İklim Krizi ve Katı Atık Yönetimi

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 3, 1596 - 1618

Ömer Faruk Bilbay , Esra Karaca

https://doi.org/10.35674/kent.1534146

Öz

İklim değişikliği günümüzde meydana getirdiği yıkıcı afet olayları, göç, kuraklık, mevsimsel değişimler, canlı türlerinin yok olması gibi nedenlerden dolayı insanları ve diğer canlıları tehdit eden küresel bir kriz haline dönüşmüştür. İklim değişikliğinin yaşanmasına etki eden temel faktörler arasında artan enerji ihtiyacı karşılamak için kullanılan fosil yakıtlar, hızlı nüfus artışı, plansız kentleşme, bireysel ihtiyaçlar, lüks tüketim kültürünün yaygınlaşması, zararlı atıkların artan çevresel riskleri, orman yangınları, yasal ve kurumsal yetersizlikler ve benzeri sorunlar gelmektedir. Çalışmada katı atıkların iklim değişikliğinin bir kriz haline gelmesindeki etkisi farklı boyutlarda detaylı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Katı atıkların iklim değişikliğinin bir kriz haline gelmesindeki etkileri farklı açılardan incelenmiştir. Elde edilen veriler güncel gelişmeler ve gelecekteki muhtemel riskler perspektifinde yorumlanarak çalışmaya aktarılmıştır. Çalışmanın katı atıkların verimli şekilde değerlendirilerek iklim krizinin olumsuz etkilerini azaltmasına ve çözüme yönelik geliştirilecek plan ve politikalara katkı sunması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İklim Değişikliği, İklim krizi, Atık Yönetimi, Katı Atık, Sürdürülebilirlik

Climate Crisis and Solid Waste Management

Öz

Climate change has become a global crisis threatening humans and other living beings due to destructive disaster events, migration, drought, seasonal changes, and extinction of living species it causes today. The key factors affecting climate change include fossil fuels to meet the increasing energy demand, rapid population growth, unplanned urbanization, individual needs, the widespread culture of luxury consumption, rising environmental risks of hazardous wastes, forest fires, legal and institutional inadequacies and similar problems. This study aims to examine the impact of solid waste on the transformation of climate change into a crisis in various dimensions. A descriptive analysis method was used in the study. The effects of solid waste on climate change becoming a crisis have been analyzed from different perspectives. The data obtained were interpreted in light of current developments and potential future risks and incorporated into the study. The study is expected to contribute to mitigating the negative effects of the climate crisis by effectively managing solid wastes and supporting the development of plans and policies aimed at solutions.

