increased.

Anahtar Kelimeler

Tourism, urban conservation, spatial development Kars city, restoration

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2017). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. Yem Yayın.
• Akçayöz, V., & Öztürkkan, Y. (2010). Eski ve yeni fotoğraflarla Kars, Kars Kültür ve Sanat Derneği.
• Akkurt, M., & Korkut, T. (2019). Kars’ta Rus dönemi askeri garnizonlarda yer alan kilise örnekleri. Kulaz, M., Yılmaz, G ve Çavuşoğlu, R (Ed.), Arkeoloji ve sanat tarihi araştırmaları yapılar, buluntular, müzeler çizim ve fotoğraflar eşliğinde (s. 339-344) içinde. Hiber Yayın.
• Aslan, Y., & Boy, A. (2017). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars’ta eğitim ve eğitim kurumları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 59, 547-576.
• Avcı, C. (2021). Kaşar: Ekolojik bir kent imgesi örneği, Kültür Araştırmaları Dergisi, 9, 259-276. https://doi.org/10.46250/kulturder.910895
• Badem, C. (2018). Çarlık yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin (1878-1918). Aras Yayıncılık.
• Belli, O. (2019). Her yönü ile Ani. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Bingöl, A. (2011). Kars ve çevresinde demir çağı yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 1(8), 21-41.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları 2 (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır 2008-2014),Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Chang, T. C., Milne, S., Fallon, D., & Pohlmann, C. (1996). Urban heritage tourism: The global-local nexus. Annals of Tourism Research, 23(2), 284-305. https://doi.org/10.1016/0160-7383(95)00064-X
• Çanakçı, S. D., Çanakçı, T., & Geçgin, E. (2019). Kars ilinin destinasyon imajı ve Doğu Ekspres’i Deneyimi. OPUS International Journal of Society Researches, 11(18), 1876-1896. https://doi.org/10.26466/opus.567950
• Çelik, K., & Geçgin, E. (2021). Kars ilinin kültürel miras kaynakları ve SWOT analizi, Kafkas Üniversitesi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12 (23), 295-321. https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2021.014
• Çinko, M. A., & Eres, Z. (2021). Kars’ta Bir Rus dönemi yapısının Cumhuriyet Döneminde endüstri yapısına dönüşümü: Süt tozu fabrikası ve korunmasına yönelik öneriler. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 24, 47-68. https://doi.org/10.22520/tubaked2021.24.003
• Demir, M. (2017). Doğal ve beşeri özellikleriyle Kars ilindeki turizm faaliyetlerinin durumu. Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 134-154. https://doi.org/10.14781/mcd.291184
• Duman, M. (2019). Sürdürülebilir turizm kapsamında sürdürülebilir kültür turizmi değerlendirilmesi: Kars örneği [Yüksek Lisans]. Kafkas Üniversitesi.
• Duncan, C. (1855). Campaign with The Turks in Asia. Bradbury and Evans.
• Ekici, S. C., & Güçhan, N, Ş. (2022). Kent dokusunda tarihin izlerini aramak: Bir Osmanlı kenti olarak Kars. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 3. Kentsel Morfoloji Sempozyumu- Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar.
• Erdoğdu, F. (2023). Hatalı malzeme ve yanlış müdahale uygulama örneği olarak Burhaniye Ağacık Caminin değerlendirilmesi. Kültürel Miras Araştırmaları Dergisi, 4(1), 16-28.
• Eres Özdoğan, Z. (2013). Türkiye’de geleneksel kırsal mimarinin korunması: Tarihsel süreç, yasal boyut. İçinde K. K. Eyüpgiller ve Z. Eres (Ed.), Kırsaldan Kentsele Geleneksel Yerleşmeler-Nur Akın’a Armağan (ss. 457-469). Yem Yayın.
