KARAMAN BEYLERBEYLİĞİ’NDEKİ KONAR-GÖÇERLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 1500-1522

Yıl 2018, Sayı: 14, 296 - 313, 01.04.2018

Ayşe Gül Hüseyniklioğlu

Öz

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren topraklarını sürekli olarak genişletmiş ve 16. yüzyılda üç kıtada hüküm süren bir devlet haline gelmiştir. Bu süreçte Anadolu siyasi birliğini sağlamak maksadıyla Anadolu beylikleriyle de mücadele etmiş ve 16. yüzyılın ilk çeyreğinde beyliklerin tamamını ilhâk etmiştir. Bu büyüme tabiatıyla sadece coğrafi alan ile sınırlı kalmamıştır. Beyliklerin bünyesinde olan aşiret ve cemaatler de Osmanlı idaresine girmişlerdir. Konar-göçer bir hayat tarzı sürdüren bu unsurların bir kısmı, Osmanlı hukuk ve vergi düzenine intibakta zorlanmış, mevcut yapıyı hemen kabullenememiştir. Bu durum karşısında Osmanlı Devleti, konar-göçerlerin hem devlete sıcak bakmalarını sağlamak hem de muhalif birliktelikleri engellemek için her bir gruba farklı yükümlülükler vermiştir. Atçeken ve yüzdeci cemaatleri, federasyon şeklinde oluşturulmuştur. Bunlar ya ana teşekküllerinden ayrılan çeşitli oymakların birleşmesinden meydana gelmiştir. Ya da bir teşekkülden ayrılmış küçük gruplar halinde oluşturulmuştur. Karaman Beylerbeyliği’nde bazı konar-göçer gruplar ise piyadegân olarak kaydedilmiştir. Bunlar, Osmanlı Devleti’nin askeri bakımdan dayandığı güçlerden biri olmuştur. Geniş bir coğrafyada yer alan Osmanlı Devleti, devlet olmanın gerektirdiği bazı sorumlulukları zaman zaman halkla paylaşmıştır. Karaman Beylerbeyliği’ndeki konar-göçerler de bu paylaşımın bir parçası olarak köprü tamiri, madencilik, suyolu hizmeti, odunculuk ve benzeri birçok yükümlülüğü yerine getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Karaman beylerbeyliği, atçeken, yüzdeci, konar-göçer.

THE OBLIGATIONS OF NOMADS IN KARAMAN PROVINCE 1500-1522

Öz

The Ottoman Empire expanded its territory consistently since it had been established and became a state that reigned three continents in the 16th century. Within this period, it combated Anatolian Principalities to provide political unity and solidarity in Anatolia and annexed all of the principalities in the first quarter of the 16th century. This growth was not limited only to the geographical area by all means. The tribes and communities in the principalities were also included the Ottoman administration. Some of the nomads found it difficult to adjust themselves to legal tax regulations of Ottoman Empire and they could not adopt current condition soon. Under these circumstances Ottoman Empire put every nomad groups under different obligations to make them well adjusted with the Empire and to prevent them to dissent. Atceken and yüzdeci communities were constituted as federations. These communities were constituted either as small groups separating from the entity or the union of the phratries. Some nomad groups were recorded as piyadegan. These groups were called as armaments. Ottoman Empire occasionally shared some responsibilities required to be state to the public. Nomads in Karaman province as a part of this communion fulfilled their obligation as repairing bridges, mining, waterways service, wood chopping and so on.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Karaman governer, atceken, yuzdeci, nomads.

