Normalleşme Sürecinde Ticari Mekânlar: Deprem Sonrası Adıyaman’da Kurulan Esnaf Çarşılarının Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Katkıları

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 4, 1231 - 1251, 16.07.2024

Arda Bay Elif Kılınç

https://doi.org/10.35674/kent.1441361

Öz

Anadolu kentleşme tarihinin önemli yapıları olan çarşılar, toplumların bütünleşmelerine katkı sağlayan kamusal alanlardır. Tarihsel süreçte hem ekonomik hem de sosyal faaliyetlerin merkezi olan çarşılar, bu fonksiyonlarını günümüzde de devam ettirerek ekonomik direnç mekânları olmanın yanı sıra toplumlar için sosyal ve kültürel katkılar sunmaya devam etmektedir. Bu bağlamda çarşılar, toplumlar için önemli sosyalleşme mekânları olarak da karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de bulunan çok sayıdaki tarihi çarşı, bu konuda geçmişten günümüze kalan önemli miraslardır. Ne yazık ki 6 Şubat’ta Kahramanmaraş ’ta gerçekleşen 7,7 ve 7,6’lık depremler nedeniyle alandaki pek çok çarşı hasar almış ya da yıkılmıştır. Depremler sonrası normalleşme süreci kapsamında bölgede çeşitli illerdeki belediyelerin desteği ile esnaf çarşılarının kurulduğu belirlenmiştir. Bu çarşıların kent merkezlerinin gelişiminde, yerel halkın ekonomik ve sosyo-kültürel ihtiyaçlarının karşılanma süreçlerinde önemli işlevlere sahip olduğu değerlendirilmektedir. Çalışmada, depremler sonrası Adıyaman’ın Merkez ilçesinde kurulan esnaf çarşılarının mekânsal ve fonksiyonel özelliklerinin değerlendirilmesi ve toplumsal ölçekte sağladığı ekonomik ve sosyo-kültürel katkıların ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmanın temelini saha çalışmalarından elde edilen veriler ve gözlemler oluşturmuştur. Bu kapsamda deprem sonrası Adıyaman’da kurulan 8 çarşıda ticari işlerde bulunan esnafla toplamda 57 adet mülakat yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre çarşı lokasyonlarının belirlenme sürecinde il merkezine ve ulaşım güzergâhlarına yakınlık dikkate alınmıştır. Böylece halkın çarşılara daha rahat erişim sağlaması sağlanmıştır. Fakat çarşıların depremden kısa bir süre sonrası kurulmuş olması, planlama ve alt-yapı eksiklerini ortaya çıkarmıştır. Son olarak saha çalışmaları ve gözlemler Adıyaman ilinin merkez ilçesinde kurulan esnaf çarşılarının afet yönetim ve normalleşme süreçlerine önemli katkılar sağladığını göstermektedir. Esnaf için çarşılar ticari faaliyetlerin sürdürülmesinin yanında toplumdaki bireyler ile vakit geçirme, benzer duygu ve düşünceleri paylaşma ve deprem öncesi günlük yaşam standartlarını oluşturma mekânlarıdır. Çarşıların asıl önemli katkı ise depremin bireyler üzerinde yaratmış olduğu olumsuz psikolojik ve tramvatik süreçlerin üstesinden gelmesine katkı sağlamasıdır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Çarşı, Mekânsal Analiz, Fonksiyonel Analiz, MAXQUDA

Commercial Spaces In The Recovery Process: Economic and Socio-Cultural Contributions of Artisan Bazaars Estabhlished in Post-Earthquake in Adıyaman

