MUAMMER B. ABBÂD’IN TABİİ ZORUNLULUK NAZARİYESİNİN DEİZMİ ÇAĞRIŞTIRMASI

Yıl 2018, Sayı: 14, 153 - 161, 01.04.2018

Hasan Türkmen

Öz

İslâm dininin henüz yabancı din ve kültürlerden önemli ölçüde etkilenmediği hicrî ikinci asrın ortalarına kadar Müslüman âlimler, Allah ile âlem ve insan arasında kesin bir ayırım çizgisi belirlemişlerdir. Bu bağlamda Allah’ın tabiattaki nesne ve olguları doğrudan ve aracısız bir şekilde yarattığı ve onlara sürekli müdahale ettiği bir inanç olarak benimsenmiştir. Ne var ki miladi sekizinci asrın son yarısında Grek felsefesi eserlerinin tercüme edilmeye başlanmasıyla birlikte bu eserler aracılığıyla Müslüman toplumunda, filozoflar arasındaki zıt görüşler hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Kuşkusuz onların görüş ayrılığına düştüğü konulardan biri de nedensellik ve onunla ilintili olarak tabii zorunluluk meselesidir. Nitekim tercüme faaliyetiyle birlikte Antik Yunan Atomculuğunu yansıtan iki yaklaşımdan biri olan bu mesele İslâm dünyasında var olan tartışmalara yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu kapsamda başlangıçta insan hürriyeti ve sorumluluğu ekseninde ele alınan ve daha sonra tabiat alanına taşınan bu meseleye yönelik farklı nazariyeler geliştirilmiştir. Geliştirilen bu nazariyelerden biri de Mu’tezile’nin Basra okuluna mensup Muammer b. Abbâd es-Sülemî’nin ö. 215/835 tabii zorunluluk nazariyesidir. Bu çalışmada, bu nazariyenin teizm ile deizmi karşı karşıya getirerek çatışma oluşturup oluşturmadığı irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Allah-Âlem İlişkisi, Muammer b. Abbâd, Tabii Zorunluluk Nazariyesi, Tanrı Tasavvurları, Deizm

EVOKING OF MUAMMAR B. ABBAD’S THEORY OF THE NATURAL OBLIGATION ON THE DEISM

Öz

Until the middle of the second century og hegira when Islamic religion had not been significantly affected by foreign religions and cultures, Muslim scholars established a definite line of separation between Allah, the World and the man. In this sense, it was adopted as a belief that Allah created the objects and phenomena in natüre directly and without intermediaries and intevened with them steadily. However, with the beginning of the translation of the Greek philosophical works in the last half of the eight century A.D. , the Muslim had knowledge about the contrasting views amongst the philosophers through these works. Undoubtedly, one of the issues that they fell into disagreement was about causality and the natural obligation dealing wit it. As a matter of fact, this issue, which is one of the two approaches that reflects the antiquity of the Greek atomism, has given a new dimension to the debate in the Islamic world. Within this context, different theories have been developed to address this issue, initially dealing with the context of human libert and responsibility. One of these theories developed is the theory of Muammar b. Abbad as-Sulami’s d. 215/835 , who was a member of the Mutazilite’s Basra School, theory of the natural obligation. In this study, it will be examined whether this theory creates conflict, by bringing theism and deism the opposite sides.

Anahtar Kelimeler

Relationship Between Allah and The Universe, Muammar b. Abbad, Theory of The Natural Obligation, God

Kaynakça

• Ay, M. (2015). ‘‘Kelam’da Adalet, Kudret ve Hikmet Bağlamında Tanrı Tasavvurları’’, Eskiyeni Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, Güz, (31), ss. 25-50.
• Bulğen, M. (2015). Kelâm atomculuğu ve modern kozmoloji, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Baskı.
• Bulut, H. İ. (2003). Mu´tezile mezhebinde nedensellik tartışmaları, Marife Dergisi, Y. 3, S. 3, Konya, ss. 275-292.
• Demir, O. (2015). Kelâmda nedensellik –ilk dönem kelâmcılarında tabiat ve insan-, İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım.
• Dorman, M. E. (2009). Deizm ve Eleştirisi: Tarihsel ve Teolojik Bir Yaklaşım, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• el-Eş´ârî, Ebu’l-Hasen, (2005). Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn, çev. Mehmet Dalkı- lıç-Ömer Aydın, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1. Basım.
• Güçlü A. ve dğr. (2008), Felsefe sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 3. Basım, ss. 482-484.
• el-Hayyât, Ebu’l-Huseyn, (1988). el-İntisâr ve’r-reddü alâ ibn râvendî el-mülhid, nşr. Muham- med Hicâzî, Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe.
• İskenderoğlu, M. (2013). ‘‘Fahreddin er-Râzî’de isbât-ı vâcib ve Tanrı-âlem ilişkisi’’, İslâm dü- şüncesinin dönüşüm çağında Fahreddin er-Râzî, edit. Ömer Türker-Osman Demir, İs- tanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, ss. 473-502.
• Kazanç, F. K. (2014). Kadı Abdülcebbâr’da nedensellik kuramı, Ankara: Araştırma Yayınları.
• en-Neşşâr, A. S. (1999). İslâm’da felsefi düşüncenin doğuşu, çev. Osman Tunç, İstanbul: İnsan Yayınları, C. II.
• Öz, M. (2005). ‘‘Muammer b. Abbâd’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, C. XXX, ss. 323-325.
• Taylan, N. (2015). Düşünce tarihinde tanrı sorunu, İstanbul: Mahya Yayıncılık, 3. Baskı.
• Wolfson, H. A. (2001). Kelâm felsefeleri, çev. Kasım Turhan, İstanbul: Kitabevi.
• Yavuz, Y.Ş. (2000). ‘‘İlliyyet’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Ya- yınları, C. XXII, ss. 121-123.