Anahtar Kelimeler

Climate Change, Climate crisis, Waste Management, Solid Waste, Sustainability

Kaynakça

• Adıyaman, K. (2008). Kentleşme Sürecinde Türkiye ve Kent Kimliği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Akın, G. (2006). Küresel ısınma nedenleri ve sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(2), 29-43.
• Aksu, L. (2011). Dünya'da ve Türkiye'de Nüfus Analizleri. İstanbul Journal of Sociological Studies. (25), 219-311.
• Aksungur, A. (2021). Kentsel Katı Atık Yönetimi ve Atık Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar. Kentleşme Sorunları ve Çözüm Önerileri, Ed. Fatih, Kırışık, Ahmet Kayan, ss.136-155. Gazi Kitabevi.
• Akyüz, A. A. (2019). Yaşamsal Bilinmezlik: İklim Krizi Ve Gıda. Toplum ve Hekim, 34(5), 348 - 355.
• Arslan, G. T. (2018). Çalışmanın Evrimi: Sanayi Toplumundan Sanayi Ötesi Topluma Geçiş. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 145-162.
• Aydın. A. (2009). Çevre Tüketim ve Moda. İstanbul: Sevgi Okulu Yayını, Yön Matbaacılık.
• Baki, M. S., Şenel, M., & Şenel, B. (2020). Katı Atık Düzenli Depolamalı Tesislerinde Hata Türü Etkileri Analizi Yöntemiyle İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Risk Analizi-Bingöl Örneği. International Journal of Innovative Engineering Applications, 4(2), 82-90.
• Beyhan, M., & Gödel, R. (2021). Entegre Katı Atık Yönetimi; İnegöl Örneği. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 5(1), 61-71.
• Bilbay, Ö, F. (2021a). Hayvanlar İçin Çevresel Adalet ve Çarpık Kentleşme: Şanlıurfa Örneği: içinde E. Akyüz(ed). Çevresel Adalet ss. 119- 144
• Bilbay, Ö. F. (2021b). Kent ve Su Yönetimi: içinde E. Akyüz (ed). Farklı Boyutlarıyla Kent ve Kentleşme. Ss.273-292
• Bilbay, Ö. F. (2022). Türkiye'de Su Yönetimi Güneydoğu Anadolu Projesi Özelinde Bir Araştırma. Paradigma akademi
• Bilbay, Ö. F. (2024). İklim Krizi ve Dijitalleşme. Yönetim Bilimleri Dergisi, 22(Özel Sayı: Endüstri 4.0 ve Dijitalleşmenin Sosyal Bilimlerde Yansımaları), 1544-1568.
• Bilgili, M. Y. (2020). Katı Atık Yönetiminde Kullanılan Bazı Kavramlar ve Açıklamaları. Avrasya Terim Dergisi, 8(2), 88-97. https://doi.org/10.31451/ejatd.773288
• Bilgili, M. Y., & Çolak, Ç. (2021). Sıfır Atık Yaklaşımının Ortaya Çıkışında Toplam Kalite Yönetiminin Rolü. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), 763-786. https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.886089
• Briggs, H. (2022). Plastik Krizinin Çözümü İçin Umut Doğdu. BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60599536 (Erişim Tarihi: 21.10.2023).
• Cam Sektörü Raporu (2020). Sanayi Genel Müdürlüğü Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi. (https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/plan-program/CamSektorRaporu2020.pdf)..
• Christensen, T. H. (2011). Introduction To Waste Management. In: Christensen, T. H. (Ed.), Solid Waste Technology and Management. Blackwell Publishing
• Climatewatchdata (2024). https://www.climatewatchdata.org/sectors/coming-soon
• Cong, N., Song, Y., Zhang, M., ve Wu, W. (2023). Life Cycle Assessment Of Carbon Reduction Potential Of Eol Wind Turbine Blades Disposal Scenarios İn China. Environmental Impact Assessment Review, 100, 107072.
• Çalık, M., ve Sözbilir, M. (2014). Parameters Of Content Analysis. Education and Science, 39(174), 33-38.
• Çamurcu, H. (2005). Dünya Nüfus Artışı ve Getirdiği Sorunlar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(13), 87-105.
• Çeken, G., ve Yiğitbaşıoğlu, H. (2018). Sanayi Devrimi Öncesi Çöp ve Atık Yönetimi. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 6(1), 46-49.
• Çelik, A., & Küçük, A. (2020). Tüketim Toplumunun Çevre Sorunlarına Etkileri. Econharran, 4(5), 1-22.
• Çevre Kanunu Resmî Gazete Tarihi: 11.08.1983 Resmî Gazete Sayısı: 18132 Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2015). Atık Yönetimi Yönetmeliği, Resmi Gazete (Sayı: 29314). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm
• Çinar, S. (2019). Atıkların Ekonomik Değere Dönüşümü ve Atık Toplayıcılarının Bu Dönüşümdeki Rolü (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dedeoğlu, Y., & Yonar, T. Türkiye Ulusal Politika Belgelerinde Kentsel Katı Atık (Belediye Atıkları) Yönetimi ve Atıktan Enerji Gündemi. Kent Akademisi, 18(1), 219-244.