• Ersoy, O. (1964). Bir İngiliz konsolosunun 1846 yılında Erzurum’dan Kars’a seyahati. Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), 238-249. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000281
• Fladmark, J.M., Habgood, J. (1994). Cultural Tourism: Papers Presented at the Robert Gordon University Heritage Convention, Donhead Publishing.
• Gelibolu, L., & Duman, M. (2021). Sürdürülebilir kültür turizmi: Kars örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 11, (4), 1077-1089. https://doi.org/10.26677/TR1010.2021.863
• Genç, S. (2021). 1812 yılında Batılı bir diplomat Sir William Ouseley’in izinde Kars’tan İstanbul’a Seyahat. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 4-34.
• Kahraman, M., & Yulu, A. (2022). Pervititch Haritalarına göre Üsküdar’da şehirsel koruma. Ege Coğrafya Dergisi, 31(2,385-399. https://doi.org/10.51800/ecd.1054375
• Kapan, K., & Timor, A. N. (2018). Turizm gelişme modellemeleri açısından Antalya şehri. Türk Coğrafya Dergisi, 71, 53-61. https://doi.org/10.17211/tcd.441342
• Karakul, Ö. (2009). Değişim, süreklilik, uyum üçgeninde tarihi çevrede yeni yapı. Dosya, 14, 50-57.
• Karataş, L. (2022). Mardin’de kültürel miras yapılarında restorasyon sırasında yapılan hatalı onarımlar, restorasyon sonrası süreçte karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. Kültürel Miras Araştırmaları, 3(2), 78-86.
• Kars Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 2023.
• Kaygın, E., Topçuoğlu, E., & Özkes, S. (2021). Doğu Ekspresi’nin sosyal medya’daki yolculuğu ve Kars’taki işletmelere etkileri. Çalışma İlişkileri Dergisi, 12(1), 55-69.
• Kerse, Y. (2023). Kars ilindeki turistik yerlerin çevrimiçi turist yorumları bağlamında incelenmesi. İşletme, 4 (2), 239-254. https://doi.org/10.57116/isletme.1347699
• Keyder, Ç. (2013). İstanbul-küresel ile yerel arasında (S. Savran, Çev.). Metis Yayınları.
• Khanzadian, Z. (1924). Atlas de Geographie Economique de Turquie, L. de Bertalot.
• Kırzıoğlu, M. F. (1958). Kars Tarihi 1. Işıl Matbaası.
• Kızılkaya, O. (2017). XIX. Yüzyılın ortalarında Kars Sancağı’nda bazı sosyal ve dini yapılar. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (8), 192-223. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.339135
• Kobro, G. (1989). Kars ve Ardahan Bölgesi, Doğu Anadolu Transkafkasya’da bir sınır bölgesi üzerinde tarihsel- coğrafi bir araştırma (Doktora Tezi). Münih Ludwig Maximilian Üniversitesi.
• Kocaman, S. (2014). Kars ili’nin idari coğrafya analizi. The Journal of Academic Social Science Studies, 8 (29), 271-271. https://doi.org/10.9761/JASSS2601
• Kurtar, C., & Somuncu, M. (2013). Kentsel kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilirliği: Ankara Hamamönü Örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2), 35-47.
• Lussetyowati, T. (1995). Preservation and conservation through cultural heritage tourism. Case study: Musi Riverside Palembang, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 184, 401-406.
• Okumuş, G., & Şahin Güçhan, N. (2022). Tarihi dokuda uyum-uyumsuzluk: Amasya Yalıboyu Evleri üzerine morfolojik bir değerlendirme. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 3. Kentsel Morfoloji Sempozyumu- Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar.
• Ortaylı, İ. (1978). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars. İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 9, 343-362.
• Özgüç, N. (1992). Şehirsel koruma ve coğrafya. Coğrafya Dergisi, 3, 61-122.
• Özgüç, N. (1994). Beşeri coğrafyada veri toplama ve değerlendirme yöntemleri. İstanbul Üniversitesi.
