CONSUMER PROTECTİON IN THE ONLİNE ENVİRONMENT: AN ASSESSMENT OF TURKİSH LAW IN TERMS OF DARK COMMERCİAL PATTERNS

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 667 - 704, 30.10.2025

Nilay Buse Oruç

https://doi.org/10.59909/khm.05.02.008

Öz

The use of the internet, which has become an important part of our daily lives, has created a new market for both consumers and those engaged in commercial activities. The ability to quickly and easily access products and services online encourages consumers to turn to e-commerce. On the other hand, merchants aiming to make a profit have started to be more active in the online environment in order to reach a wider customer base and increase their turnover. This development has caused fundamental changes and transformations in the dynamics of the relationship between consumers and merchants; as a result of this change, the importance of the moment when interaction with consumers begins has increased. Accordingly, interaction begins with the effective presentation of the product or service to the consumer prior to the contract. This presentation is carried out through interface designs. Those who interact with users through interface designs establish trust in consumers through the elements they use in their designs. However, some interface designs have deceptive and manipulative aspects that affect consumer autonomy and the consumer's ability to make decisions and choices. These interface designs are referred to as dark commercial patterns in doctrine and practice. After explaining the conceptual analysis and practical examples of dark commercial patterns, which prevent consumers from making informed decisions and lead to unfair commercial practices, their place in the Turkish legal system and how they are regulated in comparative law will be evaluated. Following these evaluations, potential disputes that may arise in Turkish law will be discussed, and recommendations will be presented for legislative work to resolve these disputes.

Anahtar Kelimeler

Dark Commercial Patterns , Consumer Autonomy , Digital Interface Design , Consumer Protection

ÇEVRİMİÇİ ORTAMDA TÜKETİCİNİN KORUNMASI: KARANLIK TİCARİ TASARIMLAR BAKIMINDAN TÜRK HUKUKUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Günlük yaşamımızın önemli bir parçası haline gelen internet kullanımı hem tüketiciler hem ticari faaliyet gerçekleştiren kişiler açısından yeni bir pazar alanı oluşturmuştur. Çevrimiçi ortamda ürün ve hizmete hızlı ve kolay erişim imkânı, tüketicilerin elektronik ticarete yönelmesini teşvik etmektedir. Öte yandan, kâr elde etme amacı güden tacirler, daha geniş bir müşteri kitlesine ulaşarak ciro artışı sağlamak adına çevrimiçi mecralarda daha yoğun faaliyet göstermeye başlamıştır. Bu gelişme, tüketici ile tacir arasındaki ilişkinin dinamiklerinde köklü değişim ve dönüşümlere neden olmuş; bu değişim sonucunda, tüketiciyle etkileşimin başladığı ilk anın önemi artmıştır. Buna göre etkileşim, sözleşme öncesi ürün ve hizmetin tüketiciye etkili şekilde sunulmasıyla başlamaktadır. Bu sunum arayüz tasarımları aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Arayüz tasarımları vasıtasıyla kullanıcıyla etkileşime geçen kişiler tasarımlarında kullandıkları unsurlarla tüketicide güven oluşturmaktadır. Ancak bazı arayüz tasarımlarının aldatıcı ve manipülatif yönü tüketici özerkliğini, tüketicinin karar verme sürecini ve seçim yapma yetisini etkilemektedir. Bu arayüz tasarımları, doktrinde ve uygulamada karanlık ticari tasarım (dark commercial patterns) olarak adlandırılmaktadır. Tüketicinin bilinçli karar alabilmesi önünde engel oluşturan ve haksız ticari uygulamalara yol açan karanlık ticari tasarımların, kavramsal incelemesi ve uygulamadaki örnekleri açıklandıktan sonra Türk hukuk sistemindeki yeri ve karşılaştırmalı hukukta nasıl düzenlendiği değerlendirilecektir. Bu değerlendirmelerden sonra Türk hukukunda ortaya çıkabilecek ihtilaflar tartışılacak ve ihtilafları gidermek adına mevzuat çalışmaları açısından önerilerimiz sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karanlık Ticari Tasarım , Tüketici Özerkliği , Çevrimiçi Arayüz Tasarımı , Tüketicinin Korunması

