Köy Enstitüleri Araştırması: Kayseri Pazarören Köy Enstitüsü Mezunlarının Kampüsteki Tarihi ve Mimari Yapılara İlişkin Algıları ve Deneyimleri

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 5, 2016 - 2040, 17.09.2024

Gözde Kuzu Dinçbaş

https://doi.org/10.35674/kent.1507236

Öz

Bu çalışmada, cumhuriyetimizin 100. yılında gündeme gelmeyi fazlasıyla hak eden, eğitim tarihimiz açısından önemli bir noktada bulunan köy enstitüleri konu edilmektedir. Her biri düzenlenen mimari yarışmalar sonucunda özenle inşa edilen, bulundukları bölgedeki gelişimin ve değişimin öncüsü olan köy enstitülerinin ülkemizdeki öneminin bir kez daha hatırlanması gerekmektedir. Bu doğrultuda, üzerinden 84 yıl geçmesine rağmen mimari anlamda özgünlüğünü büyük ölçüde koruyan Kayseri ili, Pınarbaşı ilçesindeki Pazarören Köy Enstitüsü Yerleşkesi araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bu araştırma neticesinde, günümüzde birçok ildeki köy enstitüsüyle aynı kaderi paylaşan Pazarören’deki tarihi binaların (ana bina, yatakhane binaları, sinema ve tiyatro salonu, spor salonu, atölyeler, öğretmenler lokali, fırın, tuvaletler, garaj, lojmanlar, hamam ve çamaşırhane) korunması ve gelecek nesillere aktarılması konularına dikkat çekilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmada, yapıların yerinde incelenerek güncel durumlarının tespit edilmesi ve Pazarören’de eğitim görmüş öğretmenler ile yapılan mülakatlar, tarihi ve mimari metinler, bilimsel makaleler vb. yayınlar veri kaynakları olarak kullanılmıştır. Bu kapsamda, Pazarören Köy Enstitüsü’nde farklı dönemlerde (1943-1968) eğitim görmüş 18 kişiye ulaşılmıştır. Yerleşke içindeki tarihi yapıların cephe ve mekân özelliklerinin kişiler üzerinde yarattığı etkinin ölçülmesine yönelik anketlerden yararlanılmış ve günümüzde restorasyon aşamasında olan “Ana Bina” nın Anlam Farklılaşma Ölçeği (AFÖ) kapsamında cephe ve mekân özelliklerinin bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Sonuç olarak, Pazarören Köy Enstitüsü Yerleşkesi’nde yer alan yapıların sadece etkili bir fiziki özelliğe sahip olmadıkları, bunun ötesinde toplumun kültürel hafızasını ve kimliğini yansıtan önemli miras unsurları oldukları gözlemlenmiş ve anlaşılmıştır. Araştırmanın bulguları, Cumhuriyet Dönemi eğitim yapılarının çağdaşlaşma ve aydınlanma yolunda kıymetli bir örneği olan Pazarören Köy Enstitüsü’nün öneminin vurgulanmasına, kültürel ve sosyal değerinin korunmasına, eski yapıların onarımlarının yapılarak yeniden işlevlendirilmesine ve bölgenin yakından tanıtılarak canlandırılmasına yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet dönemi, Eğitim yapıları, Kayseri Pazarören Köy Enstitüsü, Mekân algısı, Tarihi çevre ve koruma, Kültürel miras

Village Institutes Research: Kayseri Pazarören Village Institute Graduates' Perceptions and Experiences of Historical and Architectural Structures on the Campus

Öz

This study focuses on the village institutes, which deserve to be on the agenda for the 100th anniversary of our Republic and which are at an important point in terms of our educational history. The importance of the village institutes in our country, each of which was carefully built as a result of organized architectural competitions and which were the pioneers of development and change in the region where they were located, should be remembered again. In this context, Pazarören Village Institute Campus, located in the Pınarbaşı district of Kayseri province, was chosen as the research area, which has largely preserved its architectural originality even after 84 years. As a result of this research, aims to draw attention to the preservation and transfer of historical buildings (The Main Building, Dormitory Buildings, Cinema and Theater Hall, Gymnasium, Workshops, Teachers' Clubhouse, Bakery, Toilets, Garage, Lodgings, Hammam and Laundry) in Pazarören, which share the same fate with village institutes in many provinces today, to future generations. In the research, the status of the buildings by examining them on site, interviews with teachers who were educated in Pazarören, historical and architectural texts, scientific articles, and publications were used as data sources. In this context, 18 people educated at Pazarören Village Institute in different periods (1943-1968) were reached. Questionnaires were used to measure the impact of the façade and spatial features of the historical buildings on the campus on the people, and an evaluation of the façade and spatial features of the "Main Building", which is currently under restoration, was made within the scope of the Semantic Differentiation Scale (SDS). As a result, it has been observed and understood that the buildings in the Pazarören Village Institute Campus are not only effective physical features but also important elements of heritage that reflect the cultural memory and identity of the society. The findings of the research will help to emphasize the importance of Pazarören Village Institute, which is a valuable example of Republican period educational buildings on the path of modernization and enlightenment, to protect its cultural and social value, to repair and re-function old buildings, and to revitalize the region by introducing it closely.

