GİRİT’TE İSYAN VE BÜYÜK GÜÇLER 1866-1869: NAMIK KEMÂL’DEN TESPİT VE TENKİTLER

Yıl 2015, Sayı: 2, 43 - 58, 01.12.2015

Musa Gümüş

Öz

Akdeniz’in beşinci büyük adası olan Girit, stratejik ve jeopolitik konumu dolayısıyla önemi anlaşılmış bir adadır. Bu yüzden tarih boyunca hareketli bir coğrafya olmuştur. Her dönemde, dönemin büyük güçleri Akdeniz’deki ekonomi-politik çıkarları dolayısıyla Girit ile ilgilenmişlerdir. Girit’in önemi Akdeniz’le yakından ilgili olduğu için Akdeniz’in uluslararası çıkar çatışmalarında ve sömürge stratejilerinde kilit rol oynadığı dönemde Girit de gündemde olmuştur. Bu durum için 19. asır önemli bir laboratuvar olmuştur. Osmanlı Devleti’nin iktidar ve otoritesinin zayıflaması Girit’te de kendini gösterdiğinden büyük güçlerin Girit ile daha da çok ilgilenmelerine fırsat teşkil etmişti. İngiltere, Rusya ve Fransa gibi devletlerin Akdeniz odaklı strateji anlayışları ve politikaları bölgeyi önemli bir mücadele sahası haline getirdi. Bu asrın ikinci yarısından itibaren ABD’nin de bölge ile ilgili hesaplar yapmaya başlaması, bu strateji ve politikaları daha da önemli bir safhaya taşıdı. Bunun da Girit’e yansımaması mümkün değildi. Girit’te ortaya çıkacak her sorun, bu devletlerin aradığı fırsata da zemin hazırlayacaktı. 1866 yılında başlayan Girit isyanı bunun için önemli bir örnekti. İngiltere, Rusya, Fransa ve ABD buradaki isyan ve Osmanlı politikalarıyla ilgilenir olmuşlardır. Her devlet kendisi için en uygun hatt-ı hareketi belirlemeye çalışırken Girit’in Osmanlı Devleti’nde kalmasının ya da Yunanistan’a bağlanmasının sonuçlarını hesaplamaya koyuldular. Osmanlı Devleti’nin Girit politikasını yönlendirmek için meseleye müdahale etmekte istekli davrandılar. Bu, Osmanlı Devleti’ni zaman zaman diplomatik çaresizliklere sürüklerken rakip güçlere karşı konumlarını sağlamlaştırmak için diplomatik hamleler sağladı. Biz de bu hamleler nedir? Nelere sebep olmuştur? Bunlar Osmanlı Devleti’ne nasıl yansımıştır? Gibi sorulara Namık Kemâl’in bakış açısıyla onun siyasî düşünce dünyasından cevap aramaya çalışarak, dönemin uluslararası ilişkilerine ışık tutmaya gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Namık Kemâl, 1866-1869 Girit İsyanı, Osmanlı Devleti, Büyük Güçler İngiltere, Fransa, Rusya ve ABD.

REBELLION IN CRETE AND GREAT POWERS 1866-1869: DETERMINATIONS AND CRITICS FROM NAMIK KEMAL

Öz

As the fifth biggest island of Mediterrenean, Crete has been know for its strategic and geologic importance. In every period of time, great powers of its era were interested in Crete for their economic and politic profits. Since Crete’s importance was directly related with Mediterrenean’s importance, whenever Mediterrenean had played a key role in world politics, Crete was also on the front burner. In addition, it can be easily said that this situation was clearly seenable in 19th century. As Ottoman Empire had been weakened in that time and it affected Crete, great power of the era saw it as an opportunity. States like England, Russia and France’s Mediterranean-based understanding of strategies and policies made Crete an area of conflict. From the second half of the 19th century, the fact that United States had started to make calculation about Crete made these strategies and policies more important.Of course, it was expected to affect Crete and it had. After that time, whatever showed up as a problem in Crete were the opportunity that these countries were looking for. Thus; England, Russia, France and United States started to be interested in rebellions and Ottoman Empire’s policies in Crete. Indeed, the rebellion in Crete,which was started in 1866, was the exact opportunity for them. While every state were trying to form an effective policy to gain advantages for themselves, they were also trying to calculate the results of whether Crete continued to stay as a part of Ottoman Empire or whether it became a part of Greece. Of course, they were eager to command the policies of Ottoman Empire in Crete, also. Although it made Ottoman Empire weaker, occasionaly, it also provided good opportunities to Ottoman Empire for diplomatic actions. In this paper, the questions such as what these actions were, what they resulted in and how it affected Ottoman Empire will be clarified and answered from the point of view of Namık Kemal and the internatiol relations of the 19th century will be uncovered.