• Özgüç, N. (2013). Turizm coğrafyası / Özellikler-Bölgeler. Çantay Kitabevi.
• Piazzoni F. (2020). What’s wrong with fakes? Heritage reconstructions, authenticity, and democracy in post-disaster recoveries. International Journal of Cultural Property.27(2),239-258. doi:10.1017/S0940739120000119
• Puşkin, A, S. (2011). Erzurum yolculuğu. (Çev. Z. Baştımar). Yaba Yayınları.
• Richards, G. (2014). The role of gastronomy in tourism development. Presentation to the Fourth International Congress on Noble Houses: A Heritage for the Future, Arcos de Valdevez to be held on 27-29 November 2014.
• Sandwith, H. (1856). A Narrative of the Siege of Kars: And of the Six Months’ Resistance by the Turkish Garrison Under General Williams to the Russian Army: Together with a Narrative of Travels and Adventures in Armenia and Lazistan; with Remarks on the Present State of Turkey. J. Murray.
• SERKA. (2023). Serhat Kalkınma Ajansı’nın proje raporları.
• Smith, R. A. (1988). The role of tourism in urban conservation: The case of Singapore, Cities, 5(3), 245-259. https://doi.org/10.1016/0264-2751(88)90043-1
• Steinberg, F. (2008). Revitalization of historic inner-city areas in Asia: The potential for urban renewal in Ha Noi, Jakarta, and Manila. Asian Development Bank.
• Teo, P., & Huang, S. (1995). Tourism and heritage conservation in Singapore. Annals of Tourism Research, 22(3), 589-615. https://doi.org/10.1016/0160-7383(95)00003-O
• Timothy, D, J. (2020). Cultural Heritage and Tourism, Channel View Publications.
• Tournefort, J. P. D. (1718). A voyage into the Levant. Cambridge University Press.
• The town and Citedal of Kars (1877, 1 Aralık). The British Newspaper.
• Tümertekin, H. (1988). Tarihsel koruma ve yakın yıllarda İstanbul’daki koruma örnekleri [Yüksek Lisans]. İstanbul Üniversitesi.
• Tweed, C. and Shutherland, M.(2007). Built cultural heritage and sustainable urban development. Landscape and Urban Planing, 83, 62-69.
• URL 1: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Nufus-ve-Demografi-109, (Erişim tarihi 27.11.2023).
• URL 2: https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44799/illere-gore-korunmasi-gerekli-tasinmaz-kultur-varligi-istatistigi.html, (Erişim tarihi 11.08.2023).
• URL 3: https://www.platoproje.com/page13.html, (Erişim tarihi 11.10.2023).
• URL 4: https://www.serka.gov.tr/slider-alt/basarili-projeler/kars/tarihin-kurtarilip-turizme-kazandirilmasi-projesi (Erişim tarihi 10.11.2023).
• URL 5: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/210915, (Erişim tarihi 12.11.2023).
• Williams, S. (1998). Tourism Geography. Routledge, Taylor and Francis Group.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınları.
• Yıldız, M, S. G., Temur, H., & Aydeyer, İ. A. (2022). Kars kentinin mekânsal değişim süreci. İçinde M. Dal (Ed.), Mimarlık Bilimlerinde Güncel Konular (ss. 213-238). Livre de Lyon.
• Yılmaz, H., Yılmaz, S., & Yıldız, N. D. (2003). Kars kent halkının rekreasyonel talep ve eğilimlerinin belirlenmesi, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34 (4), 353-360.
• Yulu, A. (2017). Esenler’de şehirsel yenileme. Coğrafya Dergisi, 35, 29-40.
• Yulu, A., & Kapan, K. (2020). The Role of tourism in urban conservation: The Case of Manila, The Philippines. Coğrafya Dergisi, 41: 13-27. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0011
• Zamur, R. (2009, 21 Mart). Restore edilmiş en iyi 10 otel, Hürriyet, s.6.