Öz

Bazaars, which have played an important role in Anatolia's urbanization history, are public spaces that promote social solidarity. Bazaars, which have historically been the centers of both economic and social activity, continue to give social and cultural contributions to societies while also serving as commercial centers. In this framework, bazaars are also viewed as crucial sociability places for societies. Turkey's various historical bazaars are vital cultural legacies from past to present. Nevertheless, 7.7 and 7.6 earthquakes in Kahramanmaraş on February 6 catastrophically damaged or destroyed many of the area's bazaars. As part of the recovery process, it was revealed that after earthquakes, artisan bazaars were established in the region with the support of municipalities in various provinces. It is argued that these bazaars, have important functions in the development of city centres and in the processes of providing for the economic and socio-cultural services of the residents. In this study, it is aimed to analyse the spatial and functional characteristics of the bazaars established in the central district of Adıyaman after the earthquakes and to reveal the economic and socio-cultural benefits. The research is based on the data and observations collected from fieldworks. In this scope, a total of 57 interviews were conducted with shopkeepers in 8 bazaars established in Adıyaman after the earthquake. Based on the findings, proximity to the city center and transportation routes was prioritized in the selection of the bazaar locations. Hence, it was ensured that people had easier access to the bazaars. Nevertheless, the establishment of the bazaars in a short period of time after the earthquake had caused planning and infrastructural weaknesses. Finally, field studies and observations show that the artisan bazaars established in the central district of Adıyaman province have made significant contributions to disaster management and normalization processes. For artisans, bazaars are not only a place to carry out commercial activities, but also a place to spend time with individuals in the community, to share similar feelings and thoughts, and to establish their daily living standards before the earthquake. The most important contribution of the bazaars is to reduce the psychological and traumatic processes that the earthquake has caused on individuals.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, Bazaar, Spatial Analysis, Functional Analysis, MAXQUDA

