Heracleum (Apiaceae) Taksonlarının Türkiye’de Dağılımı, Çevresel ve Sosyoekonomik Etkileri ve Önemi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 544 - 556, 15.12.2021

Ayse Yazlık

https://doi.org/10.31466/kfbd.946845

Öz

Bu çalışmada Türkiye’de kayıtlı Heracleum L. cinsine yönelik verilerin son gelişmeler ışığında güncellenmesi ile ilgili cinse ait mevcut veri boşluklarının doldurulmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bu amaçla Türkiye’de yayılış sergileyen Heracleum taksonlarının yerel aralıkları, etki durumları ve tehlike statüleri incelenmiştir. Bitkilerin etki durumları, isimlendirme kontrolleri ve yerel aralıklarının belirlenmesinde; ilgili cinse yönelik literatürlerden, ulusal veri bankaları (Bizim Bitkiler ve TUBİVES), Uluslararası Bitki Adı Endeksi (IPNI), Global Biyoçeşitlilik Bilgi Servisi (GBIF) ve Çevrimiçi Dünya Bitkilerinden (POWO) yararlanılmıştır. Kayıtlarda yapılan yeni eklenmeler ve son düzenlemelere göre; Türkiye’de 18 türe ait toplam 22 Heracleum taksonu mevcuttur. Yerel aralıkları belirlenen taksonların tamamı Türkiye için yerli ve hatta 10 takson endemiktir. Etki durumları incelendiğinde; tüm Heracleum taksonlarının çeşitli allelokimyasallar içerdiği, ancak 20 takson ile allelopatik yönde çalışma yapıldığı belirlenmiştir. Ayrıca, 11 takson bölgelere göre değişmekle birlikte farklı yönlerde etnobotanik kullanıma ve ekonomik katkıya, iki takson ise tarım alanlarında kültür bitkileri ile rekabet ve ekonomik kayıp (herbisit kullanımı/işçilik marafları) etkilerine sahiptir. Tehdit durumları incelendiğinde; iki endemik takson (H. argaeum ve H. pastinaca) korumaya tabi, H. peshmenianum duyarlı, H. platytaenium düşük riskli ve H. sphondylium subsp. artvinense ise tehlike statüsündedir. Sonuçlar yapılacak çalışmalara farklı bakış açılarının geliştirilmesine katkı sağlamanın yanı sıra ulusal / uluslararası veri bankalarına veri sağlar. Ayrıca Heracleum taksonlarının; allelokimyasal içeriklerinin tespiti ve mekanizmalarının anlaşılması, etnobotanik kullanım konusunda farkındalığın geliştirilmesi ve ekonomik olarak incelenmesi konularında ileri çalışmalara ihtiyaç olduğunu gösterir. Son olarak belirtilmelidir ki burada bildirilen H. persicum ve H. sosnowskyi taksolarının Avrupa ve Akdeniz Bitki Koruma Örgütün (EPPO)’de A2 listesinde olması dikkate alınarak, Türkiye’de ilgili taksonların genişleme durumları bakımından takibinin yapılması ve gerekli hallerde yönetim tedbirlerinin oluşturulması yararlı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

allelopati, etki, etnobotanik, Heracleum, yerli

Distribution, Environmental and Socioeconomic Impacts and Importance of Heracleum (Apiaceae) Taxa in Turkey