Kaynakça

• Adalet Divanı. Schrems II, C-311/18. 16 Temmuz 2020. (Erişim Tarihi: 29.04.2025), https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=228677&doclang=EN.
• Aksoy, Mehmet Ali. “2005/29/AT Haksız Ticari Uygulamalar Direktifinde Düzenlenen Haksız Rekabet Halleri ve Uygulama Örnekleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası C. 73, S.1 (2016): s. 279 – 318, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://dergipark.org.tr/en/pub/iuhfm/issue/25016/264148
• Alemanno, Alberto ve Spina, Alessandro. 'Nudging Legally: On the Checks and Balances of Behavioral Regulation', International Journal of Constitutional Law, C. 12/S.2 (2014): s. 429–456, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.1093/icon/mou033
• André, Quentin; Carmon, Ziv ve Wertenbroch, Klaus "Consumer Choice and Autonomy in the Age of Artificial Intelligence and Big Data" Customer Needs and Solutions C. 5 (2018): s. 28–37, (Erişim Tarihi: 27.04.2025) https://link.springer.com/article/10.1007/s40547-017-0085-8 .
• Anker, Thomas Boysen. "Autonomy As License To Operate: Establishing The İnternal And External Conditions Of İnformed Choice İn Marketing", Marketing Theory C. 20 S. 4 (2020): s. 527–545, (Erişim Tarihi: 27.04.2025) https://doi.org/10.1177/1470593120926255
• Aslan, Adem. Türk Reklam Hukuku. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 1. Baskı, Ekim 2021
• European Parliament and Council. Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on the Protection of Natural Persons with Regard to the Processing of Personal Data and on the Free Movement of Such Data, and Repealing Directive 95/46/EC (General Data Protection Regulation). Official Journal of the European Union, L 119, 4 Mayıs 2016., (Erişim Tarihi: 29.04.2025), https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2016/679/oj
• Ayhan, Doğan Yaşar. “Tüketicilerin Korunmasında Reklam Doğruluğunun Denetlenmesi”. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi C. 4, S. 1-2 (Aralık 1986): s. 51-60, (Erişim Tarihi: 04.04.2025), https://dergipark.org.tr/tr/pub/huniibf/issue/35769/399898
• Bennett, Steven C. “Regulating Online Behavioral Advertising”, John Marshall Law Review, C. 44, S. 4 (2011): s. 899, (Erişim Tarihi: 13.04.2025), https://repository.law.uic.edu/lawreview/vol44/iss4/2/
• Brignull, Harry. "Deceptive Patterns Exposing the Tricks Tech Companies Use to Control You”, (Testimonium Ltd, 2023), (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://www.deceptive.design/book/contents/part-1.
• Bongard-Blanchy, Kerstin ; Rossi, Arianna; Rivas, Salvador; Doublet, Sophie; Koenig, Vincent; Lenzini,Gabriele. “I am Definitely Manipulated, Even When I am Aware of it. It’s Ridiculous!” – Dark Patterns from the End-User Perspective. (DIS '21: Designing Interactive Systems Conference, 28 Haziran– 2 Temmuz 2021, Virtual event, New York, USA) s. 763-776, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://dl.acm.org/doi/10.1145/3461778.3462086
• Budak, Ali Cem. '6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun'a Göre Tüketici Hakem Heyetleri' Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. 16, Özel Sayı (Temmuz 2014): s. 81. (Erişim Tarihi: 04.04.2025), https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuhfd/issue/46919/588455.
• Busch, Christoph ve Fletcher, Amelia “Harmful Online Choice Architecture”, Centre for Regulation in Europe (CERRE) (29 Mayıs 2024), (Erişim Tarihi: 27.05.2025), https://cerre.eu/publications/harmful-online-choice-architecture/
• California Business and Professions Code § 17602 (Article 9, Automatic Purchase Renewals, §§ 17600–17606), (Erişim Tarihi: 27. 04. 2025), https://leginfo.legislature.ca.gov/faces/codes_displaySection.xhtml?lawCode=BPC&sectionNum=17602
• Cara, Corina, "Dark Patterns in the Media: A Systematic Review" Network Intelligence Studies C. 7, S. 14 (2019): 105, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://www.researchgate.net/publication/341105338
• “California Consumer Privacy Act”, Cal. Civ. Code § 1798.140(h,l) (2020) (Erişim tarihi: 22.04.2025), https://leginfo.legislature.ca.gov/faces/codes_displaySection.xhtml?lawCode=CIV&sectionNum=1798.140.
• Chauhan, Krishna Deo Singh ve Anupriya, “Darker Patterns? AI-generated Persuasion and the Regulatory Void in Indian Law”, Journal of Development Policy and Practice, C. 10 No. 1 (2024): s. 80–95, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.1177/24551333241275752 .
