An Evaluation of Spatial Perception: A Case Study of Cognitive Mapping Analysis of Capital City Structures

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 5, 2621 - 2637, 19.09.2025

Parla Güneş , Nihan Özdemir Sönmez

https://doi.org/10.35674/kent.1657364

Öz

The sustainability of capital city landmarks deeply influences how individuals perceive and make sense of these spaces. Environmental psychology and architectural literature emphasize that well-designed and sustainable environments foster positive perceptions, strengthening individuals' connections to these spaces. Yi-Fu Tuan's concept of topophilia highlights the emotional bonds people develop with specific places, attributing meaning to them, while Lynch's notion of the legibility of cities underscores the importance of spaces being recognizable and memorable. In this context, the sustainability of significant landmarks in capital cities positively impacts spatial perception, enhancing their physical and symbolic values.
This study examines the role of landmarks in Ankara, particularly in the Kızılay and Ulus districts, within individuals’ cognitive maps. In-depth interviews and cognitive map analyses reveal that these landmarks serve as critical reference points, strengthening spatial belonging. Findings indicate that the physical and symbolic characteristics of capital city landmarks play a pivotal role in individuals' wayfinding and place-making processes. Notably, the strong bond individuals form with landmarks along the Atatürk Boulevard axis, connecting Ulus and Kızılay, emerges as a key factor supporting spatial memory and social well-being. The study concludes that preserving distinctive structures and reinforcing their relationship with the surrounding environment are essential for enhancing urban residents’ spatial perceptions. This underscores the significance of such landmarks not only as navigational aids but also as elements that contribute to collective memory and community welfare.

Anahtar Kelimeler

Cognitive map , Sustainable structures/buildings , Place attachment , Spatial perception

Mekânsal Algı Düzeyi Üzerine Bir Değerlendirme: Başkent Yapıları Bilişsel Haritalama Analizi Örneği

Öz

Başkent yapılarının sürdürülebilirliği bireylerin bu alanları algılama ve anlamlandırma biçimini derinden etkiler. Çevresel psikolojik ve mimarlık literatürü, iyi tasarlanmış ve sürdürülebilir mekânların bireylerde olumlu algılar yaratarak mekânla olan bağlarını güçlendirdiğini vurgular. Yi-Fu Tuan’ın “topophilia” kavramı, insanların belirli yerlerle duygusal bağ kurarak o mekâna anlam yüklediğini ifade ederken, Lynch’in şehirlerin okunabilirliği kavramı, mekânların tanınabilir ve hatırlanabilir olmasının önemine işaret eder. Bu bağlamda, başkentlerdeki önemli yapıların sürdürülebilirliği, bireylerin mekân algısını olumlu yönde etkileyerek bu yapıların fiziksel ve sembolik değerlerini artırır. Bu çalışma, Ankara örneğinde, Kızılay ve Ulus merkezlerindeki başkent yapılarının bireylerin zihinsel haritalarındaki yerini incelemektedir. Derinlemesine görüşmeler ve bilişsel harita analizleri, bu yapıların bireyler için önemli birer referans noktası olduğunu ve mekânsal aidiyet duygusunu güçlendirdiğini ortaya koymuştur. Çalışmanın bulguları, başkent yapılarının fiziksel ve sembolik özellikleriyle bireylerin yön bulma ve mekânı anlamlandırma süreçlerinde kritik rol oynadığını göstermektedir. Özellikle Ulus-Kızılay aksında Atatürk Bulvarı üzerinde, bireylerin bu yapılarla kurduğu güçlü bağ, mekân hafızasını ve toplumsal refahı destekleyen bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışma ile, özgün yapıların korunması ve çevresiyle olan ilişkilerinin güçlendirilmesinin, kent sakinlerinin mekân algılarının güçlenmesinde önemli bir role sahip olduğunu ortya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Bilişsel harita , Sürdürülebilir yapılar , Mekan aidiyeti , Mekan algısı

