RELATION OF GENERAL PURPOSE OF RELIGIOUS PROVISIONS WITH CRIMINAL LAW

Yıl 2018, Sayı: 17, 50 - 84, 01.10.2018

Münteha Maşalı

Öz

The supreme values that dominate the whole of the literature in fiqh literature are expressed as makâsıd. In this context, the five principles as religion, life, mind, generation and property that are accepted necessarily and considered in uppermost level and described them as “zarûrî makâsıd”. In this article, it will be tried to reveal the technical foundations of the relationship between the objectives and punishments within the framework of the measures taken in order to gain five principles and to sustain their existence. Then, in the light of the basic values of Islam, the perception and needs of today's world in the field of criminal law will be answered.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, objectives, necessarily, universal, penalty

DİNİ HÜKÜMLERİN GENEL GAYELERİNİN CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ

Öz

Fıkıh literatüründe teşrîin bütününe hakim olan yüce değerler “makâsıd” kavramı ile ifade edilmektedir. Bu çerçevede korunması zorunlu olarak öngörülen din, hayat, akıl, nesil ve mal şeklindeki beş esas en üst mertebede ele alınmakta ve “zarûrî makâsıd” olarak nitelendirilmektedir. Bu yazıda beş esasın hem varlık kazanması hem de varlıklarını sürdürebilmeleri için alınan önlemler çerçevesinde zarûrî maksatlar ile cezalar arasında kurulan ilişkinin arka planı ve usûl ilmindeki teknik temelleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Akabinde İslâm’ın temel değerleri ışığında günümüz dünyasının ceza hukuku alanında değişen algı ve ihtiyaçlarına cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, makâsıd, zarurî, küllî, ceza

