ESKİ TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ’NDE YAKINMA ŞİKÂYET KURUMLARI

Yıl 2017, Sayı: 9, 158 - 174, 01.06.2017

Hasan Mahmut Kalkışım Kadir Caner Doğan

Öz

Eski-Türk devletleri, tarihsel süreç içerisinde önemli bir devlet ve siyasal kurum geleneğine sahip olarak, kültür ve medeniyetlerinin temeline adaleti yerleştirmeyi başarmışlardır. Nitekim Türkler, İslam dinini benimsedikten sonra da eski töre ve hukuk geleneklerine bağlı olarak bir sentez kurmuşlardır. Bu sentezin işlerlik kazandığı en temel konulardan biri de yakınma şikâyet kurumları üzerinden izlenebilmektedir. Bu çalışmada, eski Türk-İslam devletlerinde uygulanan belli başlı yakınma kurumları hakkında bilgi verilerek, bu şekilde eski Türk-İslam devletlerindeki yakınma kültürü vurgulanmak istenmektedir. Bu bağlamda sözü edilen ilişki çerçevesinde Türklerin adalet, insan hakları ve halkla ilişkiler konusuna verdikleri önem de ortaya çıkmış olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk-İslam Devletleri, Yakınma, Adalet, Siyasal Kurumlar, Halkla İlişkiler.

GRIEVANCE COMPLAINTS INSTITUTIONS IN THE OLD TURKISH-ISLAMIC STATES

Öz

The Old-Turkish States have succeeded in placing justice on the basis of their culture and civilization, having a tradition of an important state and political institution in the historical process. As a matter of fact, the Turks, after adopting the Islamic religion, have established a synthesis based on the traditions of the old custom and the law. One of the most fundamental issues in which this synthesis works is traceability through grievance institutions. In this study, it is aimed to emphasize the culture of grievance in the former Turkish-Islamic states by giving information about the main grievance institutions applied in the former Turkish-Islamic states. In this context, the importance given by the Turks to the issues of justice, human rights and public relations has also emerged in the context of the mentioned relationship.

Anahtar Kelimeler

Old Turkish-Islamic States, Complaints, Justice, Political Institutions, Public Relations.

