A Historical Perspective Through the Lens of the Islamic City Theory: Konya Example

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 6, 2404 - 2424, 15.11.2024

Mücahit Navruz

https://doi.org/10.35674/kent.1449053

Öz

The concept of the Islamic city elucidates the spatial structures specific to Islam religion and civilization, deeply influencing the lives of Muslims. Despite geographical, ethnic, and cultural diversities, it has been observed that the fundamental influence of the religion shaped similar urban formations in the Islamic geography. A key determining factor in the transition from traditional bedouin tribal life to urban civilization is the need for more suitable settlements to meet the multifaceted requirements and rituals of Islam. Societies embracing Islam have restructured their ways of life, with mosques becoming centers of worship, simultaneously reshaping legal, administrative, educational, and commercial structures, thereby becoming central to urban life. Islamic cities, reaching their zenith during the Golden Age of Islam, gradually weakened over time during the processes of modernization/secularization, with the rise of rational/bureaucratic powers diminishing their role as the primary shaping force of space. Konya, representing the characteristics of the Islamic city during the Seljuk and Ottoman Empires, underwent significant transformations approaching the modern era, affecting its physical, social, economic, and administrative fabric. Particularly in the Republican era, the Islamic city features were sidelined due to modernist spatial shaping, but have recently regained importance with the emergence of Islamic political movements and approaches by National Vision (Milli Görüş) municipalities. This study examines the Islamic city from a historical perspective, highlighting common characteristics of Islamic cities worldwide, scrutinizing the erosive effects of secularization/modernization trends on the Islamic city, specifically focusing on Konya, and finally evaluating recent revitalization policies directed towards the Islamic city in Konya.

Anahtar Kelimeler

Islamic City, Urbanization, Spatial Secularization, Teo-Centric Urban Form, Social Solidarity

İslam Şehri Teorisi Merceğinden Tarihsel Bir Perspektif: Konya Örneği

Öz

İslam şehri kavramı, Müslümanların yaşamlarını derinden etkileyen İslam dinine ve medeniyetine özgü mekânsal yapıları açıklar. Coğrafi, etnik ve kültürel çeşitliliklere rağmen, dinin temel etkisinin İslam coğrafyasında benzer kentsel oluşumları şekillendirdiği gözlemlenmiştir. Bu coğrafyada geleneksel olarak görülen bedevi kabile yaşamından şehir medeniyetine geçişte belirleyici temel faktör, İslam'ın çok boyutlu gereksinimlerini ve ritüellerini karşılamak için daha uygun yerleşimlere duyulan ihtiyaçtır. İslam'ı benimseyen toplumlar, yaşam biçimlerinin yeniden yapılandırmış ve ibadet merkezi olan camiler, kentsel yaşamın merkezi haline gelerek aynı zamanda hukuki, idari, eğitim ve ticaret yapılarını yeniden şekillendirmiştir. İslam'ın altın çağı dönemlerinde zirveye ulaşan İslam şehirleri, zaman içerisinde, modernleşme/sekülerleşme hareketleri sırasında, akılcı/bürokratik güçlerin yükselişiyle zayıfladı ve mekanı biçimlendiren temel unsuru olma etkisi azalmıştır. Selçuklu ve Osmanlı İmparatorlukları dönemlerinde İslam şehri özelliklerini temsil eden Konya şehri de modern dönemlere yaklaştıkça önemli dönüşümler geçirmiştir. Bu değişiklikler, şehrin fiziksel, sosyal, ekonomik ve idari dokusunu etkiledi. Özellikle cumhuriyet döneminde modernist mekânsal şekillendirme nedeniyle ikinci plana atılan İslam şehri özellikleri, son zamanlarda İslami siyasi hareketlerin ve Milli Görüş belediyesi yaklaşımlarının ortaya çıkmasıyla yeniden önem kazanmıştır. Bu çalışma, İslam şehrinin tarihsel bir perspektiften ele alıp, dünya çapında İslam şehirlerinin ortak özelliklerini vurgulamakta, Konya şehri özelinde sekülerleşme/modernist akımlarının İslam şehri üzerindeki aşındırıcı etkilerini incelemekte ve son olarak Konya'daki İslam şehrine yönelik son dönem canlandırma politikalarını değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Şehri, Kentleşme, Mekansal Laikleşme, Din Merkezli Kentsel Form, Sosyal Dayanışma