Kaynakça

• Akar, T. (2009). Osmanlı Kentinde Ticari Mekânlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekânları Literatür Değerlendirmesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 267-292.
• Akdemir, İ. O., ve İncili, Ö. F. (2014). Coğrafi Ortam ve Kent Fizyolojisi İlişkileri: XIX. Yüzyıl Kilis Şehri Örneği. Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 220-247. https://doi.org/10.14781/mcd.26778.
• Bayartan, M. (2005). Tarihi Coğrafya Çalışmaları Açısından Şehir ve Osmanlı Şehri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 13, 85-92.
• Bozkurt, T., ve Aksoy, E. (2023). Kahramanmaraş Kapalı Çarşı. Sanat Tarihi Dergisi, 32(2), 711-739. https://doi.org/10.29135/std.1298288 .
• Cönk, E., Çiçek, H., Öztürk., N., ve Uyar, Y. (2022). Şehir Markalaşmasında Çarşıların Rolü: Afyonkarahisar “Uzun Çarşı” Örneği. Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 4 (2), 63-71. https://doi.org/10.56493/nkusbmyo.1144897.
• Çilli, B., ve Özbayraktar, M. (2022). A Study on Revealing the Original Spatial Character, Collective Memory of Adapazarı/Uzunçarşı. Kent Akademisi Dergisi, 15(1), 177-202. https://doi.org/10.35674/kent.1016903.
• Durhan, Ö. S., Özgüven, Y. (2022). Mısır Çarşısını Düşünmek: Mekânsal Pratikler, Özneler, Gündelik Yaşam. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Eray, S. S., ve Kutlu, İ. (2021). Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı Kent Yapısında Çarşının Konumu ve Mekânsal Kurgusu Üzerine Bir İrdeleme. Kent Akademisi Dergisi, 14(2), 506-517. https://doi.org/10.35674/kent.847196.
• Gündüz, S., ve Reyhanoğlu, G. (2018). Kadim Kentin Kimliği Antakya Uzun Çarşı. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 6(15), 857-871. https://doi.org/10.33692/avrasyad.510256.
• Güngördü, Z. (2020). Kent Kimliğinin Değişim Sürecini Geleneksel Çarşılar Üzerinden Düşünmek: Antakya-Uzun Çarşı Örneği. Sketch: Journal of City and Regional Planning, 2(1), 1-23. https://doi.org/10.5505/sjcrp.2020.40085.
• Kejanlı, D. T. (2010). Anadolu'da Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Kent Sistemi, Kale ve Merkez-Çarşı Gelişimi. E-Journal of New World Sciences Academy Social Sciences, 5(3), 287-302.
• Keleş Eriçok, A. (2014). Bursa Tarihi Ticaret Merkezinde 16. Yüzyıldan Günümüze Ticari Fonksiyonların Değişimi. Planlama Dergisi, 24(3), 173-181. DOI: 10.5505/planlama.2014.66375.
• Kibici, Y. (ed). (2005). Deprem (Fay Mekanizması, Deprem Oluşumu, Yapılaşma, Depremden Korunma Yöntemleri, İlk Yardım ve Kurtarma). Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Koçan, N., ve Çorbacı, Ö. L. (2012). Tarihi Çevreleri Koruma Sürecinde Yeni Yaklaşımlar: Kongre Turizmi, Safranbolu Çarsı Örneğinde Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 3(2), 31-36.
• Kurt. H., ve Alaydın, N. N. (2015). Ohri Gölü Çevresinde (Makedonya) Osmanlı İzleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 120-146. https://doi.org/10.14781/mcd.26958.
• Özcan, B. (1999). Bursa Depremleri (2 Mart-12 Nisan 1855). Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 5, 73-118
• Özdemir, Ü. (2011). Safranbolu’nun Kültürel Miras Kaynakları ve Korunması. Doğu Coğrafya Dergisi, 16(26), 129-142
• Özkan, E., Curkan, S.C., ve Salar, D. (2019). Adıyaman Bölgesi ve Nemrut Dağı Milli Parkı Turizm Potansiyelinin Belirlenmesi Üzerine Nitel Bir Araştırma, Eurasian Education & Literature Journal, 9, 19-29. http://dx.doi.org/10.17740/eas.edu.2019-V9-01.
• Sağıroğlu, A. Z., Ünsal, R., ve Özenci, F. (2023). Deprem Sonrası Göç ve İnsan Hareketlilikleri Durum Değerlendirme Raporu. AYBÜ-GPM Rapor Serisi-15 (Güncellenmiş 2. Baskı: 15 Nisan 2023). Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Göç Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (AYBÜ-GPM).
• Sezik, M. (2016). Kent Kimliğinin Korunması ve Kentsel Gelişimin Sağlanması Bağlamında Yerel Yönetimin Önemi: Adıyaman Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), s43-56
• Şahin, B. (2009). Metedoloji. (A. Tanrıöğrem ed.). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Şahi̇nalp, M. S., ve Günal, V. (2016). Osmanlı Dönemi Anadolu Şehirleri Çarşı Sisteminin Fonksiyonel Analizi. Turkish Studies, 11(8), 335-360. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9627.
• Şahi̇nalp, M. S., ve Günal, V. (2012). Osmanlı Şehircilik Kültüründe Çarşı Sisteminin Lokasyon ve Çarşı İçi Kademelenme Yönünden Mekânsal Analizi. Milli Folklor Dergisi, 24(93), 149-168
• Şensoy, R. T. (2022). Tarihi Kentsel Çevrelerde Dönüşüm Uygulamaları [Yayımlanmamış Tezsiz Yüksek Lisans]. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi.
• Tuncer, B., ve Şafak, L. (2022). Tarihi Coğrafya Açısından XVI. Yüzyıl’da Konya Şehri ve Şehirsel Fonksiyonları, 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 3(3), 319-333 https://doi.org/10.52835/19maysbd.1143577
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. SBB Deprem Sonrası Değerlendirme Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, (2023). https://hasartespit.csb.gov.tr/, Erişim Tarihi: 20.11.2023,
• Ukav, İ. (2014). Adıyaman İlinde Kırsal Turizm Potansiyeli ve Geliştirme Fırsatları, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(51), 15-33. https://doi.org/10.17755/esosder.71778.
• Uysal M. (2010). Tarihsel Süreçte Geleneksel Konya Çarşısı İçin Bir Mekânsal Analiz. Milli Folklor Dergisi, 22(86), 149-162.
• Üçeçam Karagel, ve D., Karagel, H. (2014). Tarihi Bir Ticaret Merkezinin Pazarlama Coğrafyası Kapsamında Analizi: Uzunçarşı (Antakya /Türkiye). European Journal of Research on Education, 2, 166-184. DOI:10.15527/ejre.201426573.
• Yeşilbaş, E. (2018). Mardin Çarşılarının Tarihî ve Mimarî Özelliklerine Dair Tespitler. Sanat Tarihi Dergisi, 27(1), 97-117. https://doi.org/10.29135/std.381989
• Yücel, G. (2015). Deprem Tehlikesi ve Tarihi Çarşılar: İstanbul Kapalıçarşı. 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14-16 Ekim 2015, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.