• Cole, Alyson, "All of Us Are Vulnerable, But Some Are More Vulnerable than Others: The Political Ambiguity of Vulnerability Studies, an Ambivalent Critique", Critical Horizons C. 17, S.2 (2016): s. 260–277 (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.1080/14409917.2016.1153896
• “Colorado Privacy Act”, Colo. Rev. Stat. § 6-1-1303(5,9) (2021). (Erişim tarihi: 22.04.2025), https://law.justia.com/codes/colorado/2022/title-6/article-1/part-13/section-6-1-1303/ .
• Competition and Markets Authority, Vision, Values and Strategy for the CMA (2014) (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://www.gov.uk/government/publications/cma-vision-values-and-strategy
• Conti, Grogery ve Sobiesk, Edward. "Malicious Interface Design: Exploiting the User" (Proceedings of the 19th International Conference on World Wide Web, University of North Carolina at Chapel Hill, Raleigh Convention Center, North Carolina, USA, 26-30 Nisan 2010), s. 271 – 280. (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.1145/1772690.1772719.
• Curley, Andrea; O'Sullivan, Dympna ve Gordon, Damian “The Design of a Framework for the Detection of Web-Based Dark Patterns,” (International Conference on the Digital Society, Social Computing Network, Technological University Dublin, 2021) (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://arrow.tudublin.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1002&context=ascnetcon
• Çelikel, Serdar “Kişisel Verilerin İşlenmesinde, Açık Rıza Hukuka Uygunluk Nedeninin, 95/46 Sayılı Direktif Ve Gdpr’la Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, C. 9, S. 17, (2021): s. 183 vd., Erişim Tarihi: 02.07.2025, https://doi.org/10.18771/mdergi.957894 .
• Damian, T Gordon. “The Design of a Framework for the Detection of Web-Based Dark Patterns”, (International Conference on the Digital Society, Social Computing Network, Technological University Dublin, 2021) (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://arrow.tudublin.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1002&context=ascnetcon
• D’Amico, Alessia Sophia “Market Power and the GDPR: Can Consent Given to Dominant Companies Ever Be Freely Given?”, European Papers - A Journal on Law and Integration, C. 8, S. 2, (2023): s: 611-629, (Erişim Tarihi 02.07.2025), https://www.europeanpapers.eu/e-journal/EP_eJ_2023_2
• Erdem, Ömer “Aciliyet Ve Kıtlık Algısı Oluşturmak Amacıyla Arayüz Tasarımlarında Kullanılan Karanlık Örüntülerin (Dark Patterns) Kullanıcı Deneyimlerine Etkilerine Yönelik Bir Araştırma.” Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, C. 8, S. 2, (2025): s. 138-159, https://doi.org/10.5281/ZENODO.15069257
• European Commission. Commission Staff Working Document: Fitness Check of EU Consumer Law on Digital Fairness. SWD (2024) 230 final. Brüksel, 3 Ekim 2024. https://commission.europa.eu/document/707d7404-78e5-4aef-acfa-82b4cf639f55_en.
• European Commission, 'New Consumer Agenda' (Communication) COM (2020) 696 final, (Erişim Tarihi: 25.05.2025), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0696
• FTC v. RagingBull.com LLC, Case No. 1:20-cv-03538-GLR (2021), (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://law.justia.com/cases/federal/district-courts/maryland/mddce/1:2020cv03538/487710/311/
• Göle, Celal. Ticaret Hukuku Açısından Aldatıcı Reklamlara Karşı Tüketicinin Korunması, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1. Baskı, 1983.
• Göle, Celal, “Türk Hukukunda Reklamların Ön Denetimi Sorunu”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 40, S. 01 (1985): s. 255-268, (Erişim Tarihi: 15.05.2025), https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3120/43334
• Gray, Colin M; Kou,Yubo; Battles, Bryan; Hoggatt, Joseph “The Dark (Patterns) Side of UX Design,” in Proceedings of the 2018 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (CHI '18) (Association for Computing Machinery, New York, 2018), s. 1–14, (Erişim Tarihi: 27.04.2025) https://doi.org/10.1145/3173574.3174108 .
• Helberger, Natali. "Profiling and Targeting Consumers in the Internet of Things – A New Challenge for Consumer Law" in Digital Revolution: Challenges for Contract Law in Practice, 135–164 (January 2016), (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.5771/9783845273488-135