Kaynakça

• Abu-Lughod, J. L. (1987). The Islamic City–Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance. International Journal Of Middle East Studies, 19(02), 155-176.
• Akçakaya, M. S. (2010). İkinci Dünya Savaşı yıllarında Konya'da Günlük Yaşam (Doctoral dissertation, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü).
• Aktay, Y., & Topçuoğlu, A. (2007). Civil society and its cultural origins in a Turkish city: Konya. Critique: Critical Middle Eastern Studies, 16(3), 273-287.
• Akşit, A. (2014). Selçuklular devrinde kent iskanı ve mahalleler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 67-88.
• Akyüz, V. (1996). Asr-ı Saadet ve Dört Halife Döneminde Şehir ve Yerel Yönetimler”, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler 1 içinde, Ed. Vecdi Akyüz-Seyfettin Ünlü, İlke yay., İstanbul.
• Alsayyad, N. (1996). The study of Islamic urbanism. An historiographic essay. Built Environment (1978), 91-97.
• Alver, K. (2007) Siteril Hayatlar: Kentte Mekânsal Ayrışma ve Güvenlikli Siteler (Ankara: Hece Yayınları).
• Alver, K. (2011). Korkut Tuna ve Şehir Sosyolojisi. İstanbul University Journal of Sociology, 3(22), 331-346.
• Alver, K. (2012). Bir Kenti Keşfetmek. Kent Sosyolojisi İçinde (Ed: Köksal Alver). 475-497. Hece Yayınları. Ankara
• Anadolu Ajansı. (2023, Mayıs 30). Müzekart ile en çok Konya Mevlana Müzesi ve İzmir Efes Ören Yeri ziyaret edildi. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/kultur/muzekart-ile-en-cok-konya-mevlana-muzesi-ve-izmir-efes-oren-yeri-ziyaret-edildi/2977035
• Aydınlık. (2023, Ekim 3). En fazla cami olan 20 il açıklandı! Bakın hangi şehir ilk sırada? [Makale]. Aydınlık. https://www.aydinlik.com.tr/haber/en-fazla-cami-olan-20-il-aciklandi-bakin-hangi-sehir-ilk-sirada-440197
• Aygör, E. (2015). 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Konya evlerinin mimari gelişimi ve değişimi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Baykara, T. (1985). Türkiye Selçuklu Devrinde Konya, 2. Baskı, Ankara.
• Baykara, T. (2002). Konya. İçinde İslam Ansiklopedisi 26. Cilt (Türkiye Diyanet Vakfı). 189-193
• Bergen, L. (2013). Kenti durduran şehir, Ankara MGV Yayınları.
• Bergen, L. (2015). Batı Kenti - İslam Şehri. Al Jazeera Turk Dergi.
• Cahen, C. (2000). Osmanlılardan önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Can, İ. (2012). İslam Şehrine Dair Sosyolojik Okumalar. OPUS Sayı 3, 2012-2, ss. 6-27
• Can, Y. (1992). H.I-III. (M. VII-IX) YY İslam Şehri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(6), 109-138.
• Cansever, T. (2014). İslâm'da Şehir ve Mimari. Nostalji.
• Cerasi, M. M. (2001). Osmanlı Kenti, (Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. Ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi). İstanbul: İlke Yayınları.
• Çelik, B. (2023). Seyahatnamelere Göre Türkiye Selçuklulari Döneminde Konya. İçinde Konya Kitabı XIX: Türkiye Selçukluları ve Konya: İlmi Hayat. III. Cilt (677-689).
• Çelik, C. (2012). İslam Şehri'nden Şehir İslamı'na: Tarihsel Tecrübeden Sosyolojik Pratiğe Şehrin Medeniyet Kodları. Milel ve Nihal, 9(3), 137-156.
• Çetin, C. (2014a). Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki; Konya Örneği 1645-1750. Journal of History Studies . Volume 6 Issue 6, p. 43-70, December 2014.
• Çetin, C. (2014b). Anadolu’da Kapıya Katran Sürme Vak’aları Konya Şer’iye Sicilleri Işığında Hukukî, Kültürel Ve Toplumsal Boyutları (1645-1750). Electronic Turkish Studies, 9(1).
• Demirci, M. (2003). İslam’da Şehir ve Şehrin Sosyal Dinamikleri. İstem, Yıl1, Sayı 2, 2003, S.129 – 146.
• Elisseef, N. (1997), “Fiziki Plan”, İslam Şehri, R.B. Serjeant (Der.), İz yayıncılık, İstanbul.
• Gordlevski, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti, Çev. A. Yaran, Ankara Onur Yayınları.
• Goş, S. K. (1987). İslam Şehrinin Yeniden Planlaması. İslam Mimari Mirasını Koruma Konferansı, 22-26.4.1985 İstanbul: İki Nokta, 49-72
• Gül, M. (2001). İslam Şehrinin Doğuşu. BÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 78-87.
• Hacıgökmen, M. A. (2011). Türkiye Selçukluları Zamanında Konya’nın Devlet Merkezi Oluşu. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(29), 231-260.