• Demirbağ, B. C., ve Güngörmüş, Z. (2012). Bireylerin Evsel Katı Atık Yönetimine İlişkin Bilgi ve Davranışları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 127-137.
• Deniz, M. (2009). Sanayileşme Perspektifinde Kentleşme ve Çevre İlişkisi. Coğrafya Dergisi, (19), 95-105.
• Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (2020). Doğu Marmara Kâğıt Sektör Raporu.
• Efe, Ş. (2022). Günümüzün Sürdürülebilir Enerjisi Kentsel Katı Atıklar ve Türkiye Potansiyeli. Journal of the Institute of Science and Technology, 12(4), 2396-2407.
• Emekçi, S. (2019). Katı Atık Yönetiminde Belediyelerin Rolü: Eskişehir Odunpazarı Belediyesi Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Erat, V. & Kaçer, F. (2021). Küresel ısınma ve çözüm önerileri. İçinde F. Ünal ve A. Kayan (Ed.). Çevre Sorunları ve Çözüm Önerileri, (ss. 239- 264). Gazi Kitabevi.
• Eren, Z., ve Taşarsu, N. (2023). Katı Atıkların Geri Dönüşümü İçin Depozito İade Sisteminin Önemi: Kızılcahamam Pilot Uygulaması Örneği, Çevre, İklim ve Sürdürülebilirlik, 24(2) 65–74
• Ergün, O. F. (2023). Türkiye’de Orman Yangınları ve Gönüllülük. Acil Yardım ve Afet Bilimi Dergisi, 3(1), 7-14.
• Ertürk, S. A., ve Kurtarır, E. (2021). Göç ve Kent Özel Sayısı: Kent ve Göç. Göç Dergisi, 8(1), 1-9.
• Fidan, A. (2014). Bir Atık Kültürü ve Atık Değerlendirme Yöntemi Olarak Kaynağında Ayrıştırma. Standart Dergisi, ISSN, (1300-8366), 27-36.
• Forti, V., Baldé, C. P., Kuehr, R., ve Bel, G. (2020). The global e-waste monitor 2020. United Nations University (UNU), International Telecommunication Union (ITU) & International Solid Waste Association (ISWA), Bonn/Geneva/Rotterdam, 120.
• Gerek, G. S. (2022). İklim Değişikliği Sorununun Hukuki ve Toplumsal Boyutlarına Yönelik Farkındalığa İlişkin Ölçek Geliştirme Çalışması. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 9(2), 14-28.
• Gök, H, (2023). İklim Değişikliğinin Çevresel Etkileri ve İklim Değişikliği Politikalarında Yerel Yönetimlerin Rolü (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi). Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Zonguldak
• Göksoy-Sevinçli, B. & Bayrakçı, E. (2021). İklim değişikliği etkileri ve çözüm önerileri. İçinde F. Ünal ve A. Kayan (Ed.). Çevre Sorunları ve Çözüm Önerileri, (ss. 265 -296). Gazi Kitabevi.
• Görmez, K. (2015). Çevre Sorunları (3.bs.). Nobel Yayınları, Ankara.
• Guo, D., Zhang, S., Hou, H., Zhang, Y., ve Xu, H. (2024). Synergistic Evaluation Methodology For Pollution And Carbon Reduction İn The Field Of Solid Waste Resource Utilization. Environmental Impact Assessment Review, 108, 107604.
• Güler, N. (2008). Kentleşme Sürecinde Katı Atık Yönetimi ve Kocaeli Örneği (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Gümüş, E., Bellibaş, M. Ş., Esen, M., ve Gümüş, E. (2018). A systematic review of studies on leadership models in educational research from 1980 to 2014. Educational Management Administration & Leadership, 46(1), 25-48
• Güven, A., ve Çolak, E. (2019). Sürdürülebilir Kalkınma Kapsamında Çevre ve Katı Atık Yönetimi. 3. Uluslararası ÜNİDOKAP Karadeniz Sempozyumu “Sürdürülebilir Tarım ve Çevre, 261-269.
• Haypak, (2018). https://www.haypak.com.tr/blogs/haypak/geri-donusumde-en-iyi-ülkeler
• Henry, R. K., Yongsheng, Z., ve Jun, D. (2006). Municipal Solid Waste Management Challenges İn Developing Countries–Kenyan Case Study. Waste management, 26(1), 92-100.
• Justos, John R. ve Susan R. Fletcher (2003), Global Climate Change, CRS Issue Brief for Congress.
• Kâğıt Raporu (2020). Doğu Marmara Kalkınma ajansı Sektör Kâğıt Durumu. (https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/kagit-raporu.pdf).
• Karakaş Ulusoy, C. (2021). Karmaşık Bir Sorun Olarak Yerelden Küresele Bir Ekolojik Güvenlik Sorunu. Kavanoz, S. E., Uzun, A., & Şengün, H. (Eds.). Karmaşık Sorunlar ve Kent. Astana Yayınları.
• Kavut, S., ve Sümer, G. Ç. (2024). İklim Değişikliği Bağlamında Doğu Anadolu Bölgesi Belediyelerinde Kentsel Katı Atık Yönetimi. Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 161-181. https://doi.org/10.33399/biibfad.1430880
• Kaza, S., Yao, L., Bhada-Tata, P., ve Van Woerden, F. (2018). What a waste 2.0: a global snapshot of solid waste management to 2050. World Bank Publications.
• Kılıç, B., & Kılıç, R. (2023). Türkiye’de Yeşil Ekonomi Uygulamaları: Kütahya Katı Atık Yönetimi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 6(2), 74-85.