Kaynakça

• Abdülkadir b. Hırzullah, el-Medhal ilâ ilmi makâsıdi’ş-şerîa mine’l-usûli’n-nassiyye ile’l- işkâliyyâti’l-muâsıra, Riyad 2005/1426.
• Abdülmecîd Sağîr, el-Fikrü'l-usûlî ve işkâliyyetü's-sultati'l-ilmiyye fi'l-İslâm: Kırâe fî neş’eti ilmi’l-usûl ve makâsıdi’ş-şer’iyye, Beyrut 1994.
• Ahmed Vifâk b. Muhtar, Makâsıdü’ş-şerîa inde’l-imâm eş-Şâfiî, Kahire 2014/1435.
• Âlim, Yusuf Hâmid, el-Makâsıdü'l-âmme li'ş-şeriati'l-İslâmiyye, 2. bs., Riyad 1994/1415.
• el-Âmidî, Ebû'l-Hasen Alî b. Ebî Alî Seyyiduddîn es-Saʿlebî, el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm, nşr. Ab- durrezzâk Afîfî, Beyrût ts.
• el-Âmirî, Ebû'l-Hasan Muhammed b. Yusuf, el-İ'lâm bi-menâkıbi'l-İslâm, nşr. Ahmed Abdül- hamid Gurab, Riyad 1988/1408.
• Avde, Câsir, Fıkhü'l-makasıd: inatatü'l-ahkami'ş-şer'iyye bi-makasıdıha, Herndon 2008/1429.
• ----------- el-İctihâdü’l-makâsıdî mine’t-tasavvuri’l-usûlî ile’t-tenzîli’l-amelî, Beyrut 2013.
• Bezzâ, Abdünnûr , Fıkhü’l-makâsıd ve’l-mesâlih beyne’l-İzz b. Abdi’s-selâm ve Ebû İshâk eş- Şâtıbî dirâse ve mukârene : the Jurisprudence of shari’ah objectives and interests, Lon- don 2014/1435.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebû’l-Meâlî, el-Burhân fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdülazîm Mahmud ed-Dîb, yy. 1418/1997.
• Dâmâd Efendî, Abdurrahman b. Muhammed b. Suleymân, Mecmau'l-enhur fî şerhi Multeka'l- ebhur, y.y. ts.
• ed-Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ, Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, nşr. Halil el-Meys, Beyrut 2001/1421.
• el-Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed, Fusûlu'l-bedâi’ fî usûli'ş-şerâi’, nşr. Muham- med Hasen İsmaîl, Beyrût 1427/2006.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ, nşr. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî, Beyrût 1413/1993.
• ----------- Şifâü'l-galîl fî beyâni'ş-şebeh ve'l-muhîl ve mesâlikü't-ta'lil, nşr. Hamd Kübeys, Bağ- dad 1971/1390.
• Haddâdî, Ebûbekir b. Alî b. Muhammed, el-Cevheretu'n-neyyira alâ muhtasari'l-Kudûrî, y.y. 1322/1904.
• Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Alî b. Hasen, Kitabu isbâti’l-ilel, nşr. Halid Zehrî, Rabat 1998.
• Hassan Şehîd, el-Hitabü’l-makâsıdiyyi’l-muâsır, Beyrut 2013.
• Hubbullah, Ali, Dirâsât fî felsefeti usûli’l-fıkh ve’ş-şerîa ve nazariyyeti’l-makâsıd, Beyrut 2005/1426.
• İbn Abdüsselam, Ebû Muhammed İzzeddin Abdülazîz, Kavâidu'l-ahkâm fî mesâlihi'l-enâm, Beyrut 1410/1990.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Muhammed, Makâsıdü'ş-şeriati'l-İslâmiyye, Ürdün 1421/2001.
• İbn Emîri'l-Hâc, Ebû Abdullâh Şemsuddîn Muhammed, et-Takrîr ve't-tahbîr alâ Tahrîri'l-Kemâl b. Humâm, y.y. 1403/1983.
• İbn Teymiyye, Ebû'l-Abbâs Takiyyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm, Mecmûu'l-fetâvâ - İbn Teymiy- ye, nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Medîne 1416/1995.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed, İ’lâmü’l-muvakkiîn an rabbi’l- âlemîn, nşr. Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Beyrut ts.
• İbnu'l-Humâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdulvahid b. Abdilhamîd, Fethu'l-kadîr, y.y. ts.
• el-İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahman b. Ahmed Ebu's-Senâ, Beyânu'l-muhtasar şerhu Muhta- sar İbni'l-Hâcib, nşr. Muhammed Mazhar Bekâ, Suudi Arabistan 1406/1986.
• İsmail Habib, Muhammed Bekri, Makâsıdü’ş-şeriati’l-İslâmiyye te’sîlen ve tef’îlen, Mekke 1427.