Kaynakça

• Akbarishahab, L. (2022). İnsan Ölçeğinde Tasarlanan Kentsel Mekanlar ve Kent Sakinlerinin Aidiyet Duyguları Üzerine Bir Değerlendirme. Kent Akademisi Dergisi. 15 (1), 136-153. https://doi.org/10.35674/kent.991918.
• Agnew, J. A., Mercer, J. ve Sopher, D. E. (2010). The city in Cultural Context (1-30). Boston: Routledge.
• Boyer, CM. (1994). The City of Collective Memory: Its Historical Imagery and Architectural Entertainments. Cambridge, The MIT Press.
• Demirci, G. ve Cem Arabacıoğlu, B. (2022). Mekan Tasarımı Üzerine Sistematik Bir Süreç Araştırması. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 13(1), 272-281. https://doi.org/10.36362/gumus.1008993.
• Downs, R. M. ve Stea, D. (1973). Cognitive Maps and Spatial Behavior: Process and products. In R. M. Downs & D. Stea (Eds.), Image and Environment. Chicago: Aldine. https://doi.org/10.4324/9780203789155.
• Edgü, E. 2021. Hayatta Kalma Güdüsü: Bir Mekânsal Algı Süreci. Coğrafi Bilimler Dergisi/ Turkish Journal of Geographical Sciences. 19(1), 217-241. https://doi.org/10.33688/aucbd.807986
• Ekici, Y. E. ve Zengin Çelik, H. (2022). Yaşam Kalitesi Yaklaşımlarının Çevre, Kent ve Planlama Ekseninde Değerlendirilmesi. Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 3(2), 19-37. ISSN: 2757-5640. DOI: https://doi.org/10.58317/eksen.1117389
• Erman, O. (2017). Mekansal Komşuluk Kavramı Üzerinden Mimari Mekanın Analizi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. 32 (1), 165-176. https://doi.org/10.21605/cukurovaummfd.310083
• Fidan, A. (2012). Kentsel Rekabet Ortamında Merkezi Yönetim – Yerel Yönetim Dengesi ve Hizmet Sunumlarında Popülistleşme Eğilimlerindeki Tehlike. Kent Akademisi Dergisi. 5 (9), 11-16.
• İban, M. C. (2019). Türkiye’de Arazi Kullanımı ve Ekonomik Kalkınma. Türkiye Arazi Yönetimi Dergisi. 1 (1), 24-32. e-ISSN: 2687-5187.
• Korucuk, M. (2019). İşaret Gestatlt (Tolman) Kuramına Yönelik Eleştiriler. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi. 6 (38), 1518-1522. DOI: 10.26450/jshsr.1226
• Kürkçüoğlu, E. ve Ocakçı, M. 2015. Kentsel Dokuda Mekansal Yönelme Üzerine Bir Algı-Davranış Çalışması: Kadıköy Çarşı Bölgesi. Megaron Dergisi. 10 (3), 365-388. DOI: 10.5505/MEGARON.2015.02486
• Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Oxford, UK, Cambridge.
• Lynch, K. (1960). The Image of The City, Cambridge, The MIT Press. ISBN 0 262 12004 6
• Proshansky, H. M., Fabian, A. K., and Kaminoff, R. (1983). Place-identity: Physical World Socialization of the Self. J. Environ. Psychol. 3, 57–83. doi: 10.1016/S02724944(83)80021-8
• Rapoport, A. (1982). The Meaning of the Built Environment: A Nonverbal Communication Approach. Sage Publications.
• Relph, E. (1976). Place and placeless. London, UK: Pion.
• Rüstemov, V. (2014). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve 3D Modelleme. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 16 (11), 146-150. https://doi.org/10.18493/kmusekad.39422
• Solak, S. G. (2017). Mekan-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Bakış. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6 (1), 13-37. ISSN: 1624-7215.
• Südaş, İ. ve Öz, İ. (2018). Davranışsal Coğrafyada Bilişsel Haritalar: Ege Üniversitesi Kampüsü Örneği. Türk Coğrafya Dergisi. 71, 81-92. https://doi.org/10.17211/tcd.470931
• Tanrıverdi Kaya, A. (2018). Üniversite Öğrencilerinin Zihinsel Haritalarında Kentin İmajı: Düzce Örneği. Tasarım Kuram Dergisi. 15 (28), 165-178. DOI: 10.14744/tasarimkuram.2019.82787
• Tuan, Y. F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
• Türk, S. (2017). Beypazarı Kent Kimliğinin Bilişsel Haritalama Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9 (19). 483-499. https://doi.org/10.20875/makusobed.324147.
• Yolalan, N, S. ve Çelen Öztürk, A. (2021). Kolektif Bellek Mekanı Olarak Meydanların Zihin Haritaları Üzerinden Analizi. Ankara Kızılay Meydanı. Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-15. ISSN: 2757-5640
• Zehir, C. ve Ergül, E. (2022). Yöneticilerin Bilişsel Haritaları ile Örgütlerin Strateji Haritalarının Hizalanması: Bir Yüksek Öğretim Kurumu Örnek Olayı. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6 (2), 95-112. https://doi.org/10.14744/ysbed.2022.00022