Öz

In this study, it was aimed to contribute to filling the existing data gaps regarding the genus Heracleum, which is registered in Turkey, by updating the data in the light of the latest developments in Turkey. For this purpose, local ranges, impact and danger status of Heracleum taxa distributed in Turkey were examined. In order to determine the effect status, naming controls and local ranges of plants, the literatures on the relevant genus, national data banks (Our Plants and TUBIVES), International Plant Name Index (IPNI), Global Biodiversity Information Service (GBIF) and Online World Plants (POWO) were used. According to the new additions and latest regulations in the records, there are 22 Heracleum taxa belonging to 18 species in Turkey. All of the taxa whose local ranges are determined are native to Turkey and even 10 taxa are endemic. When the impact situations are examined; it was determined that all Heracleum taxa contain various allelochemicals, but allelopathic studies were conducted with 20 taxa. In addition, although 11 taxa vary according to the regions, they have ethnobotanical use and economic contribution in different directions, and two taxa have the effects of competition and economic loss (herbicide use / labour costs) in agricultural areas. When the threat status is examined, two endemic taxa (H. argaeum and H. pastinaca) are under protection, H. peshmenianum is susceptible, H. platytaenium is low-risk and H. sphondylium subsp. artvinense is endangered. The results not only contribute to the development of different perspectives on the studies to be done, but also provide data to national / international data banks. It also indicates that further studies are needed to determine the allelochemical contents of Heracleum taxa and to understand their mechanisms, to raise awareness about levels of ethnobotanical use and to examine them economically. Finally, it should be noted that, taking into account the fact that the H. persicum and H. sosnowskyi taxa reported here are on the A2 list of the European and Mediterranean Plant Protection Organization (EPPO), it would be beneficial to follow up the related taxa in Turkey in terms of their expansion status and to take management measures when necessary.