Anahtar Kelimeler

Early Republican period, Educational buildings, Kayseri Pazarören village institute, Space perception, Historical environment and conservation, Cultural heritage

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2009). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. (5. Baskı). İstanbul: Yem Yayın.
• Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi - M.Ö. 1000-M.S. 2006. Pegem A, Yayın Yeri: Ankara.
• Albüm Aylık Görsel Kültür Dergisi. (1998, Nisan). https://core.ac.uk/download/pdf/38308175.pdf Erişim tarihi: 10.09.2023
• Altunkaya, N. (2011). Köy Enstitüleri Toplu Bakış. Eğitimiş Yayınları. Ankara.
• Anonim, 1940. "Köy Enstitüleri Mezunlarının Çalışacakları Köylerde Yaptırılacak Okul Binalarının Planlarına Ait Müsabaka Şartnamesi", Arkitekt, c.1940, s.187-188, Ankara.
• Anonim, 1942. "Köy Okulları Proje Müsabakası", Arkitekt, c. 1941-42, 12-13, Ankara.
• Aysal, N. (2005). “Anadolu’da Aydınlanma Hareketinin Doğuşu: Köy Enstitüleri“. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 9 (35-36), Mayıs-Kasım 2005, ss. 267-282. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000047
• Bahadır, Z. (2006). “Köy Enstitüsü”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.283-285.
• Binbaşoğlu, C. (1990). “Köy Enstitülerinde Öğretim Programları.” Öğretmen Dünyası. Yıl:11, Sayı:124, s.27-32.
• Başaran, M. (1990). “Özgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri. Köy Enstitülerinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan”. Çağdaş Yayınları, Erdini Basım ve Yayınevi, s.59, 1990, İstanbul.
• Baykurt, F. (2022). “Unutulmaz Köy Enstitüleri”, Literatür Yayınları, s.38.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1966, 18 Nisan) https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1966-04-18/0 Erişim tarihi: 18.08.2023
• Çalışır Hovardaoğlu, S. (2014). Pazarören Köy Enstitüsü’nün Sosyo-Mekânsal Etkilerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Kırsal Tarih Araştırması (1938-1954). Tarih Okulu Dergisi, 19, 581-599. http://dx.doi.org/10.14225/Joh600
• Çapa, M. (2014). “Milli Eğitim Bakanlığı’nın Yetki ve Uygulamaları Çerçevesinde Ders Kitapları (1950-1960)”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S.54, s.59-70.
• Çokuğraş, I., Gençer, İ. C. (2018). Çok Yönlü Bir Cumhuriyet Mimarı: Mualla Eyüboğlu Anhegger. Mimarlık Dergisi Sayı: 403 Eylül - Ekim 2018.
• Elmas, A. (2020). Köyü Canlandırma Hareketi Olarak Köy Enstitüleri. Ankara: İKSAD Yayınevi.
• Gazalcı, M. (2021). “21 Köy Enstitüsü - Çınarlar Anlatıyor”. Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Gediklioğlu, Ş. (1971). Evreleri, Getirdikleri ve Yankılarıyla Köy Enstitüleri. Ankara: İş Matbaacılık.
• Google. [Pazarören Köy Enstitüsü - Google Maps]. https://www.google.com/maps/place/Pazar%C3%B6ren+K%C3%B6+Enstit%C3%BCs%C3%BC/@38.7606247,35.8904834,186708m/data=!3m1!1e3!4m10!1m2!2m1!1zUGF6YXLDtnJlbiBrw7Z5IA!3m6!1s0x152cbd39a8007cd1:0x9e36ef78d152810a!8m2!3d38.6757751!4d36.1624581!15sCg9QYXphcsO2cmVuIGvDtnlaESIPcGF6YXLDtnJlbiBrw7Z5kgEGc2Nob29smgEjQ2haRFNVaE5NRzluUzBWSlEwRm5TVVJ3YlRSeU1rNVJFQUXgAQA!16s%2Fg%2F11f610tl8s?entry=ttu Erişim Tarihi: 07.07.2023.
• Işık, P. (2011). Pazarören sanat tarihi ve teknik izah raporu. Işık Proje, Adana.
• Işın, E. (Ed.) (2010). Düşünen tohum konuşan toprak: Cumhuriyet'in Köy Enstitüleri 1940-1954=Mindful seed speaking soil: Village Institutes of the Republic. Cilt 1. İstanbul: İstanbul Araştırma Enstitüsü.
• Işın, E. (Ed.) (2012). Düşünen tohum konuşan toprak: Cumhuriyet'in Köy Enstitüleri 1940-1954=Mindful seed speaking soil: Village Institutes of the Republic. Cilt 2. İstanbul: İstanbul Araştırma Enstitüsü.