Kaynakça

• I. ARŞİV KAYNAKLARI
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA)
• Tapu Tahrir Defterleri (TD): No: 31, 32, 40, 63, 83, 455, 1061.
• II. YAYINLANMIŞ ARŞİV KAYNAKLARI
• Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri 937 / 1530,1. Konya, Beyşehri, Akşehir, Larende, Aksaray, Niğde, Kayseriyye ve İç-il Livâları-Dizin ve Tıpkıbasım-, (Yayına Hazırlayanlar: Ahmet Özkılınç, vd.), BOA Daire Başkanlığı, Ankara 1996.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanûnnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, C. 1-8, İstanbul 1990–1994.
• III. ARAŞTIRMA VE İNCELEME ESERLERİ
• Babuş, Fikret, Osmanlı’dan Günümüze Etnik–Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskân Siyaseti ve Uygulamaları, İstanbul 2006.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İFM, C.II, İstanbul 1949, s.524–569.
• Başbuğ, Hayri, Aşiretlerimizde At Kültürü, İstanbul 1986.
• Çelik, Şenol, Osmanlı Taşra Teşkilatında İçel Sancağı 1500–1584, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1994.
• Çetintürk, Salâhaddin, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yürük Sınıfı ve Hukuki Statüleri”, AÜDTCFD, C. II, S.1, Ankara, 1943, s.107–116.
• Doğan, M. Cihangir-Doğan, M. Sait, Yörüklerin Sosyal ve Külürel Hayatı (Antalya Örneği), İstanbul 2005.
• Doğan, M. Sait, “Tarihsel Gelişim Sürecinde Yörükler”, Anadolu’da Yörükler Tarihi ve Sosyolo- jik İncelemeler, Ankara 2007, s.133–148.
• Doğru, Halime, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaya-Müsellem-Taycı Teşkilatı (XV. ve XVI. Yüz- yılda Sultanönü Sancağı), İstanbul 1990.
• Emecen, Feridun, “Çeltik”, DİA, C. 8, İstanbul, 1993, s.265–266.
• -----------------------, “Osmanlılar’da Yerleşik Hayat Şehirliler ve Köylüler”, Osmanlı, C. 4, Anka- ra 1999, s. 91–97.
• -----------------------, XVI. Asırda Manisa Kazâsı, Ankara 1989.
• Erdoğru, Mehmet Akif, Osmanlı Yönetiminde Beyşehir Sancağı (1522–1584), İstanbul 2006.
• Eröz, Mehmet, Yörükler, İstanbul 1991.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çeviren: Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul 2000.
• -----------------------, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, (Çeviren: Emine Sonnur Özcan), Ankara 2006.
• Gündüz, Tufan, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, İstanbul 2005.
• Halaçoğlu, Yusuf, “At-İslâmi Devir”, DİA, C. IV, İstanbul 1991, s. 28–31.
• -----------------------, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara 1988.
• İnalcık, Halil, “The Yürüks: Their Origins, Expansion and Economic Role”, The Middle East and The Balkans Under The Ottoman Empire Essays on Economy and Society, Bloo- mington 1993, s. 97–136.
• -----------------------, Osmanlı İmparatorluğu ve Klasik Çağ (1300–1600), (Çeviren: Ruşen Sezer) İstanbul 2003.
• Kafesoğlu, İbrahim, “At-İslâm Öncesi”, DİA, C. IV, İstanbul 1991, s. 26–28.
• Karadeniz, Hasan Basri, Atçeken Oymakları (1500–1642), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 1995.
• -----------------------, “Atçekenlik ve Atçeken Yörükleri”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Ankara 2000, s.183–194.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlı’da Toplum Yapısı, İstanbul 2003.
• Oğuzoğlu, Yusuf, Osmanlı Devlet Anlayışı, İstanbul 2000.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu'nda Aşiretlerin İskânı, İstanbul 1987.
• -----------------------, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı, İstanbul 1990.
• Öztürk, Mustafa, 16. Yüzyılda Kilis Urfa Adıyaman ve Çevresinde Cemaatler-Oymaklar, Elazığ 2004.
• Pakalın, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-III, İstanbul 1993.
• Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Ankara 1971, s. 48–53.
• Seyirci, Musa, Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri, İstanbul 2000.
• Söylemez, Faruk, Osmanlı Devletinde Aşiret Yönetimi-Rişvan Aşireti Örneği-, İstanbul 2007.
• Sümer, Faruk, “Osmanlı Devrinde Anadolu’da Yaşayan Bazı Üçoklu Oğuz Boylarına Mensup Teşekküller”, İFM, C.11, S. 1–4, İstanbul 1952, s. 437–508.
• -----------------------, “XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış”, İFM, C.11, S. 1–4, İstanbul 1952, s. 509–552.
• -----------------------, Türkler’de Atçılık ve Binicilik I, İstanbul 1983.
• -----------------------, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul 1992.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları II, Ankara 1988.
• Yalman, Ali Rıza, Cenup’ta Türkmen Oymakları I-II, (Hazırlayan: Sabahat Emir), Ankara 1977.
• Yörük, Doğan, XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500–1584), Konya 2005.