• el-İsnevî, Ebû Muhammed Abdurrahîm b. el-Hasan b. Alî, Nihâyetu's-sûl fî şerhi Minhâci'l- vusûl, Beyrût 1420/1999.
• Kaffâl eş-Şâşî, Ebû Bekr Muhammed b. Alî b. İsmâîl, Mehâsinü’ş-şerîa fî furûi’ş-Şâfiiyye: Kitâbün fî makâsıdi’ş-şerîa, nşr. Ebû Abdullah Muhammed Ali Semek, Beyrut 1428/2007.
• Kalyûbî, Ebu'l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Ahmed, Hâşiyetâ Kalyûbî ve Umeyr, Beyrût 1415/1995.
• el-Karâfî, Ebu'l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs, Şerhu Tenkîhi'l-fusûl, nşr. Tâhâ Abdurraûf Saʿd, y.y. 1393/1973.
• ----------- Envâru'l-burûk fî envâri'l-furûk, y.y. ts.
• ----------- ez-Zahîre, nşr. Muhammed Haccî, Beyrût 1994.
• Mahir Abdulkadir Muhammed Ali, Felsefetü'l-ulûm: el-mantıkü'l-istikrâî, Beyrut 1984.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, nşr. Mu- hammed Boynukalın, İstanbul 2005.
• Maşalı, Mehmet Emin, Kur’an’ın Anlaşılmasında Gâî (Teleolojik) Yorum −Geçmişten Günümü- ze Bir Tahlil Denemesi−, Ankara 2016.
• Maşalı, Münteha, Mukayeseli Hukukta Ölüm Cezası ve İslam Hukuk Açısından Değerlendiril- mesi, Bursa 2011.
• ----------- Fıkhî Hükümlerde Hikmet Boyutu —Kaffâl eş-Şâşî Örneği—, Ankara 2016.
• ----------- “Makâsıd Konusu Bağlamında Fıkıh Usûlü–Ahlak Tedâhülü Üzerinden Bütünlükçü Bir Gelenek Okuması: Tâhâ Abdurrahman Örneği”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, sy. 39(2015).
• Neccâr, Abdülmecid, Makâsıdü’ş-şeria bi-eb’âdin cedîd, Beyrut 2006.
• Cugaym, Nu’man, Turukü’l-keşf an makâsıdi’ş-şâri’, Amman 2002/1422.
• Pekcan, Ali, Makâsıd Teorisine Giriş (Fıkhi Hükümlerin Gâî Arka Planı), İstanbul 2013.
• ----------- “Zarûriyyât Düzeyindeki Gâî Değerlerin Mahiyeti ve Evrensel Niteliği Üzerine”, İs- lami İlimler Dergisi, Sayı 1, (3/2008).
• Raysûnî, Ahmed, Muhadarât fi makâsıdi’ş-şerîa, 4. bs., Kahire 2015/1436.
• ----------- Nazariyyetü'l-makâsıd inde'l-İmâm eş-Şâtıbî, y.y. 1992.
• er-Râzî, Ebu Abdullah Muhammed b. Umer b. el-Hasan et-Teym, el-Mahsûl, nşr. Tâhâ Câbir Feyyâd el-Ulvâni, 1418/1997.
• er-Ruaynî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Hattâb, Mevâhibu'l-celîl fî şerhi Muh- tasari Halîl, yy. 1412/1992.
• es-Sa'dî, Abdülhakim Abdurrahman Esad, Mebâhisü’l-illeti fi'l-kıyâs inde'l-usûliyyîn, 2. bs., Beyrut 1421/2000.
• es-Subkî, Ebu'l-Hasen Alî b. Abdulkâfî b. Ali Takıyyuddîn, el-İbhâc fî şerhi'l-Minhâc, Beyrût 1416/1995. eş-Şâtıbî
• Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati, el-Muvâfakât fî usûli'ş
• şerîa, nşr. Abdullah Diraz, y.y. ts.
• Şelebî, Muhammed Mustafa, Ta'lîlü'l-ahkâm: arz ve tahlil li-tarikati't-ta'lîl ve tetavvürâtihâ fi usûri’l-ictihâd ve’t-taklid, Beyrut 1401/1981.
• eş-Şinkîtî, Seyyidi Abdullah b. İbrâhim Alevi Neşrü'l-bünud ala meraki's-su’ud, Rabat ts.
• et-Taftâzânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer b. Abdullâh, Şerhu't-telvîh ale't-tavdîh, Mısır ts.
• et-Tahânevî, Muhammed b. Alî b. el-Kâdî, Keşşâfu ıstılâhâti'l-funûn ve'l-ulûm, nşr. Alî Dahrûc, Beyrût 1996.
• Tayyib Senûsî Ahmed, el-İstikrâ ve eseruhu fi’l-kavâ'idi’l-usûliyye ve’l-fıkhiyye, Riyad 2003/1424.
• et-Tûfî, Ebu'r-Rebî’ Suleymân b. Abdulkavî b. el-Kerîm, Şerhu muhtasari'r-ravda, nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, y.y. 1407/1987.
• el-Yûbî, Muhammed Sa'd b. Ahmed b. Mes'ud, Makâsıdü'ş-şerîati'l-İslamiyye ve alâkatuhâ bi'l- edilleti'ş-şer'iyye, Demmâm 1429.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh, el-Bahru'l-muhît fî usûli'l-fıkh, y.y. 1414/1994.