ÖĞRETMEN ADAYLARININ GÖRÜŞLERİNE GÖRE SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARININ BAZI ÖZELLİKLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2016, Sayı: 4, 84 - 104, 01.06.2016

Erkan Şenşekerci

Öz

Bu çalışma 2014-2015 akademik yılında Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalında, Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarını İnceleme dersini alan öğrenciler ile yürütülmüştür. Çalışma kapsamında, ders kitapları «fiziksel nitelikleri, içerik özellikleri, programa uygunlukları, dil ve anlatım düzeyleri ve görsel anlatım öğeleri» olmak üzere 5 boyutta incelenmiştir. Her çalışma öncesinde öğrencilere, odaklanılacak inceleme boyutunun kuramsal ve kavramsal çerçevesi ve inceleme boyutuna yönelik ölçütler hakkında eğitim verilmiştir. İlgili boyutlar için tek bir kaynak referans alınmamış; her boyut için ayrı ayrı olmak üzere öğrencilere Milli Eğitim Bakanlığı, akademisyenler, öğretmenler ve çeşitli meslek kuruluşlarının görüş, eleştiri ve önerileri çok perspektifli olarak tanıtılmıştır. İnceleme ölçütlerinin hazırlanmasında ulusal mevzuat, UNESCO’nun tavsiye kararları, ulusal ve uluslararası meslek örgütlerinin önerileri ve akademik çalışmalar temel alınmış ve her bir boyut için 3 Adımlı Ölçek tipinde ölçme aracı hazırlanmıştır. Ortaokul 5, 6 ve 7. sınıflarda okutulmakta olan kitapların üniteleri öğretmen adaylarına bireysel ya da küçük çalışma grupları oluşturacak şekilde dağıtılmış ve ünitelerin bir çalışma takvimi çerçevesinde adım adım analizi sağlanmıştır. Çalışma gruplarına tarama çalışmaları öncesinde, taranacak ölçütlerin bazıları hakkında çeşitli tarama teknikleri önerilerinde bulunulmuştur. Sonuç olarak kitapların nasıl olduğunu değilse de onların kullanıcıları olacak öğretmen adayları tarafından nasıl görülüp algılandıklarını ortaya koyan ayrıntılı bulgular elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ders kitapları, kitap değerlendirme ölçütleri, kitap tarama, sosyal bilgiler dersi, sosyal bilgiler ders programları

EVALUATION OF SOCIAL STUDIES TEXTBOOKS IN TERMS OF SOME FEATURES ACCORDING TO OPINIONS OF PROSPECTIVE TEACHERS

Öz

This study was conducted with the students who were taking Review of Social Studies Textbooks programme in Uludağ University, Faculty of Education, Social Studies Education of Department of Primary Education in 2014-2015 academic year. In the scope of the study, textbooks were reviewed in 5 factors which are «physical characteristics, content properties, applicability for the programme, level of language and expression, visual expression elements» Before each study, students had training with regard to theoretical and conceptual frame of the review factor to be focused on and the criteria for that review factor. One single resource was not taken as reference for the relevant factors; opinions, criticisms and suggestions of Ministry of National Education, academicians, teachers and various occupational institutions were presented to students as multi perspective individually for each factor. In preparation of review criteria; national legislation, UNESCO recommendations, suggestions of national and international professional organizations and academic studies were taken as basis, and 3 Step Scale type measuring instrument was prepared for each factor. Units of the books which are studied at the 5th, 6th and 7th grades of secondary school were delivered to the prospective teachers by forming individual or small study groups, and analysis of the units were made step by step within the frame of a study programme. Before the survey studies, study groups were suggested various survey techniques regarding some of the criteria to be reviewed. In conclusion, although not regarding how the books were, detailed findings were obtained that reveal how they were considered and perceived by the prospective teachers who will be the users of those books.

Anahtar Kelimeler

Textbooks, book evaluation criteria, book survey, social studies lesson, social studies academic pro