• Karagöz, S. (2005). Kayseri-Zincidere Köy Muallim Mektebi (1926-1932)’nin Türkiye’de öğretmen yetiştirme tarihi içindeki yeri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kirby, F. (1962). Türkiye’de Köy Enstitüleri. Ankara: Rüzgarlı Matbaa. İmece Yayınları: 2.
• Köy Enstitüleri. (2008, Eylül-Ekim). Her Sayıda Bir Enstitü: Pazarören Köy Enstitüsü. http://www.koyenstitulerivakfi.org.tr/FileUpload/ds12596/File/bulten10.pdf Erişim tarihi: 05.08.2023
• Kul, F. (2011). Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları. Mimarlık Dergisi (360), 66-71, Mimarlar Odası Yayınları.
• Kurşuncu, T. (2018). Köy enstitüleri projesi ve bir örneklem olarak Pazarören Köy Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Mimarlar Odası. (2008). Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri. Mualla Eyüboğlu Anhegger. Mimarlığa Katkı Dalı Başarı Ödülü. http://mo.org.tr/ulusalsergi/index.cfm?sayfa=MKD-Mualla-Eyuboglu/ Erişim tarihi:15.08.2023
• Özbek, Y., Arslan, C. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, c.I, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri.
• Özbek, Y. (2019). Kayseri/Pınarbaşı’nda Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-45) Köy Okulları. Akdeniz Üniversitesi İnsani Bilimler Dergisi, 9 (1): 267-286.
• Özbek, Y. (2013). Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1945) Kayseri'de Okul Yapıları, Belleten, Cilt: 77 Sayı: 278, 271-302. https://doi.org/10.37879/belleten.2013.271
• Özel, M. (1941). Köy Enstitüleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü.
• Pehlivanoğlu, R. (2016). Türkiye'de Köy Enstitüleri, Pazarören Köy Enstitüsü. Kayseri.
• Salman, A. (2013). Pazarörenli Yıllar-İçinde Yaşayanların Anlatımıyla. Kayseri: Geçit Yayınevi.
• Salman, A. (2022). Yazdıklarım-Yaşadıklarım. Kayseri: Derform Matbaacılık.
• Sümer, F. (1985). Yabanlu Pazarı (Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Şahin, Z. (2019). Can Pazarören. Laçin Yayınevi.
• Şanal, M. (2010). Kayseri-Pazarören Köy Eğitmen Kursu. Erciyes Üniversitesi International Journal of Social Science. Volume 3 Issue 1, p. 23-47.
• T.C. Maarif Vekilliği (1940). Köy Enstitüleri Binalarının Avan Projelerine Aid Müsabaka Şartnamesi, Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi 2(70) 199-203, Devlet Matbaası, Ankara.
• T.C. Resmî Gazete. (1940, 17 Nisan). Köy Enstitüleri Kanunu. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4491.pdf Erişim Tarihi: 02.08.2023.
• T.C. Resmî Gazete. (1954, 27 Ocak). Köy Enstitüleri İle İlköğretmen Okullarının Birleştirilmesi Hakkında Kanun. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8625.pdf Erişim Tarihi: 05.08.2023.
• TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. (2021, Mart 29). Fay Üzerinde Yaşayan Kentlerimiz: Kayseri Raporu- 13. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/101d6a6214451ae_ek.pdf Erişim tarihi: 07.09.2023
• Tonguç, İ. H. (1976). Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları (1935-1946). İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Tonguç, İ. H. (2020). Canlandırılacak Köy. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı. İstanbul.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1926, 22 Mart). Maarif Teşkilâtına Dair Kanun. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc004/kanuntbmmc004/kanuntbmmc00400789.pdf Erişim Tarihi: 02.08.2023.
• Türkoğlu, P. (2007). Tonguç ve Enstitüleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Venedik Tüzüğü (1964, Mayıs). https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf Erişim tarihi: 31.03.2023
• Wofford, K. V. (1952). Türkiye Köy İlkokulları Hakkında Rapor, (F. Varış, Çev.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.