Anahtar Kelimeler

allelopathy, ethnobotany, Heracleum, impact, native

Kaynakça

• Alkan, M. ve Gökçe, A. (2017). Toxicological and behavioural effects of some plant extract on Colorado potato beetle, Leptinotarsa decemlineata Say, 1824 (Coleoptera: Chrysomelidae). Türkiye Entomoloji Dergisi, 41, 309-317.
• Bahadori, M. B., Dinparast, L., Zengin, G. (2016). The genus Heracleum: a comprehensive review on its phytochemistry, pharmacology, and ethnobotanical values as a useful herb. Compr. Rev. Food Sci. Food Saf. 15, 1018–1039.
• Bayan, Y., Yılar, M. ve Onaran, A. (2017). Heracleum platytaenium Boiss. ve Myrtus communis L. bitki uçucu yağlarının Alternaria solani Ell. and G. Martin ve Monilia laxa Aderh. and Ruhl. (Honey) üzerine antifungal aktivitesinin araştırılması. Akademik Ziraat Dergisi, 6, 11-16.
• Bakış, Y., Babaç, M.T. ve Uslu, E. (2011). Updates and improvements of Turkish Plants Data Service (TÜBİVES). In: Health Informatics and Bioinformatics (HIBIT), 6th International Symposium on. IEEE. 136-140.
• Bizim Bitkiler (2020). Bizim Bitkiler® Version 3.1 https://www.bizimbitkiler.org.tr (Erişim tarihi: 27 Kasım 2020).
• Brundu, G., Aksoy, N., Brunel, S., Eliáš, P., Fried, G (2011). Rapid surveys for inventorying alien plants in the Black Sea region of Turkey. Bulletin OEPP/EPPO Bulletin 41, 208-216
• Callaway RM, Ridenour WM. (2004). Novel weapons: invasive success and the evolution of increased competitive ability. Frontiers in Ecology and the Environment 2: 436.
• Çil, B. (2010). Heracleum L. (Apiaceae) cinsine ait bazı türlerin anatomik özelliklerinin sistematik açıdan karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Afyon.
• Community Research and Development Information Service (CORDIS) (2019). Giant hogweed (Heracleum mantegazzianum) a pernicious invasive weed: developing a sustainable strategy for alien invasive plant management in Europe. https://cordis.europa.eu/project/id/EVK2-CT-2001-00128/results (Erişim tarihi: 03.11.2019).
• Doğan A, Bulut G, Tuzlacı E, Şenkardeş İ. (2014). A review of edible plants on the Turkish Apiaceae species. Journal of Faculty Pharmacy of Istanbul University. 44, 251– 262.
• Duran, A. (2012). Heracleum. Bizimbitkiler: http://www.bizimbitkiler.org.tr, (Erişim tarihi: 26 Nisan 2021)
• Ecevit-Genç, G. (2015). Anatomical, micromorphological and palynological studies on Turkish endemic Heracleum platytaenium Boiss. (Apiaceae). Journal of Faculty of Pharmacy of Istanbul University, 44, 207-214
• Ergene, A., Tn, S., Mirici, S., Güler, P., Yildirim, S. (2009). Antimicrobial activity of Heracleum antasiaticum, Acta Horticulturae, 826, 267-270
• European and Mediterranean Plant Protection Organization (EPPO) (2020). National regulatory control system PM 9/9 (2) Heracleum mantegazzianum, H. sosnowskyi and H. persicum. Bulletin OEPP/EPPO Bulletin 50: 515–524.
• Global Biodiversity Information Facility (GBIF). (2020). https://www.gbif.org/species, (Erişim tarihi: 12 Eylül 2020)
• Guo, Q. (2006). Intercontinental biotic invasions: what can we learn from native populations and habitats? Biol Invasions 8,1451–1459.
• Güner A, Teşken M, Çimen AÖ (2020) Uygulamalı sistematik revizyon veya monografi hazırlama kılavuzu. Ali Nihat Gökyiğit Botanik Bahçesi, 44 sayfa
• Güneş F, Özhatay N. (2011) An ethnobotanical study from Kars (Eastern) Turkey. Biological Diversity and Conservation, 4, 30-41.
• Güneş Özkan, N. & Yazlık, A. (2020). Polygonum orientale (≡ Persicaria orientalis; Polygonaceae) in Turkey re-discovered after 73 years and considerations about its status . Eurasian Journal of Forest Science 8, 302-308.
• Güneş Özkan, N, Yazlık, A, Jabran, K. (2020). Düzce'de doğal olarak yayılış yapan Heracleum L. taksonları, habitatları ve bu habitatların floristik kompozisyonu. Eurasian Journal of Forest Science, 8, 264-284
• Güzel, Y., Kayikçi, S. (2017). Rediscovery and reinstatement of Heracleum amanum (Apiaceae) based on morphological and carpological data. Phytotaxa 299, 55-65.
• Hacıoğlu, S. (2006). Bazı Heracleum L. (Umbelliferae) taksonlarında uçucu yağların antimikrobiyal aktivitelerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale.
• Hierro J.L., Callaway R.M. (2021). The ecological importance of allelopathy. Annual Review of Ecology Evolution and Systematics, 52: 25-45.
• Machaka-Houri, N., Houri, A. (2012). Impact of global warming on eastern mediterranean high altitude plant biodiversity. Chapter 10. p: 115 -125. Öztürk, M., Ghazanfar S (eds) Environment and Ecology in the Mediterranean Region II. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 399 p. ISBN 978-1-438-5538-9.
• Mükemre, M., Behçet, L., Çakılcıoğlu, U. (2016). Survey of wild food plants for human consumption in villages of Çatak (Van-Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge 15, 181-191.