• Kırpık, M. A., Yurdagül, A., Çelebi, Y., & Kılıçer, S. (2022). İklimin Hafızası. Uluslararası Biyosistem Mühendisliği Dergisi, 3(2), 78-97.
• Kravchenko, E., Lazorenko, G., Jiang, X., ve Leng, Z. (2024). Alkali-Activated Materials Made Of Construction Demolition Waste As Precursors: A review. Sustainable Materials and Technologies, e00829.
• OECD (2022), Global Plastics Outlook: Policy Scenarios to 2060, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/aa1edf33-en.
• Özkaya, S. (2020). Ordu İli Atık Yönetimi, Evsel Katı Atık Karakterizasyonu ve Alternatif Bertaraf Yöntemlerinin Değerlendirilmesi (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi). Fen Bilimleri Enstitüsü. Samsun
• Öztürk, M. (2022). Şangay'da sıfır atık uygulaması. İndepented Türkiye Gazetesi, (9 Temmuz 2022) https://www.indyturk.com/node/529856/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/%C5%9Fangayda-s%C4%B1f%C4%B1r-at%C4%B1k-uygulamas%C4%B1
• Özüpekçe, S. (2019). Sanayileşme-Kentleşme ve Çevre İlişkisi: Gaziantep Şehri Örneği. Proceedıng & Abstract Book, 205.
• Palabıyık, H. (2001). Belediyelerde Kentsel Katı Atık Yönetimi: İzmir Büyükşehir Belediyesi Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ponting, C. 2008. Dünyanın Yeşil Tarihi Çevre ve Büyük Uygarlıkların Çöküşü. Sabancı Üniversitesi: İstanbul
• Sümer, S. K., Kavdır, Y., & Çiçek, G. (2016). Türkiye’de tarımsal ve hayvansal atıklardan biyokömür üretim potansiyelinin belirlenmesi. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 19(4), 379-387.
• Şentürk, S. H., Eser, L. Y., ve Polat, S. (2015). Evsel Katı Atıkların Vergilendirilmesi: Türkiye’de Çevre Temizlik Vergisine Fayda İlkesi Çerçevesinde Eleştirel Bir Bakış. Maliye Dergisi, 169, 1-20
• Tang, D., Cai, X., Nketiah, E., Adjei, M., Adu-Gyamfi, G., ve Obuobi, B. (2023). Separate your waste: A comprehensive conceptual framework investigating residents' intention to adopt household waste separation. Sustainable Production and Consumption, 39, 216-229.
• Tıraş, H. H. (2012). Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre: Teorik Bir İnceleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 57-73.
• Tinni, S., (2019). Katı Atık Yönetimi ve Sorunları: Tıbbi Atıklar Üzerine Hastanelerde Yapılan Bir Uygulama (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi sosyal bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Topallı, N. (2016). CO2 Emisyonu ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Hindistan, Çin, Brezilya ve Güney Afrika İçin Panel Veri Analizi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 427-447.
• Torunoğlu,E, E. (2022). Dünyanın Yeni Sorunu Elektronik Atıklar (20 Ekim 2022). Geri dönüşüm ekonomisi web sayfası, https://geridonusumekonomisi.com.tr/dunyanin-yeni-sorunu-elektronik-atiklar.html
• Ültay, E., Akyurt, H., ve Ültay, N. (2021). Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi (10), 188-201. https://doi.org/10.21733/ibad.871703
• Ünal, F.ve Erol, V., (2021). Türkiye’de Çevre Sorunu Olarak Hava Kirliliği ve Çözüm Önerileri İçinde F. Ünal ve A. Kayan (Ed.). Çevre Sorunları ve Çözüm Önerileri, (ss- 43-72). Gazi Kitabevi.
• Vakfı, Ç. S. Ç. (2024). https://www.copunesahipcik.org/
• World Population Rate(WPR), (2024). World Population Today. https://populationtoday.com/tr/
• Worldmeter (2024). Worldmeter Dünya Nüfusu https://www.worldometers.info/tr/
• Yaylı, H. (2012). Çevre Etiği Bağlamında Kalkınma, Çevre ve Nüfus. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 151-169.
• Yeşilnacar, M., & Yıldız, H. (2019). Afrika’da Yaşanan Sıkıntılarda Beşerin Bulaşık Elinin İzleri. Katre International Human Studies Journal,(8), 217-236.
• Yeşilyurt Gündüz, Z. (2022). Yeni Şeyler Söylemek Lazım: “Ekonomik Büyüme Fetişine Karşı Küçülmek İyidir”. İktisat ve Toplum Dergisi, 143, 10-17
• Yorulmaz, E., ve Önder, H. (2022). Sosyo-Ekonomik Gelişimin Atık Oluşumu Üzerindeki Etkisi: Avrupa Ülkeleri Üzerine Bir Analiz. The Journal of International Scientific Researches, 7(Ek), 1-12. https://doi.org/10.23834/isrjournal.1184213
• Zhang, S., Hou, H., Wang, G., Yao, Y., Zhang, Y., ve Xu, H. (2024). Exploring the metabolic characteristic of express packaging waste to promote the synergy of pollution and carbon reduction. Environmental Impact Assessment Review, 106, 107523.