• Helberger, Natali; Sax, Marjin; Strycharz, Joanna, Wang, Hao. "Choice Architectures in the Digital Economy: Towards a New Understanding of Digital Vulnerability" Journal of Consumer Policy C. 45 (2022): s. 175–200, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.1007/s10603-021-09500-5
• Hung, Alison. "Keeping Consumers in the Dark: Addressing 'Nagging' Concerns and Injury" Columbia Law Review C. 121, S.8 (2021): s. 2483-2520 (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://ssrn.com/abstract=3803936
• Kaprou, Eleni. “The Legal Definition of ‘Vulnerable’ Consumers in the UCPD,” in Vulnerable Consumers and the Law, 1. Baskı (2020): s. 51-67, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.4324/9781003104650-4
• Kaptein, Maurits; Boris, De Ruyter, Panos, Markopoulos ve Emile, Aarts. “Adaptive Persuasive Systems A Study of Tailored Persuasive Text Messages to Reduce Snacking” ACM Transactions on Interactive Intelligent Systems C. 2, S. 2 (2012): s. 1–25, (Erişim Tarihi: 13.05.2025) https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/2209310.2209313
• Karaaslan, Pelin. “Kötüleyici Reklamların Tespitinde Esas Alınacak Ortalama Tüketici Ölçütü”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S. 40, (2019): s. 149-173, (Erişim Tarihi: 15.05.2025), https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/50477/656194
• Katı, Zülâl.“Aldatıcı Reklamlara Karşı Tüketicinin Korunması”, (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, İstanbul 2017).
• Kılıçoğlu, Ahmet. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: 23. Baskı, Doruk Kitabevi, 2019
• Kırca, Çiğdem. Bilgi Vermeden Dolayı Üçüncü Kişiye Karşı Sorumluluk, (Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 1. Baskı, 2004) s.7.
• Kişisel Verileri Koruma Kurul Kararı, 2022/1358 Sayılı Karar, 23 Ocak 2022, (Erişim Tarihi: 05.05.2025), https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/7601/Kisisel-Verileri-Koruma-Kurulu-nun-Yeni-Yayimlanan-Karar-Ozetleri
• Kohavi, Ron; Thomke, Stefan. “The Surprising Power of Online Experiments: Getting the Most Out of A/B and Other Controlled Tests”, Harvard Business Review, C. 95, No. 5 (Eylül–Ekim 2017) s. 74–82, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://www.hbs.edu/faculty/Pages/item.aspx?num=53201
• Kwok, Kelvin Hiu Fai. "An Autonomy Theory of Consumer Protection Law" Antitrust Law Journal C. 86, S. 2 (2024): s. 411–472, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://ssrn.com/abstract=5109269 .
• Luguri, Jamie ve Strahilevitz, Lior Jacob. “Shining a Light on Dark Patterns”, Journal of Legal Analysis, C. 13, S.1 (2021): s. 43–109, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.1093/jla/laaa006
• Mathur, Arunesh; Kshirsagar, Mihir ve Mayer, Jonathan. "What Makes a Dark Pattern... Dark?: Design Attributes, Normative Considerations, and Measurement Methods", (CHI '21: Proceedings of the 2021 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, Association for Computing Machinery, New York, NY, USA, Article 360), s. 1–18, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.1145/3411764.3445610
• Mills, Stuart ve Whittle, Richard. “Detecting Dark Patterns Using Generative AI: Some Preliminary Results”, SSRN Electronic Journal, (27 Ekim 2023), (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://ssrn.com/abstract=4614907
• Moran, Nora. “Illusion of Safety: How Consumers Underestimate Manipulation and Deception in Online (vs. Offline) Shopping Contexts”, Journal of Consumer Affairs, C. 54, S. 3 (2020): s. 890-911, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.1111/joca.12313
• Moroğlu, Erdoğan. “Karşılaştırmalı Reklam ve Yargıtay Kararları”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 13-14 Mayıs 1994.) s. 205-226
• Narayanan, Arvind; Mathur, A; Chetty, M ve Kshirsagar, M. "Dark Patterns: Past, Present, and Future" Queue, C. 18, S. 2 (2020): s. 67-92, (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.1145/3400899.34009
• Narayanan, Arvind; Mathur, Arunesh; Acar, Gunes; Friedman, Michael J.; Lucherini, Eli; Mayer, Jonathan; Chetty, Marshini. “Dark Patterns at Scale: Findings from a Crawl of 11K Shopping Websites”, Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, C. 3, Article No. 81 (2019): s. 1-32, (Erişim Tarihi: 27.04.2025) https://doi.org/10.1145/3359183.
• Howells, Geraint; Micklitz, Hans ve Wilhelmsson, Thomas “European Fair Trading Law: The Unfair Commercial Practices Directive” (Kitap İncelemesi) International Journal of Legal Information, C.35, S. 2 (2007): s. 305-318, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.1017/S0731126500002328