Kaynakça

• AKBABA, B. (2013), “Lise Tarih Ders Kitaplarını Değerlendirme Formunun Geliştirilmesi”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, C. 11, S. 1, ss. 26-41.
• ALKAN, C., Eğitim Ortamları, Ankara: AÜ Eğitim Fakültesi Yay., 1979.
• ALTUN, A., İlköğretim Sosyal Bilgiler 6, Ankara: Altın Kitaplar Yay., 2013.
• ARSLAN, Mehmet Metin, İlköğretim Sosyal Bilgiler 7, Ankara: Anıttepe Yay., 2011.
• BAŞOL, S. , Ünal, F. (vdr.) İlköğretim Sosyal Bilgiler 5, Ankara: MEB Yay., 2013
• Bourdillon, H. (ed.) (1992), History and Social Studies-Methodologies of Textbook Analysis (Report of the Educational Research Workshop Held in Braunschweig/Germany 11-14 September 1990), Swets&Zeitlinger B.T., Amsterdam/Lise’den aktaran Karabağ, G. (2003). “Ders Kitabı Kriterleri”, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Ed.: N. Hayta, Anka- ra: Nobel Yayın Dağıtım, ss. 179-186.
• CEYHAN, E. ve Yiğit, B., Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Anı Yay., 2003.
• Ders Kitapları İle Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge, http://mevzuat. meb.gov.tr/html/2589_0.html
• Ders Kitaplarını İnsan Hakları Kriterleri Açısından Tarama Kılavuzu, İstanbul: ETTV Yay., 2002.
• DÖNMEZ, C. (2003), Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler, Sosyal Bilgiler Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Ed.: C. Şahin, Ankara: Gündüz Eğitim Yay., ss. 31-41.
• Eğitim Malzemelerini Hazırlamada Yazarın El Kitabı, Ankara: MEB Yay., 1962.
• ERSÖZ, Tahir, İlköğretim Sosyal Bilgiler 5, Ankara: Pasiifik yay., 2013.
• ESEN, Y. ve Bağlı, M.T. (2002). “İlköğretim Ders Kitaplarındaki Kadın ve Erkek Resimlerine İlişkin Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 35, S. 1-2, ss. 143-154.
• GÜLERSOY, A. E. (2013), “İdeal Ders Kitabı Arayışında Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Bazı Özel- likler Açısından İncelenmesi”, International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, C.2, S.1, ss. 8-26.
• İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (4 ve 5. Sınıflar), Ankara: MEB Yay., 2005.
• İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6 ve 7. Sınıflar), Ankara: MEB Yay., 2005.
• KAYA, Kezban, İlköğretim Sosyal Bilgiler 6, Ankara: İmyay Yay., 2013.
• KILIÇ, A. ve Seven, S., Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Pegem Yay., 2007.
• KIZILÇAOĞLU, A. (2003), “Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitapları Değerlendirme Ölçütleri”, Marma- ra Coğrafya Dergisi, S. 8, ss. 19-33.
• Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Ed. Leyla Küçükahmet, Ankara: Nobel Yay., 2001.
• Manuels Scolaires et Matériels Didactiques, Ed.: UNESCO, Paris, 2002.
• Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği, http://mevzuat.meb.gov.tr/html/ egitimarac.html
• ORAL, E. ve Tama, M. (2013), “Yapılandırmacı Eğitim Anlayışının Lise Tarih Ders Kitaplarına Yansımaları: Uzman Değerlendirmeleri”, İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, ss. 1-22.
• ÖCAL, A. ve Yiğittir, S. (2007), “İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi (Kırıkkale Örneği)”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, ss. 51-61.
• ÖNAL, H. ve Kaya, N., (2006), “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının (4 ve 5. Sınıf) Değerlendirilmesi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.9, S. 16, ss. 21-37.
• ÖZBARAN, S. (1998). “Tarih Ders Kitapları. Niçin, Kimler Tarafından, Nasıl?”, Toplumsal Tarih, S. 56, C. 10, ss. 51-55.
• ÖZMEN, Ü. (2006). “Yeni Ders Kitapları Üzerine”, Eğitim Zil ve Teneffüs, Yıl: 1, S: 2, Ankara: Algı Yay., ss. 18-27.
• PINGEL, F., Ders Kitaplarını Araştırma ve Düzeltme Rehberi, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
• PINGEL, F., Unesco Guidebook on Textbook Research and Textbook Revision, UNESCO: Pa- ris/Braunschweig, 2010, 83 p.
• Principes Directeurs et Critères pour l’Elaboration, l’Evaluation et la Révision des Programmes, Manuels et Autres Matériels Didactiques de l’Education à Vocation Internationale en Vue de Promouvoir la Dimension Internationale de l’Education, Ed. UNESCO, 2000.
• Resmî Gazete (12.09.2012), S. 28409, T.C. Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Mü- dürlüğü, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/ 2012/09/20120912.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/09/20120912.ht m ve http://mevzuat.meb.gov.tr/html/dersarac/dersarac.html
• RICHAUDEAU, F., Conception et Production des Manuels Scolaires, Ed. UNESCO, Paris, 1979.
• SAFRAN, M. ve Ata, B.(2003). “Öğrencilerin Tarih Metinlerinden Anlam Çıkarmalarına Yönelik Araştırmalara Bir Bakış”, Sosyal Bilgiler Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Ed.: C. Şahin. Ankara: Gündüz Eğitim Yay., ss. 339-353.
• SEGUIN, R, L’Elaboration des Manuels Scolaires, Ed. UNESCO, Paris, 1989
• SEZER, S. (vdr.) (2008). “İlköğretim 4. Sınıf Matematik Ders Kitabı İncelemesi”, VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara: Nobel Yay., ss. 924-932.
• Sosyal Bilgiler Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Ed.: C. Şahin. Ankara: Gündüz Eği- tim Yay., 2003.
• Tarih Öğretiminin Yeniden Yapılandırılması, İstanbul: ETTV Yay., 2000.
• TAŞ, A.M., (2007). “Yeni Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Belirlenme- si” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.17, ss. 519-532.
• TOPSES, G. (2001), “Hayat Bilgisi Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Hazırlama Gerekçesi”, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Hayat Bilgisi 1-3. Ed.: Küçükahmet, L., Ankara: Nobel Yay. Ankara, ss. 1-17.
• TÜYSÜZ, Sami, İlköğretim Sosyal Bilgiler 4, Ankara: Tuna Matbaacılık, 2011.
• UNAT, F. R. (2011). “Avrupa Konseyince Tarih Öğretimi ve Tarih Ders Kitapları Hakkında Alınan Kararlar ve Yapılan İşler”, Ankara: V. Türk Tarih Kongresi (12-17 Nisan 1956), ss. 695-701.
• VALAUD, A. (2002). “Les Paratextes dans les Manuels Scolaires”, Dispositifs de Communication Pedagogique Madiatiée, Genéve.