Kaynakça

• Ak, Ayhan, Zengin, Eyüp (2015). Evrensel Bir Denetim Aracı Olarak Ombudsman ve Türki- ye’nin Katkısı, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 4(1), 203-222.
• Akgündüz, Murat (2002). Osmanlı Devletinde Şeyhülislamlık, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Akyol, Taha (2014). Türkiye’nin Hukuk Serüveni: Fıkıhtan Hukuka ve Demokrasiye Geçiş So- runları, İstanbul: Doğan Kitap.
• Anıl, Yaşar Şahin (2015). Osmanlı Düzeninde Kadılık, İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Armağan, Vildan (2016). Yusuf Has Hacip, Nizam’ül Mülk ve Koçi Bey Örneğinden Hareketle Türk Kamu Yönetiminde Türk Yönetim Mirasının İzlerini Sürmek, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(4), 86-99.
• Arslan, İhsan (2012). İlk Türk-İslâm Devletlerinde Hükümdarlık ve Hâkimiyet Sembolleri, Ekev Akademi Dergisi, 51 (Bahar), 73-92.
• Avşar, B. Zakir (2012). Ombudsman: İyi Yönetilen Türkiye İçin Kamu Hakemi, İstanbul: Hayat Yayınları.
• Aydın, Mehmet (1999). Türk Toplumunda Dini Hoşgörünün Temelleri, Selçuk Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, 8, 7-17.
• Aydoğan, Metin (2006). Antikçağdan Küreselleşmeye Yönetim Gelenekleri ve Türkler, Birinci Cilt, İzmir: Umay Yayınları.
• Bahadır, Oktay (2010). Ombudsmanlık Kurumunun İsveç, İngiltere ve Fransa İle Karşılaştırmalı İncelenmesi, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Nisan, 1, 363-384.
• Baltacı, Cahid (2010). İslam Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Brockelmann, Carl (1992). İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, çev. Neşet Çağatay, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Canpolat, Gürkan (2017). Tarihî Seyir İçerisinde Hukuk Düzeni, http://www.yayin.adalet.gov.tr/adaletdergisi/52.sayi/13_gurkan.pdf (13.01.2017).
• Cin, Halil, Akgündüz, Ahmet (1990). Türk-İslam Hukuk Tarihi, 1. Cilt, İstanbul: Timaş Yayınla- rı.
• Coşkun, Burak, Günaydın, Hamza (2015). Ombudsmanlığın Kökeni Meselesi Bağlamında Türk- İslam Devlet Geleneğinde Şikâyet Hakkının Kurumsal Tekâmülü, Ombudsman Akademik Dergisi, 3, 9-60.
• Çağatay, Neşet (1997). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çeçen, Anıl (2006). Türk Devletleri, Ankara: Fark Yayınları.
• Coşkun, Özlem (2016). Türk Yönetim Sistemi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme, The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences, 2(2), 126-135.
• Demir, Galip (2000). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu ve Ahilik, İstanbul: Ahi Kültürünü Araştır- ma ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• Demir, Galip (2002). Ombudsman Aranıyor, İstanbul: Ahi Kültürünü Araştırma Yayınları.
• Demir, Galip (2003). Ahilik ve Demokrasi, İstanbul: Ahi Kültürünü Araştırma Yayınları.
• Deniz, Yusuf (2010). Türk İdare Tarihi Açısından Yetki Genişliği, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Li- sans Tezi).
• Develioğlu, Ferit (1993). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayın- ları.
• Duman, Selçuk (2015). İslâm Öncesi Türk Devletleri’nde Aristokrat Cumhuriyet Gerçeği, Gire- sun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Bahar, 52-66.
• Durhan, İbrahim (2000). Divan-ı Hümayun’un Yargı Yetkisi, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1-2), 59-79.
• Ekinci, Yusuf (2011). Ahilik, Ankara: Türk Metal Yayınları.
• Erdoğan, Aysel (2014). İslamiyet’ten Önce Türk Devletlerinde Meclis Anlayışı: Toy, Kengeş, Kurultay Örneği, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan, 11(1), 39-52.
• Ergin, Koray (2016). Osmanlı Devleti’nde Kanunnamelerden Nizamnamelere Geçiş, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, 39, 1-26.
• Ergül, Teoman (1989). Jürili İtham Sisteminin Tarihimiz ve Hukukumuzdaki Kökleri Üzerine Bir İnceleme, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 5, 715-744.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin (2011). Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık), Ankara: Yetkin Yayınları.
• Göde, Kemal (1988). Dünden Bugüne Türkler’de Meclis Hayatı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eği- tim Fakültesi Dergisi, 3, 51-62.
• Gülcan, Yılmaz (2003). Türk Tarihi ve Kültürü, Bursa: Alfa Basım Yayım.
• İnal, Halil İbrahim (Tr. Yk.). Türklerin Tarihi, İstanbul: Nokta Kitap.
• İşçi, Metin (1996). Eski Türklerde Devlet ve Demokrasi Anlayışı, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 53-62.
• İşçi, Metin (2005). Türk Yönetim Tarihi: Başlangıçtan Cumhuriyete Kadar, İstanbul: Der Yayın- ları.
• Karahan, Fazıl (2014). Millet ve Milliyet Bakımından Türk Milleti (Felsefî Bir Yaklaşım), The Journal of Academic Social Science Studies, 28, Autumn, 97-112.
• Kazıcı, Ziya (2010). İslam Kültürü ve Medeniyeti, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Kazıcı, Ziya (2013). İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kestane, Doğan (2006). Çağdaş Bir Denetim Organizasyonu Olarak Ombudsmanlık (Kamu Denetçiliğİ), Maliye Dergisi, 151, Temmuz-Aralık, 128-142.
• Konan, Belkıs (2011). İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devletine Bakış, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XV(4), 253-288.
• Köseoğlu, Nevzat (1997). Hukuka Bağlılık Açısından Eski Türkler’de-İslam’da ve Osmanlı’da Devlet, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kuşçu, Ayşe D. (2009). Eyyübiler’de Mezalim Mahkemeleri ve Darü’l-Adl, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 207-229.
• Merçil, Erdoğan (2011). Büyük Selçuklu Devleti, Ankara: Nobel Basım Yayım.
• Mumcu, Ahmet (2007). Divan’ı Hümayun, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Nacak, Osman (2015). Türk Yönetim Anlayışında Bir Değişim: Siyasal Temsilin Doğuşu ve Geli- şimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 147-169.
• Ögel, Bahaeddin (2016). Türklerde Devlet Anlayışı: 13. Yüzyıl Sonlarına Kadar, İstanbul: Ötü- ken Neşriyat.
• Özdemir, Gürbüz (2009). Batı’da ve Türklerde Egemenlik Kavramı, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, Nisan, 123-138.
• Özgişi, Tunca (2014). Osmanlı Adalet Sisteminde Bireysel Başvuru Hakkı, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 52-66.
• Pickl, Victor (1997). Ombudsman Sistemlerinin İslami Temelleri, Çev. Taykan Ataman, Yeni Türkiye Dergisi, Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, 14, 800-805.
• Şahin, Köksal (2005). Eski Türklerde Merkezi İdare, Türk İdare Dergisi, 448, 149-164.
• Tural, Erkan (2012). “Eski Türklerde Yönetim Yapısı”, Türk İdare Tarihi içinde (2-25), Ed. Erkan Tural, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Turan, Osman (2012). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Üçok, Coşkun, Mumcu, Ahmet, Bozkurt, Gülnihal (1999). Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Savaş Yayınevi.
• Yakıt, İsmail (2016). “Türk-İslam Düşüncesinde Devlet Kavramı”, I. Türk İslam Siyasi Düşünce- si Kongresi Bildiriler Kitabı içinde (1-12), 8-10 Ekim 2015 Aksaray, Eds. Mehmet Akıncı, Gökçe Nur Şafak, Aksaray: Aksaray Üniversitesi Yayını.
• Yakut, Esra (2002). Eski Türklerde Hukuk, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(3), 401-426.
• Yakut, Esra (2005). Şeyhülislamlık: Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, İstanbul: Kitap Yayı- nevi.
• Yalçınkaya, Alâeddin (2011). Türk-İslâm Devletlerinde İnsan Hakları Konusunda Örnek Uygu- lamalar, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 57-78.
• Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No: 192.
• Yetişgin, Memet, Özdamar, Toroshan (2016). Türk Devlet Yönetme Geleneği: Osmanlı Devleti ve Azınlıklar, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 40 /Güz, 167-194.
• Yetkin, Aydın (2012). Divan-ı Hümayun, The Journal of Academic Social Science Studies, 5(5), Oc- tober, 353-390.
• Yılmaz, Reha (2000). Osmanlı Devletinde İnsan Haklarını Koruyucu Müesseseler, Journal of Qafqaz University, Fall, 6, 51-58.
• Yüksel, Ahmet (2001). İlk Müslüman-Türk Devletlerinin Siyasî, Kültürel ve Medeniyet Tarihi Üzerine, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 67-99.
• Zubaida, Sami (2008). İslam Dünyasında Hukuk ve İktidar, çev. Burcu Koçoğlu Birinci, Hasan Hacak, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.