Anahtar Kelimeler

Namik Kemal, 1866-18669 Crete Rebellion, Ottoman State, Great Powers, Enland, France Russia and Unit

Kaynakça

• Adıyeke, Ayşe Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girid Bunalımı (19896-1908), Ankara 2000: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akalın Durmuş - Cemil Çelik, “XIX. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de İngiliz-Fransız Rekabeti ve Osmanlı Devleti”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer 2012: 21-45.
• Anderson, Matthew Smith Doğu Sorunu 1774-1923, 2. Baskı, (çev: İdil Eser), İstanbul 2010: Yapı Kredi Yayını.
• Andıç, Süphan-Fuat Andıç, Sadrazam Âli Paşa Hayatı, Zamanı ve Siyasi Vasiyetnamesi, İstanbul 2000: Eren Yayını.
• Aydın, Mithat, “Girit Ayaklanması (1866-1869)’nın Ortaya Çıkışı ve Uluslar Arası Bir Sorun Haline Gelişinde Yunanistan’ın Rolü”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 1, Nisan 2007: 113-148.
• Dördüncü, Muharrem, “1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1841 Londra Sözleşmesine Ka- dar Boğazlar Meselesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Cilt III , Sa- yı: 1, 2001: 73-89.
• Engelhardt, Tanzimat ve Türkiye, (Türkçesi Âli Reşad), İstanbul 1999: Kaknüs Yayını.
• Hülagü, M. Metin: “1897 Türk-Yunan Harbine Kadar Osmanlı İdaresinde Girit”, XIV. CIEPO, Çeşme 18-22 Eylül 2000, Ankara 2004, 321-359.
• Karal, Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt: III., Ankara ty.: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• May, Arthur J., “Girit ve Birleşik Devletler, 1866-1869”, Tarih Dergisi, Sayı: 52 (2010/2), İstanbul 2011: 183-194.
• Namık Kemâl, “[Başlıksız] Şark Meselesine Dair”, Hürriyet, Sayı: 23, 1285/1868: 1-5.
• Namık Kemâl, “Avrupa’nın Ahvâl-i Hâzırâsı”, Hürriyet, Sayı: 14, 1285/1868: 1-3.
• Namık Kemâl, “Bâbıâli‟nin Politikası”, Hürriyet, Sayı: 56, Rebiülahir 1286: 3-4.
• Namık Kemâl, “Bend-i Mahsûs Girit Meselesi’ne Dairdir”, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 423, 1283/1866: 1- 4.
• Namık Kemâl, “Devlet-İ 'Aliyye'yi Bulunduğu Hal-i Hater-Nakden Hâlâsın Esbâbı”, Hürriyet, Sayı: 9, 1285/1868: 1-3.
• Namık Kemâl, “Gene Mısır Meselesi”, Hürriyet, Sayı: 59, 1286/1869: 1-5
• Namık Kemâl, “Girit Meselesi’ne Dair”, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 425, 1283/1866: 1-2.
• Namık Kemâl, “Hasta Adam”, Hürriyet, Sayı: 24a, 1285/1868: 1-2.
• Namık Kemâl, “Kurye D'Orian'da Görülen Makalenin Mealidir”, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 462, 1283/1866: 1-2.
• Namık Kemâl, “Memâlik-i Osmaniye’nin Yeni Mukasemesi”, Hürriyet, Sayı: 20., 1285/1868: 1-5.
• Namık Kemâl, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Taksimi”, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 430,10 Teşrin-i Evvel 1283/1866, Sayı: 430: 1-2.
• Namık Kemâl, “Şark Meselesi I”, Külliyat-ı Kemal Makalat-ı Siyasiye ve Edebiye, Selanik Matbaası, İstanbul 1909a: 1-9.
• Namık Kemâl, “Şark Meselesi II”, Külliyat-ı Kemal Makalat-ı Siyasiye ve Edebiye, Selanik Matbaası, İstanbul 1909b: 9-20.
• Namık Kemâl, “Şark Meselesi’ne dair Layihadır”, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 465, 28 Şubat 1283/1866: 1- 3.
• Namık Kemâl, “Şark Meselesi’ne Dair”, Hürriyet, Sayı: 23, 1285/1868: 2
• Namık Kemâl, “Şark Meselesi’ne Dair”, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 458, 1283/1866: 1-2.
• Namık Kemâl, “Veşâvirhüm Fil-emr”, Hürriyet, Sayı: 4, 1285/1868: 1-4.
• Namık Kemâl, “Yine Girit Mes'elesi Tazelendi”, Hürriyet, Sayı: 24b, 1285/1868: 2-4.
• Namık Kemâl, “Yunan Meselesi”, Hürriyet, Sayı: 27, 1285/1868: 1-5.
• Oğuz, Gülser, “Osmanlı Gazetesinin (1897-1904) Girit İsyanlarına Bakışı”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), Cilt: 7, Sayı: 2, 2006: 89-111.
• Öksüz, Melek, “Girit Meselesi’nin Belirsizlik Yılları (1908-1913)”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 25, Bahar 2010: 93-114.
• Pınar, Hayrettin, “Diplomasi ile Siyasetin Birlikteliği: Girit İsyanı ve Âlî Paşa”, SDÜ Fen Edebi- yat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:18, 2008: 1-22.
• Tukin, Cemal, “GİRİT”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 14, 1996: 85-93.
• Türkmen, Zekeriya, “Girit Adasını Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları: Yunan İsyanını Takip Eden Dönemdeki Gelişmeler (1821-1869)”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı: 12, 2001: 219-244.
• Yılmaz, Durmuş, Osmanlı’nın Son Yüzyılı, Konya 2001: Çizgi Kitabevi.