• OECD, Artificial Intelligence in Society (Paris: OECD Publishing, 2019), (Erişim Tarihi: 13.05.2025) https://dx.doi.org/10.1787/eedfee77-en
• OECD, “Children in the Digital Environment: Revised Typology of Risks,” OECD Digital Economy Papers, no. 302 (Paris: OECD Publishing, 2021), (Erişim Tarihi: 13.05.2025), https://doi.org/10.1787/9b8f222e-en
• OECD, Dark Commercial Patterns, OECD Digital Economy Papers, no. 336 (Paris: OECD Publishing, 2022), (Erişim Tarihi: 25.05.2025), https://doi.org/10.1787/44f5e846-en
• Özel, Çağlar. Tüketicinin Korunması Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 2. Baskı, Kasım 2014.
• Pignatiello, Grant A; Martin, Richard J; Hickman Jr., Ronald L “Decision Fatigue: A Conceptual Analysis”, Journal of Health Psychology, C. 25, S. 4, (2018): s. 123-135., (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6119549/
• Pınar, Hamdi. “Reklam ve Satış Yöntemlerine İlişkin Haksız Rekabet Hâlleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 18, S. 2 (2012): s. 138, (Erişim Tarihi: 04.04.2025), https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/48277/614396
• Regulation (EU) 2022/1925 of the European Parliament and of the Council of 14 September 2022 on contestable and fair markets in the digital sector (Digital Markets Act), 12.10.2022, Recital 37, (Erişim Tarihi: 13.05.2025) https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2022/1925/oj/eng
• Regulation (EU) 2022/2065 of the European Parliament and of the Council of 19 October 2022 on a Single Market for Digital Services and amending Directive 2000/31/EC (Digital Services Act) (Erişim Tarihi: 29.04.2025), https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2022/2065/oj/eng
• Regulation (EU) 2024/AI of the European Parliament and of the Council laying down harmonised rules on Artificial Intelligence (Artificial Intelligence Act), art 5(1)(b), (Erişim Tarihi: 27.04.2025) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32024RAI .
• Reklam Kurulu, D. 2025/582, T. No. 354, T. 13.2.2025; Reklam Kurulu, D. 2024/5158, T. No. 349, T. 10.9.2024; Reklam Kurulu, D. 2023/7111, T. No. 341, T. 9.1.2024; Reklam Kurulu, D. 2024/5015, T. No. 351, T. 12.11.2024. (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://ticaret.gov.tr/tuketici/ticari-reklamlar/reklam-kurulu-kararlari
• Santos, Cristiana; Bielova, Nataliia; Ahuja, Sanju; Utz, Christine; Gray, Colin ve Mertens, Gilles. "Which Online Platforms and Dark Patterns Should Be Regulated under Article 25 of the DSA?" (2024) (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://ssrn.com/abstract=4899559
• Schwartz, Barry ve Ward, Andrew. “Doing Better but Feeling Worse: The Paradox of Choice,” in Positive Psychology in Practice, haz. P. Alex Linley ve Stephen Joseph (2004): s. 86–104, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.1002/9780470939338.ch6
• Sirmen, Lale. “Tüketici Hukukunun Amacı ve Özellikleri”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, C. 8, Özel Sayı (Haziran 2013), s. 2465-2476, (Erişim Tarihi: 15.05.2025), https://dergipark.org.tr/tr/pub/jyasar/issue/19146/203219
• Susser, Daniel; Roessler, Beate ve Nissenbaum, Helen F. "Technology, Autonomy and Manipulation" Internet Policy Review C. 8, S. 2 (2019): s. 22, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://doi.org/10.14763/2019.2.1410 .
• TBMM Dijital Mecralar Komisyonu, 18 Mayıs 2021 Tarihli Toplantı Tutanağı, (Erişim Tarihi: 29.04.2025), https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=3008
• Thaler, Richard H ve Sunstein, Cass R. Dürtme, çev. Enver Günsel, İstanbul: 9. Baskı, Pegasus Yayıncılık, 2024. Ünar, Çağla “Yapay Zeka Yasası Madde 5 Bağlamında Dark Pattern”, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 20, (2024): s.211-230, (Erişim Tarihi: 02.07.2025), https://jurix.com.tr/article/39901?u=233870&c=1 .
• Willis, Lauren E., "Deception by Design", Harvard Journal of Law & Technology C. 34 N. 1 (2020): s 115-190, (Erişim Tarihi: 27.04.2025), https://ssrn.com/abstract=3694575
• 2016/679 sayılı Yönetmelik kapsamındaki onaya ilişkin 05/2020 sayılı Kılavuz, European Data Protection Board, Erişim Tarihi: 02.07.2025, https://www.edpb.europa.eu/our-work-tools/our-documents/guidelines/guidelines-052020-consent-under-regulation-2016679_en