• Hattstein, M. & Delius, P. (Eds.). (2004). Islam: Art and Architecture. Könemann.
• Hourani, A. H. (1970). “The Islamic City in the Light of Recent Research”, The Islamic City, A Colloquium, Bruno Cassirer Oxford and University of Pennsylvania Press, Oxford.
• İbn Haldun (1982). Mukaddime (Haz. Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul, c. I-II.
• İnalcik, H. (1954). Ottoman methods of conquest. Studia islamica, (2), 103-129.
• İnalcık, H. (1995). İstanbul: Bir İslâm Şehri. Çeviren: İbrahim Kalın, İslâm Tetkikleri Dergisi, Prof. Dr. Nihat M. Çetin Hatıra Sayısı, 9, 243-268.
• Kabakçi, T. (2019). Gertrude Bell’in Mektup ve Günlüklerine Göre Konya Vilayeti (1905-1907) (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Konyalı, İ. H. (1964). Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi. Yeni Kitap Basımevi.
• Küçük, H. (2007). Dervishes Make a City: The Sufi Culture in Konya. Critique: Critical Middle Eastern Studies, 16(3), 241-253.
• Küçükdağ, Y. (1989). Lale Devrinde Konya. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmış Doktora Tezi. Konya
• Küçükdağ, Y., Arabacı, C., & Yenice, M. S. (2020). Tarihî Süreç İçinde Konya Şehrinin Fiziki Gelişimi. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5), 1-38.
• Lapidus, I. M. (1984). Muslim Cities in the Later Middle Ages. CUP Archive.
• Lewis, B. (1997). İslam Tarihi ve Kültür Medeniyeti (2.b.). İstanbul: Kitabevi
• Naşabi, H. (1997). Eğitim Kurumları‛, İslam Şehri, Çev. Elif Topçugil, Haz. R. B. Serjeant, İstanbul: İz Yayınları.
• Öcal, T. (2005). Konya Şehir Yerleşmesinin Selçuklulardan Günümüze Tarihi Araştırması. Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:13 No:1, ss 241 – 254.
• Özcan, K. (2005). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri [Settlement System and Urban Models in the Seljuk Period Anatolia]. Doctoral Dissertation, Konya: Selçuk University
• Özcan, K. (2006a). Anadolu-Türk Kent Tarihinden Bir Kesit; Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk Kent Model (ler) i. Bilig Yaz, (38), 1
• Özcan, K. (2006b). Tanzimat’ın kent reformları: Türk imar sisteminin kuruluş sürecinde erken planlama deneyimleri (1839-1908). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7(2), 149-180.
• Özcan, K. (2010). Anadolu'da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi Ve Kent Modelleri. İTÜDERGİSİ-a, 6(1).
• Özey, R. (1994). Medeniyetin Beşiği Şehir. Altınoluk Dergisi. Temmuz, Sayı 101, s. 17.
• Raymond, A. (2010). İslam Şehri Kavramı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Suyolcu - Şerîf en-Nîsâbûrî Ankara : TDV, Cilt 38 (449-451).
• Saoud, R. (2002). Introduction to the Islamic city. Foundation for Science Technology and Civilisation, Manchester.
• Serjeant, R. B. (1997). İslam Şehri, İstanbul: Ağaç Yayıncılık
• Sipahi, E. B. (2011). 1980 Sonrası Yeni-Liberalizm ve Küreselleşmenin Etkisinde Yeni Bir Kentsel Gelişme Biçimi Olarak Güvenlikli Siteler Konya Örneği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Ankara
• Söylemez, M. M. (2011). İslam Şehirleri Üzerine Makaleler. Çorum Belediyesi Yayınevi.
• Tanpınar, A. H. (1969). Beş Şehir. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür yayınları [SD].
• Uysal, M. (2010). Tarihsel Süreçte Geleneksel Konya Çarşısı İçin Bir Mekânsal Analiz. Milli Folklor, 22(86).
• Weber, M. (2003). Şehir Teorisi. Modern Kentin Oluşumu. Çev. Musa Ceylan, İstanbul, Bakış Yayınları.
• Yalçın, O. (2020). Baycu Noyan ve Askeri Faaliyetleri (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sinop Üniversitesi).
• Yaldız, E., Aydın, D., & Sıramkaya, S. B. (2014). Loss of City ıdentities in the Process of Change: The City of Konya-Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 140, 221-233.
• Yasa, A. (1996). Anadolu Selçuklu Döneminde Türk-İslam Şehri Olarak Konya. Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi.
• Yasa, A. (1998). Selçuklu Dönemi Konya'sında Şehrin Yeşil Dokusu. Vakıflar Dergisi, 27, 65-74
• Yerasimos, S. (1999). Tanzimat’ın kent reformları üzerine. Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri, 2, 1-18. Tarih Vakfı Yurt Yayınları,2. Baskı, İstanbul.
• Zeydan, C. (2010). İslam Şehirleri. Muhafazakâr Düşünce, Yıl: 6, Sayı: 23, 87-98.