• Hosseinzadeh, Z., Ramazani, A., & Razzaghi-Asl, N. (2019). Plants of the Genus Heracleum as a Source of Coumarin and Furanocoumarin. Journal of Chemical Reviews, 1, 78-98.
• İşcan, G., Demirci, F., Kürkçüoğlu, M., Kıvanç, M., Başer, H. C. (2002a). The Bioactive Essential Oil of Heracleum sphondylium L. subsp. ternatum (Velen.) Brummitt. Zeitschrift für Naturforschung C 58, 195–200.
• İşcan, G., Demirci, F., Kırımer, F., Kürkçüoğlu, M., Başer, K.H.C. ve Kıvanç, M. (2002b). Bazı Umbelliferae türlerinden elde edilen uçucu yağların antimikrobiyal etkileri. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Eskişehir
• Jahodová, Š., Trybush, S., Pyšek, P., Wade, M., Karp, A. (2007). Invasive species of Heracleum in Europe: an insight into genetic relationships and invasion history. Diversity and Distributions, 13, 99-114.
• Kadıoğlu, Z, Çukadar, K, Kandemir, A., Kalkan, N., Vurgun, H., Dönderalp, V. (2020). Kars ilinde sebze olarak tüketilen yabani bitki türlerinin tespiti ve kullanım şekilleri. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi 30, 11-32.
• Kılıç, Ö., Esim, N., Güneş H. (2014). Türkiye’den Heracleum persicum (Apiaceae) Türünün Uçucu Yağ Kompozisyonu. 22. Ulusal Biyoloji Kongresi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye
• Pieroni, A. (2001). Evaluation of the cultural significance of wild food botanicals traditionally consumed in Northwestern Tuscany. Italy. J Ethnobiol. 21: 89–104.
• Pimenov, M.G. ve Leonov, M.V. (2004). The Asian Umbelliferae biodiversity database (ASIUM) with particular reference to south-west Asian taxa. Turk. J. Bot. 28, 139-145.
• Plants of the World Online (POWO). (2019). Facilitated by the Royal Botanic Gardens, Kew. Published on the Internet; http://www.plantsoftheworldonline.org/, (Erişim tarihi: 10 Eylül 2020).
• Pauchard A, Meyerson LA, Bacher S, Blackburn TM, Brundu G, Cadotte MW, et al. (2018). Biodiversity assessments: Origin matters. PLoS Biol 16, e2006686.
• Pyšek, P, Richardson, D.M., Rejmánek, M., Webster, G., Williamson, M., Kirschner, J. (2004). Alien plants in checklists and floras: towards better communication between taxonomists and ecologists. Taxon, 53, 131-143.
• Pyšek, P., Hulme, P.E., Simberloff, D., Bacher, S., Blackburn, T.M., Carlton, J.T., Dawson, W., Essl, F., Foxcroft, L.C., Genovesi, P., Jeschke, J.M., Kühn, I., Liebhold, A.M., Mandrak, N.E., Meyerson, L.A., Pauchard, A., Pergl, J., Roy, H.E., Seebens, H., van Kleunen, M., Vilà, M., Wingfield, M.J., Richardson, D.M. (2020). Scientists’ warning on invasive alien species. Biological Reviews 95, 1511-1534.
• Rejmánek, M., Sımberloff, D. (2017). Origin matters. Environmental Conservation, 44, 97-99.
• Sipek, M., Perčin, A., Zgorelec, Z., Sajna, N. (2020). Morphological plasticity and ecophysiological response of ground ivy (Glechoma hederacea, Lamiaceae) in contrasting natural habitats within its native range. Plant Biosystems - An International Journal Dealing with all Aspects of Plant Biology, 155, 136-147.
• Uluğ, E., Kadıoğlu, İ., Üremiş, İ. (1993). Türkiye’nin yabancı otları ve bazı özellikleri. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Adana. 78, 513 s
• Tehdit altındaki bitkiler (2020). http://www.tehditaltindabitkiler.org.tr/v2/, (Erişim tarihi: 08 Ağustos2020)
• The International Plant Names Index (IPNI). (2020). https://www.ipni.org/, (Erişim tarihi: 03 Kasım2020)
• The Plant List (TPL). (2020). http://www.theplantlist.org/, (Erişim tarihi: 05 Kasım.2020)
• Tkachenko, K.G. (2010). Essential oils from leaves of several Heracleum species growing in Leningrad oblast, Chemistry of Natural Compounds, 46, 319–321.
• Tunçtürk, M., Tunçtürk, R. (2020). Van otlu peyniri ve yapımında kullanılan bitkiler ile ilgili genel bir değerlendirme. Ziraat Fakültesi Dergisi, Türkiye 13. Ulusal, I. Uluslararası Tarla Bitkileri Kongresi Özel Sayısı, 238-244.
• Yazlık, A., Güneş Özkan, N., Jabran, K. (2019). Distribution of Heracleum species in different habitat types in Düzce, Turkey. Eds: Trajanovski S., Trichkova T., Tomov R., Vladimirov V., Kalcheva H., Zdraveski K. (Eds.) 2019. Book of Abstracts, Joint ESENIAS and DIAS Scientific Conference and 9th ESENIAS Workshop‘ Species, ecosystems and areas of conservation concern under threat from the invasive alien species, HIO, ESENIAS, DIAS, IBER-BAS, Ohrid, Republic of North Macedonia,160pp.
• Yazlık, A., Albayrak, B. (2020). Türkiye’de küsküt taksonları ve etkileri. Turkish Journal of Biodiversity, 3, 95-106.
• Yazlık, A., Kavak, M., Aşkın, E., Külcüoğlu, N., Ersoy, Ö., Kovankaya, F., Demirtaş, E. & Aydoğdu, A. (2020). Kentsel Yaşam Alanında Bitki Çeşitliliği ve Etkileri: Düzce Üniversitesi Konuralp Kampüsü Örneği. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 7, 66-77.